Με το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ και τις εκλογές-δημοψήφισμα για την ανάδειξη νέου προέδρου του Κινήματος, κορυφώνεται η Μεγάλη Πορεία του Γιώργου Παπανδρέου προς τον Λαό. Μεγάλη όχι τόσο με όρους συμβατικής γεωγραφίας -μια και η απόσταση από την οδό Αναγνωστοπούλου, όπου έλαβε το δαχτυλίδι της διαδοχής, μέχρι τη Χαριλάου Τρικούπη, δεν επαρκεί ούτε για υποψία τζόκινγκ- όσο με όρους πολιτικής σημειολογίας. «Δώσε μου δύναμη για να προχωρήσω σε ρήξεις», διεμήνυσε στον λαό του ο νέος ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης, παραπέμποντας τρόπον τινά στον Μάο Τσε Τουνγκ, ο οποίος, όταν ένιωσε να βραχυκυκλώνεται από την κομματική νομενκλατούρα, απευθύνθηκε απευθείας στο λαό, εξαπολύοντας την «Πολιτιστική Επανάσταση» για να αλλάξει «εκ των κάτω» τους συσχετισμούς ισχύος. H πληθωρική επαγγελία ρήξεων, τομών, ανατροπών και επαναστάσεων, με πάθος που θα το ζήλευαν και οι διαδηλωτές της Γένοβας, μαρτυρεί την αδίκως υποτιμημένη επίδραση των νεομαρξιστών, τύπου Δαμανάκη και Μπίστη, στο νέο εγχείρημα.
Δεδομένου ότι κάθε πραγματική επανάσταση είναι ιστορικά ανέκδοτη, οι ιδιομορφίες της εν εξελίξει κοσμογονίας δεν θα ‘πρεπε να προκαλούν έκπληξη στον ανοιχτών οριζόντων παρατηρητή. Είναι αλήθεια ότι οι παλαιομαρξιστές θεωρούν ως πρώτο βήμα της επανάστασης την ανατροπή της υπάρχουσας πολιτικής εξουσίας και αδυνατούν να συλλάβουν πώς γίνεται να επαναστατήσει ένα κόμμα που ήδη κατέχει την εξουσία επί δύο δεκαετίες. Αλλά πόση φαντασία μπορεί να περιμένει κανείς από τους δογματικούς; Είναι επίσης αλήθεια ότι το τίμημα που πλήρωσαν οι εξεγερθέντες «φίλοι του Κινήματος» ήταν απροσδόκητα χαμηλό, για την ακρίβεια δύο ευρώ κατά κεφαλήν (αλήθεια, γιατί όχι και φοιτητικό εισιτήριο του ενός ευρώ, ώστε να εμπεδωθεί η στροφή προς τη νεολαία;), αλλά αυτό προφανώς αφορά μόνο το πρώτο στάδιο της επανάστασης. Στο εγγύς μέλλον, η λαϊκή συμμετοχή των «φίλων» ασφαλώς θα γίνει, βοηθούντων και των ηλεκτρονικών αρχείων, πιο απαιτητική, εννοείται με το αζημίωτο.
Εσωτερικός ο εχθρός
Ενδεχομένως, οι αιωνίως καχύποπτοι θα αναρωτηθούν γιατί, αρχομένης της επαναστάσεως, τα «ξένα και ντόπια κέντρα» όχι μόνο δεν ετέθησαν σε κατάσταση συναγερμού, αλλά βάλθηκαν να εξευμενίσουν τον ηγέτη της, με τους γνωστούς επαίνους Αμερικανών αξιωματούχων για την εξωτερική του πολιτική και επιχειρηματιών για την οικονομική του φιλοσοφία, που αποτυπώθηκε στις ρηξικέλευθες «θέσεις του Λαυρίου» περί ανασφάλιστης εργασίας. Αγνοούν, οι αφελείς, τη μνημειώδη ρήση του Λένιν για τους «ηλίθιους αστούς, που θα μας πουλήσουν και το σκοινί για να τους κρεμάσουμε»!
