Τρίτη βράδυ και έξι κανάλια (ANT1, Mega, Alpha, Alter, Star, Μακεδονία TV) φιλοξενούν την ίδια εκπομπή με τον βαρύγδουπο τίτλο «Αστυνόμευση στην ενημέρωση». Οι καλεσμένοι είναι δημοσιογραφικά στελέχη της ιδιωτικής τηλεόρασης, δύο πρώην μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), ένας (1) διευθυντής εφημερίδας, ενώ το ΕΣΡ και η ΕΣΗΕΑ λάμπουν διά της απουσίας τους.
Το φαινόμενο δεν είναι σύνηθες, αφού διακαναλικές εκπομπές πραγματοποιούνται όταν προκύπτει κάποιο σοβαρό εθνικό ζήτημα, όταν ο αρχηγός του κράτους εκφωνεί μια βαρυσήμαντη ομιλία ή όταν διεξάγεται ένα προεκλογικό «ντιμπέιτ». Αυτή τη φορά οι καναλάρχες μετέτρεψαν το ιδιωτικό τους πρόβλημα, τα πρόσφατα πρόστιμα (που κάθε άλλο παρά υπέρογκα είναι) σε πρόβλημα εθνικής εμβέλειας, αλλά και σε άτυπη δίκη. Ερήμην δικάστηκε μια ανεξάρτητη αρχή, το ΕΣΡ, που τα μέλη του έχουν την έγκριση όλων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή. Το κατηγορητήριο ήταν σαφές: «Το ΕΣΡ προσπαθεί να μας υποκαταστήσει» (Γ. Λιάγκας), «το ΕΣΡ παρερμηνεύει το ρόλο του» (N. Στραβελάκης), «οι δημοσιογράφοι μετατρέπονται σε λογιστές» (Δ. Βενιέρης, Μακεδονία TV), «το καθεστώς αυτό μας αποπροσανατολίζει από την ουσία της δουλειάς μας» (N. Ευαγγελάτος). Εύκολα θα πίστευε κανείς ότι το ΕΣΡ έχει μεθύσει από την εξουσία που του παρέχει το Σύνταγμα, ότι έχει αυτονομηθεί έναντι της κοινωνίας και καταξιώνει την ύπαρξή του επιβάλλοντας κυρώσεις με ισοπεδωτικό πνεύμα, σαν να θέλει να στραγγαλίσει την ελευθερία έκφρασης των δημοσιογράφων.
Μια θεατρική παράσταση με πολύ ναρκισσισμό ήταν αυτό το διακαναλικό δικαστικό δράμα. Οι αόρατοι σκηνοθέτες και παραγωγοί ήταν οι ίδιοι οι καναλάρχες, αυτοί που ενίοτε κόβουν κεφάλια και εκπομπές χωρίς εξηγήσεις. Μια παράσταση που δεν ανέβηκε αυθόρμητα, «από τα κάτω», αλλά πραγματοποιήθηκε χάρη στην ευγενική χορηγία των ίδιων των ιδιοκτητών, που δεν επιθυμούν κανενός είδους δημόσιο έλεγχο, καμιά λογοδοσία. O νομικός σύμβουλος της Ενωσής τους το συνόψισε με ανατριχιαστική διαύγεια: «Το σύνολο των τηλεοπτικών φορέων από μόνο του παράγει πολυφωνία». Το «l’ etat c’ est moi» (το κράτος είμαι εγώ) μεταλλάσσεται στο αξίωμα «η πολυφωνία είμαστε εμείς»! Το γεγονός ότι η «μιντιακή» δραστηριότητα των ιδιοκτητών είναι συμπλήρωμα, αλλά και προϋπόθεση, των ευρύτερων επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων, στις οποίες περιλαμβάνεται και η ανάληψη δημοσίων έργων, δεν σχολιάστηκε στη συζήτηση, όπως δεν σχολιάστηκε και το πέπλο της αδιαφάνειας που καλύπτει αυτές τις δραστηριότητες.
Το δράμα δεν υπάκουε στους κανόνες του ρεαλισμού, αλλά θύμιζε θέατρο του παραλόγου. Τυπικά, κανείς δεν αμφισβήτησε το ΕΣΡ ως θεσμό. H αμφισβήτηση, όπως διευκρινίστηκε, αφορά στις «αποφάσεις προσώπων». Ομως ο χρόνος, η ένταση και η ενορχήστρωση της αμφισβήτησης, καθώς και ο περιορισμός της στον κύκλο πέντε-δέκα τηλεοπτικών αστεριών υπογραμμίζουν την ολιγαρχική δομή της ιδιωτικής τηλεόρασης, την άναρχη ανάπτυξή της από το 1989 έως σήμερα μέσα σε καθεστώς προνομιακών (βλ. εργολαβικών) σχέσεων με το κράτος. Είναι τουλάχιστον υποκριτικό οι γεννήτορες της Τηλεοπτικής Δημοκρατίας, αυτοί που κερδίζουν χρήμα και εξουσία εκμεταλλευόμενοι ένα δημόσιο αγαθό, τις συχνότητες, να διαμαρτύρονται για τον στοιχειώδη έλεγχο που επιχειρεί να επιβάλει μια ανεξάρτητη (και όχι σαδιστική ή αρχομανής) αρχή. Οι ενάγοντες ήταν απόντες, όμως δίχως τη δική τους έγκριση και πρωτοβουλία, θα ήταν αδύνατη αυτή η συλλογική εμφάνιση των αστέρων της τηλεοπτικής δημοσιογραφίας σε ρόλο πολιτικής αγωγής και υπερασπιστών της ελευθερίας της έκφρασης. Με άλλα λόγια, ο καθημερινός σκληρός ανταγωνισμός των καναλιών για την εξασφάλιση υψηλότερης τηλεθέασης παραμερίστηκε και οι ιδιοκτήτες συνένωσαν τις δυνάμεις τους, ώστε να δικαιωθεί, να επιβληθεί και να οργανωθεί καλύτερα η ασυδοσία τους και κατά την προεκλογική περίοδο – ένα προειδοποιητικό κόκκινο φωτάκι για όποια κυβέρνηση προκύψει από τις εκλογές της 7ης Μαρτίου.
