Με την αμέριστη και συχνά κραυγαλέα βοήθεια των Μέσων, η δρομολόγηση της αλλαγής ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ απεδείχθη ικανή να αλλάξει το πολιτικό σκηνικό. Οι εκλογές δεν είναι πια μια χαμένη υπόθεση για το κυβερνών κόμμα. Εχουν μετατραπεί σε ντέρμπι, με τη Ν.Δ. να διατηρεί ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Τίποτα, όμως, δεν είναι δεδομένο όσον αφορά την έκβαση. Οι τρεις δημοσκοπήσεις, που αυτές τις ημέρες είδαν το φως της δημοσιότητας, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας. Το προβάδισμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που ήταν της τάξεως των 7-8 μονάδων, έχει συρρικνωθεί στις 2,5-3 μονάδες. Αντίστοιχη αλλαγή καταγράφεται και στους λεγόμενους ποιοτικούς δείκτες.
Αν και το σενάριο της διαδοχής πριν από τις εκλογές είχε επανειλημμένως δημοσιευθεί, η Ρηγίλλης αιφνιδιάστηκε. Δεν είχε προετοιμαστεί πολιτικά γι’ αυτό το ενδεχόμενο. Δεν έκανε τίποτα για να το «κάψει» εκ των προτέρων ή, τουλάχιστον, να αποδυναμώσει την πολιτική του εμβέλεια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει δίκιο όταν μιλάει για «επικοινωνιακή καταιγίδα». Αυτή, όμως, είναι μόνον η μισή αλήθεια. H άλλη μισή είναι ότι υπάρχει και πολιτικό αντίκρισμα.
Σανίδα σωτηρίας
Η προώθηση του Γ. Παπανδρέου στην κομματική ηγεσία δεν είναι απλά και μόνο ένα προεκλογικό τέχνασμα. Προφανώς, κύριο κίνητρο ήταν η αποτροπή της διαφαινόμενης στρατηγικής ήττας και η καλύτερη δυνατή εκλογική επίδοση. Αυτό που συμβαίνει, όμως, δεν είναι απλά και μόνο η συσπείρωση ενός «κόμματος αξιωματούχων», που έτσι κι αλλιώς ζητούσε απεγνωσμένα σανίδα σωτηρίας. Η αλλαγή ηγεσίας ήλθε να ανταποκριθεί και σε μία βαθύτερη πολιτικοψυχολογική ανάγκη της ευρύτερης παράταξης:
-Για επανενοποίηση, μετά τον εσωτερικό διχασμό σε «εκσυγχρονιστές» και «παλαιό ΠΑΣΟΚ».
-Για ανανέωση σε πρόσωπα.
-Για πολιτική αναβάπτιση και επανασύνδεση με την επαγγελία της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Μένει να αποδειχθεί εάν ο Γ. Παπανδρέου θα δικαιώσει όλες αυτές τις προσδοκίες. Είναι γεγονός, όμως, ότι και μόνον οι προσδοκίες ήταν αρκετές για να συσπειρωθεί η παράταξη, για να ανακάμψει το ηθικό της και η μαχητική της διάθεση να φθάσει στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών. Δεν είναι τυχαίο ότι αναπτύχθηκε μια τόσο μεγάλη δυναμική πριν καλά-καλά ο υπουργός Εξωτερικών αρθρώσει πολιτικό λόγο.
Τα Μέσα δεν κατασκεύασαν εκ του μηδενός πολιτικό αποτέλεσμα. Πολλαπλασίασαν την εμβέλεια μιας ήδη υπαρκτής πολιτικής ύλης. Είναι αξιοσημείωτο ότι από τη δυναμική που αναπτύχθηκε αιφνιδιάσθηκε κι ο ίδιος ο Κ. Σημίτης. Είναι, ίσως, η πρώτη φορά που τον χειροκροτούν τόσο θερμά. Οχι τόσο ως αναγνώριση της πολιτικής προσφοράς του, αλλά λόγω της ανακούφισης που προκάλεσε στην παράταξη η απόφασή του να δρομολογήσει τη διαδοχή.