Η μόνη ιδιομορφία που όντως παρουσιάζει κάποιες ερμηνευτικές δυσχέρειες αφορά τον καθορισμό του στρατηγικού στόχου εναντίον του οποίου συγκεντρώνεται η δύναμη πυρός των εξεγερθέντων. Λογικά, θα περίμενε κανείς επανάσταση δύο σταδίων για την κατάληψη του Μεγάρου Μαξίμου, αρχικά, και του πρώην Βασιλικού Ανακτόρου (Προεδρικό Μέγαρο), στη συνέχεια. Παραδόξως, ο Γιώργος Παπανδρέου κατευθύνει τα στρατεύματά του εναντίον της… Χαριλάου Τρικούπη! O αποκεφαλισμός των εννέα της «ομάδας Πάχτα» ήταν η πρώτη τροχειοδεικτική βολή. Από το σύνολο των πρόσφατων ομιλιών του καθίσταται σαφές ότι το κόμμα -τα σύμβολά του, το κυβερνητικό παρελθόν του, τα στελέχη του- αποτελεί, για τον νέο ηγέτη, το πρόβλημα των προβλημάτων, τον εχθρό των εχθρών, που τον εμποδίζει να προχωρήσει στις «ανατροπές» του. Αντιθέτως, ο ηγέτης της Νέας Δημοκρατίας αντιμετωπίζεται ως δυνάμει σύμμαχος στον κοινό αγώνα, ένας σύμμαχος καλών προθέσεων, πλην ταλαντευόμενος λόγω μειωμένης αποφασιστικότητας. «O Κώστας Καραμανλής μπορεί να έχει καλές προθέσεις για ρήξεις και τομές, αλλά δεν θα τα καταφέρει γιατί είναι δέσμιος των κομματικών ισορροπιών», δήλωσε προ ημερών. Τούτων λεχθέντων, οι εκλογές της 7ης Μαρτίου αποκτούν χαρακτήρα ευγενούς άμιλας δύο συγγενών κομμάτων, που αντιπολιτεύονται από κοινού το… σημιτικό ΠΑΣΟΚ!
Αυτή η ήκιστα συμβατική επιλογή στόχου υποκρύπτει, για τον προσεκτικό παρατηρητή, μια τολμηρή πολιτική συμμαχιών. O Γιώργος Παπανδρέου φιλοδοξεί να συγκροτήσει ένα ισχυρό ενιαίο μέτωπο όλων των αντιπάλων του σημιτικού ΠΑΣΟΚ, τόσο εκείνων που το απορρίπτουν γιατί νοσταλγούν το ανδρεϊκό όσο και εκείνων που προσβλέπουν στην ανατροπή του γιατί έχουν κουραστεί από το «κόμμα-κράτος», που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε κόμμα-καθεστώς. Το πρόβλημα, για όσους διατηρούν στοιχειώδη μνήμη, είναι ότι ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση και μακροημέρευση αυτού του ΠΑΣΟΚ που σήμερα φιλοδοξεί να «ανατρέψει».
Το «ξεκαθάρισμα»
μετατόπισή του, την τελευταία στιγμή, στο στρατόπεδο του K. Σημίτη χάρισε στον τελευταίο την οριακή εκλογή του ως πρωθυπουργού, μετά την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου. H υποστήριξή του στον K. Σημίτη, σε αντιπαράθεση με το μπλοκ Τσοχατζόπουλου-Λαλιώτη, στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, οδήγησε στη διαμόρφωση «ενός ανδρός αρχής» μέσα στο κόμμα και την κυβέρνηση. H ανομολόγητη σύμπραξή του αρχικά στην εκδίωξη, ως αποδιοπομπαίου τράγου για την υπόθεση Οτσαλάν, του Θ. Πάγκαλου και στη συνέχεια στην καρατόμηση του K. Λαλιώτη προς όφελος του M. Χρυσοχοΐδη (αλήθεια, πού χάθηκε κοτζάμ γραμματέας του κόμματος αυτές τις κρίσιμες ημέρες;) στηριζόταν στην πρόθεσή του να παραλάβει το «μαγαζί» ξεκαθαρισμένο από κάθε είδους εσωτερικές αντιστάσεις, όταν έρθει η ώρα. Επομένως, δικαιούται να διερωτάται κανείς ποιο είναι το «νέο ΠΑΣΟΚ» που μπορεί να επαγγελθεί ένας άνθρωπος που συνέβαλε όσο ελάχιστοι στην οικοδόμηση του παλαιού;
Το νεαρό ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου διαμορφώθηκε ως sui generis «κόμμα-κίνημα» που προσπάθησε να υπερβεί τα παραδοσιακά, προδικτατορικά κόμματα παραγόντων (το μόνο πραγματικό κόμμα ήταν για μεγάλη περίοδο το KKE). Οι αντίπαλοί του το λοιδορούσαν ως «τριτοκοσμικό μόρφωμα», με βάση την έντονα αρχηγική του συγκρότηση και τα γνωστά φληναφήματα με ηγέτες εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, όπως ο Γιασέρ Αραφάτ, ο Ντανιέλ Ορτέγκα και ο Μουαμάρ Καντάφι. Στην πραγματικότητα, ο «τριτοκοσμικός σοσιαλισμός» (αναμεμειγμένος με ισοσταθισμένες δόσεις σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας, Βενιζέλου και Βελουχιώτη) δεν ήταν παρά το ιδεολογικό φολκλόρ για να εξωραϊσθεί ένα σκοπίμως θολό κόμμα, που υπερίπτατο του Κέντρου και της Αριστεράς με στόχο να ενσωματώσει το μεγάλο ΕΑΜικό μπλοκ. Αυτό ακριβώς υπονοούσε και η περίφημη «λαϊκή συμμετοχή» του Ανδρέα Παπανδρέου: Την υπόσχεση στους ηττημένους του εμφυλίου ότι θα έβρισκαν και αυτοί «μια θέση κάτω από τον ήλιο», έναν ήλιο έστω όχι κόκκινο αλλά πράσινο, που θα δικαίωνε όχι τα νεανικά αλλά τα πιο ώριμα οράματά τους, «το μικροαστικό όνειρο» του Ελληνα νοικοκύρη, όπως πρόσφατα διακήρυξε ο Θ. Πάγκαλος.