Μικρότερο βεληνεκές
Οπως έδειξε και η περιοδεία του Γ. Παπανδρέου στη Θράκη, η «επικοινωνιακή καταιγίδα» δεν πρόκειται, βεβαίως, να σταματήσει. Το πολιτικό της βεληνεκές, όμως, θα είναι σαφώς μικρότερο. Ακόμα κι όσοι επηρεάσθηκαν από το πρώτο κύμα, εκ των πραγμάτων κάνουν δεύτερες σκέψεις. Αυτό πιθανώς να προκαλέσει σταθεροποίηση, ενδεχομένως και μία τάση ενίσχυσης του προβαδίσματος της Ν.Δ. Αυτό θα εξαρτηθεί και από τις κινήσεις της Ρηγίλλης.
Πολιτικός παρατηρητής το έθεσε ως εξής: «Ο Καραμανλής θα νικήσει μόνον εάν λύσει εγκαίρως τα μάγια του Παπανδρεϊσμού. Αυτά δεν λύνονται, όμως, φωνάζοντας ότι ο υπουργός Εξωτερικών είναι συνυπεύθυνος. Λες και το ΠΑΣΟΚ θα έβρισκε νέο αρχηγό με παρθενογένεση. Στην πολιτική δεν περνάνε δικηγορίστικα επιχειρήματα. Η Ν.Δ. θα τα καταφέρει μόνον αν προσγειώσει την προεκλογική αντιπαράθεση στα συγκεκριμένα προβλήματα, αν μπορέσει να φέρει σε πρώτο πλάνο την γκρίζα καθημερινότητα και εγκλωβίσει τον Γιώργο σε αυτήν».
Η αλήθεια είναι ότι ο Κ. Καραμανλής προσπαθεί προς αυτή την κατεύθυνση, εκμεταλλευόμενος και την αντίφαση που υπάρχει αυτή την περίοδο στην κορυφή του κυβερνώντος κόμματος. Ο πρωθυπουργός, όχι μόνο υπερασπίζει με πάθος και χωρίς ίχνος αυτοκριτικής την οκταετία του, αλλά και προσπαθεί σε κάθε ευκαιρία να δεσμεύσει τον διάδοχό του. Μιλώντας στους υποψηφίους βουλευτές, δήλωσε ότι η περιβόητη Χάρτα Σύγκλισης, που άφησε παγερά αδιάφορη την κοινή γνώμη, «αποτελεί το σαφές και δεσμευτικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ για την επόμενη τετραετία».
Μερική η διαφοροποίηση
Από την πλευρά του, ο Γ. Παπανδρέου τηρεί εμφανώς αποστάσεις. Μιλώντας στην ίδια κομματική συγκέντρωση, προέβη σε μια γενικόλογη, αλλά σαφή αυτοκριτική. Ο τρόπος με τον οποίο, όμως, δρομολογήθηκε η διαδοχή, δεν του επιτρέπει να υπερβεί κάποια όρια. Είναι υποχρεωμένος να σχοινοβατεί ανάμεσα στην αυτοκριτική και στην αναγνώριση του έργου της απερχόμενης κυβέρνησης. Με άλλα λόγια, η διαφοροποίησή του είναι μερική και θα αφορά κυρίως το πολιτικό στυλ και τους συμβολισμούς. Δεν προτίθεται να υιοθετήσει αντιδεξιούς τόνους, όπως κάνει καθ’ υπερβολή ο Κ. Σημίτης και, βεβαίως, θα προσπαθήσει πάση θυσία να αποφύγει να εμπλακεί σε αντιπαραθέσεις με τον K. Καραμανλή για τα πεπραγμένα και τις παραλείψεις του πρόσφατου παρελθόντος.
Ο αρχηγός της Ν.Δ., όμως, δεν πρόκειται να διευκολύνει τον νέο αντίπαλό του. Είναι ενδεικτικό πως τον προκάλεσε να κάνει συγκεκριμένη την αυτοκριτική του, να της δώσει ονοματεπώνυμο. Εχει στόχο να τον εξωθήσει σε ρόλο απολογητή της οκταετίας. Γι’ αυτό και θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να τον προκαλέσει και να τον παρασύρει σε μία τέτοια αντιπαράθεση. Ζήτησε την προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή για να φέρει σε πρώτο πλάνο τον πρωθυπουργό (αυτός θα αναμετρηθεί μαζί του) και να στρέψει την προσοχή της κοινής γνώμης από τα οράματα του Γ. Παπανδρέου στις ημέρες του Κ. Σημίτη. Πράγμα, βεβαίως, που για τους δικούς του λόγους επιδιώκει διακαώς και ο τελευταίος.
Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η πρόταση Καραμανλή για τρεις οργανωμένες τηλεοπτικές συζητήσεις-αναμετρήσεις με τον Γ. Παπανδρέου, καθώς και για άλλες με τη συμμετοχή και των υπολοίπων πολιτικών αρχηγών. Η Ρηγίλλης κάνει ό,τι μπορεί για να ενισχυθεί η φωνή των μικρών κομμάτων της Αριστεράς, με σκοπό αφ’ ενός να περιορισθεί η διαφαινόμενη εκλογική συμπίεσή τους και αφ’ ετέρου να πλαγιοκοπηθεί το ΠΑΣΟΚ από τα νώτα του. Το ίδιο, εξάλλου, επιχειρεί και η Χαριλάου Τρικούπη με το ΛΑΟΣ. Ο Μ. Χρυσοχοΐδης, μάλιστα, έφθασε στο σημείο να συναντηθεί με τον Γ. Καρατζαφέρη.
Προγραμματικές προτάσεις
Ενα κρίσιμο ζήτημα που τις προηγούμενες ημέρες είχε προκαλέσει διαφωνίες στο επιτελείο του Γ. Παπανδρέου ήταν το εάν και κατά πόσο πρέπει να καταθέσει συγκεκριμένες προγραμματικές προτάσεις για τα μεγάλα προβλήματα του τόπου, μη εξαιρουμένου και του καυτού προβλήματος της οικονομίας. Επειτα από αμφιταλάντευση, αποφάσισε να αρχίσει σταδιακά να ξεδιπλώνει τις θέσεις του, αφήνοντας, όμως, τις σημαντικότερες εξαγγελίες για μετά την επίσημη εκλογή του στην προεδρία.
Η προεκλογική εκστρατεία του Γ. Παπανδρέου στοχεύει στη μεγιστοποίηση της μεγάλης απήχησης που έχει σε ειδικές κατηγορίες ψηφοφόρων, όπως οι νέοι, οι γυναίκες, οι μουσουλμάνοι και διάφορες άλλες «κοινωνικές μειονότητες». Ενα δεύτερο μεγάλο ζήτημα είναι οι γεωγραφικές διαφοροποιήσεις στην εκλογική συμπεριφορά του πληθυσμού. Επιβεβαιώνεται από τις μετρήσεις ότι στη βόρεια Ελλάδα η επιρροή του κυβερνώντος κόμματος έχει πέσει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στη νότια. Γι’ αυτό και σχεδιάζονται ειδικές παρεμβάσεις του.