Ο Κώστας Σημίτης αποπειράθηκε να μετατρέψει αυτό το «ανώριμο» ΠΑΣΟΚ της μεταπολίτευσης σε ευρωπαϊκό- σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Οσο και αν ουδέποτε ενέπνευσε, με το «ξινό» του ύφος, τις μάζες, είναι αναμφισβήτητο ότι ακολούθησε με συνέπεια μια πολιτική φιλοσοφία στην οποία πίστευε ήδη από τα χρόνια της δικτατορίας και της «Δημοκρατικής Αμυνας». Το πρόβλημά του ήταν ότι, όταν επιτέλους ήρθε η ώρα να κάνει το όραμά του πραγματικότητα, αυτό το όραμα είχε ήδη ξεφτίσει στην ίδια την Ευρώπη. Την ίδια στιγμή, το ΠΑΣΟΚ είχε φθαρεί ανεπανόρθωτα από τη μακρόχρονη παραμονή του στην εξουσία και από τη μόνη «κοινωνικοποίηση» που κατάφερε να φέρει εις πέρας – την κοινωνικοποίηση της… διαπλοκής! Το αποτέλεσμα ήταν η μετάλλαξη του δήθεν τριτοκοσμικού ΠΑΣΟΚ σε ένα δήθεν σοσιαλδημοκρατικό κόμμα αξιωματούχων με αλληλογρονθοκοπούμενες προσωπικές στρατηγικές.
Δημοψήφισμα-παρωδία
Η «επανάσταση» του Γιώργου Παπανδρέου επιχειρεί να απαντήσει στην κρίση πολιτικής διαμεσολάβησης που βιώνει με πιο έντονο τρόπο το ΠΑΣΟΚ, αλλά που αφορά, ουσιαστικά, στο σύνολο του πολιτικού συστήματος. O «γιος της Αλλαγής» προσπαθεί να υπερβεί τόσο το οιονεί τρικοκοσμικό κόμμα- κίνημα του Ανδρέα Παπανδρέου όσο και το οιονεί ευρωπαϊκό κόμμα-κράτος του Κώστα Σημίτη στο πλαίσιο ενός οιονεί… αμερικανικού δημοκρατικού κόμματος-παράταξης. Ενός ασπόνδυλου, ευμετάβλητου εκλογικού συνασπισμού, που αρθρώνεται γύρω από τον εκάστοτε ηγέτη του. O τελευταίος αποκαθιστά απευθείας, κατά βάση πελατειακές, σχέσεις με τον «λαό» και τις ομάδες συμφερόντων, «απελευθερωμένος» από ιδεολογικές αρχές, πολιτικές δεσμεύσεις και δημοκρατικές, εσωκομματικές διαδικασίες. Το δημοψήφισμα-παρωδία για την ανάδειξή του μπορεί όντως να αποτελεί φτηνό υποκατάστατο λαϊκής συμμετοχής, αλλά δεν αποκλείεται να αποδειχθεί προπομπός για τη μετάλλαξη ολόκληρου του πολιτικού συστήματος στην κατεύθυνση της αμερικανικού τύπου προεδρικής, δικομματικής δημοκρατίας.
Δυστυχώς, για τον Γ. Παπανδρέου, στις 7 Μαρτίου οι πολίτες θα κριθούν να επιλέξουν μεταξύ ψηφοδελτίων που δεν θα γράφουν Παπανδρέου, Καραμανλής, Παπαρήγα και Κωνσταντόπουλος, αλλά ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ., KKE και Συνασπισμός. Προσπαθώντας να λύσει αυτήν την αντίφαση, ο νέος ηγέτης της «παράταξης» μοιάζει να καλεί τους πολίτες «να ψηφίσουν ΠΑΣΟΚ με κλειστή τη μύτη». Σαν τον μοναχικό εκδρομέα, ο οποίος βρέθηκε σκαρφαλωμένος σ’ ένα δέντρο που δεν του αρέσει, απ’ όπου δεν μπορεί να κατέβει, και φωνάζει «βοήθεια», ροκανίζοντας, ταυτόχρονα, το κλαδί που τον στηρίζει. Αν κρίνουμε από τις δημοσκοπήσεις, οι πολίτες έχουν συλλάβει το ιδιόμορφο στρατηγικό του σχέδιο και τον βοηθούν να το υλοποιήσει: Καταψηφίζουν το ΠΑΣΟΚ και χαρίζουν στον ίδιο υψηλά ποσοστά δημοτικότητας – προφανώς, από ευγνωμοσύνη!