Κατά πάσα πιθανότητα, όμως, οι εκλογές θα κριθούν από το εάν ο Γ. Παπανδρέου θα καταφέρει ή όχι να επαναπροσελκύσει την πλειοψηφία των κεντροαριστερών και ενδιάμεσων ψηφοφόρων, που έχουν εγκαταλείψει το ΠΑΣΟΚ δυσαρεστημένοι από την κυβερνητική πολιτική και τις καθεστωτικές πρακτικές. Μέχρι στιγμής, ο νέος ηγέτης των «πρασίνων» έχει αυξήσει εντυπωσιακά τη συσπείρωση της εκλογικής βάσης του κόμματός του και έχει προσελκύσει νέους ψηφοφόρους, αλλά δεν κατάφερε πολλά πράγματα μ’ όσους διέρρευσαν εκλογικά προς την όχθη της κεντροδεξιάς.
Δεν αρκούν οι κορώνες
Οσο μικραίνει η διαφορά μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων τόσο αυτή γίνεται πιο ανελαστική, ακριβώς επειδή υπάρχει μία κλιμάκωση όσον αφορά την ένταση της αρνητικής ψήφου. Αυτοί που υπέκυψαν στη «γοητεία» του Γ. Παπανδρέου έριξαν τη διαφορά στις 2,5-3 μονάδες. Για να έχει ελπίδες, όμως, να κερδίσει τις εκλογές, πρέπει να πείσει κι όσους είναι ακόμα από επιφυλακτικοί έως αρνητικοί. Πρέπει να τους πείσει ότι η εκλογή του συνιστά τομή και όχι συνέχεια της εποχής Σημίτη. Η «διαρχία», ίσως, αποδειχθεί μοιραία.
Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει έμπειρος παρατηρητής, «καλές είναι οι αυτοκριτικές κορώνες, αλλά δεν αρκούν. Οι ψηφοφόροι που μπορούν να δώσουν τη νίκη στο ΠΑΣΟΚ δεν μεταστρέφονται με εύκολα λόγια. Μπορεί ο Γιώργος να πάει στους χώρους όπου ταλαιπωρείται ο κόσμος και μπροστά στην κάμερα να ακούσει από πρώτο χέρι, χωρίς φίλτρα και στήσισμο, τον πικρό και ίσως βίαιο λόγο των απλών ανθρώπων; Μόνο αν υποστεί το παράπονο, την αγανάκτηση και την οργή τους και έχει να τους προτείνει δεσμευτικά κάτι συγκεκριμένο και απτό, έχει ελπίδες να τους ξανακερδίσει. Μια τέτοια καμπάνια χρειάζεται γερό στομάχι, αλλά είναι η μόνη που μπορεί να φέρει αποτέλεσμα. Εάν μείνει στα ιλουστρασιόν, η ψαλίδα δεν θα κλείσει όσο χρειάζεται».
Ο σίγουρος νικητής
Εκτός από τους δυσαρεστημένους, στη συνάρτηση των εκλογών, εξάλλου, υπάρχει και μία ακόμα κρίσιμη μεταβλητή. Είναι οι ψηφοφόροι, που έχουν την τάση να πηγαίνουν με τον αυριανό νικητή. Το προηγούμενο διάστημα, όταν η αξιωματική αντιπολίτευση φάνταζε ο σίγουρος νικητής, είχαν προσανατολισθεί προς την πλευρά της. Τώρα, όμως, που η διαφορά στην παράσταση νίκης έχει συρρικνωθεί, η εκλογική συμπεριφορά αυτής της κατηγορίας ενδέχεται να αποδειχθεί κρίσιμη.
Το ΠΑΣΟΚ υποστηρίζεται από την πλειοψηφία των Μέσων και είναι πιο ικανό στη δημιουργία εντυπώσεων, αλλά η Ν.Δ. συνεχίζει να προηγείται. Εάν οι επόμενες δημοσκοπήσεις δείξουν ότι η διαφορά σταθεροποιείται ή ίσως και αυξάνει, τότε θα εισέλθει στην τελική ευθεία προς τις κάλπες με πλεονέκτημα. Εάν, αντιθέτως, η διαφορά πέσει κάτω από τις δύο μονάδες, η μάχη θα είναι πραγματικά αμφίρροπη.