Ο προχθεσινός διακαναλικός πλουραλισμός των δημοσιογραφικών εκπροσώπων έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι η ιδιοκτησιακή δομή των καναλιών είναι εξόχως προσωποπαγής, σε αντίθεση με ό,τι επιβάλλουν οι νόμοι και το Σύνταγμα. O «πλουραλισμός» στην ιδιοκτησία (που φαίνεται να τηρείται μόνο στην περίπτωση ενός ιδιωτικού καναλιού, αν και ένας από τους βασικούς μετόχους του συνδέεται με αναλήψεις μεγάλων έργων) δεν είναι ένας τυπικός όρος, αλλά διασφαλίζει τον πλουραλισμό και την πολυφωνία των απόψεων. Και τα όρια της «ελευθερίας της έκφρασης» σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα, που μπορούν να είναι αμείλικτα καθώς αναπτύσσονται σε ένα καθεστώς αν όχι παρανομίας, τουλάχιστον ημι-νομιμότητας και αέναης εκκρεμότητας (βλ. αδειοδότηση).
Στο απυρόβλητο
Κατά τη συζήτηση έμεινε στο απυρόβλητο το πολύ πρόσφατο αμαρτωλό παρελθόν των καναλιών: οι δικομματικές εμμονές τους, η αγιοποίηση-καισαροποίηση του κ. Παπανδρέου, η αγνόηση της πολιτικής δραστηριότητας των άλλων κομμάτων (και όχι απλώς η όντως πληκτική ανάγνωση των κομματικών ανακοινώσεων, όπως υποστηρίζουν στελέχη των καναλιών). Στο προχθεσινό τηλεοπτικό δικαστικό δράμα ειπώθηκε ότι το ΕΣΡ επιβάλλει μια «μπακαλίστικη» λογική στην ενημέρωση: τόσα δράμια ΠΑΣΟΚ, τόσα Ν.Δ., τόσα οι «μικροί». Ωστόσο, οι περισσότεροι αναγνωρίζουμε ότι μετά τον παροξυσμό του τζόκινγκ, των κουραμπιέδων και των έκτακτων δελτίων, μετά την κραυγαλέα προβολή των «παραθυράτων» πολιτικών, σήμερα τα δελτία κρατούν κάποιες ισορροπίες, δίνουν το λόγο και σε «μη λαμπερά» πρόσωπα. Οι Οδηγίες του ΕΣΡ συγκροτούν ένα γενικά αποδεκτό πλαίσιο πολυφωνίας, εξασφαλίζουν την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση των ειδήσεων. Μολονότι η γλώσσα του Συμβουλίου συχνά είναι ξύλινη, μολονότι αρκετές κυρώσεις του ήταν μη πειστικές έως υπερβολικές, η ενορχηστρωμένη αμφισβήτηση του ρυθμιστικού του ρόλου ισοδυναμεί με αποδυνάμωση έως και κατάργησή του.
«Πρέπει να υπακούουμε στις Οδηγίες του ΕΣΡ; Πρέπει να πληρώνουμε τα πρόστιμα;», αναρωτιέται η κ. Ελλη Στάη, ενώ ο κ. Χατζηνικολάου προτείνει την επανεξέταση των προστίμων μετά τις εκλογές, με τον συνυπολογισμό της «συνολικής στάσης» που τήρησαν τα κανάλια κατά την προεκλογική περίοδο. Μόνος του έθεσε ο κ. Χατζηνικολάου το ερώτημα αν τα πράγματα είναι καλύτερα ή χειρότερα μετά την εφαρμογή των κανόνων της προεκλογικής περιόδου και μόνος του έδωσε την απάντηση «ναι, είναι κάπως καλύτερα». Ομως κανένας άλλος από τους παρευρισκόμενους δεν έδειξε ούτε στιγμή να ταλαντεύεται, να αμφιβάλλει. «Ξέρουμε τη δουλειά μας, ας μας αφήσουν να την κάνουμε όπως εμείς ξέρουμε». Σαν να ήταν τα ιδιωτικά κανάλια οάσεις ανεξαρτησίας και βωμοί της ελευθεροτυπίας, σαν να μην υπάρχουν «κακές λέξεις», όπως επιχειρηματικά συμφέροντα, πιέσεις, δεσμεύσεις, εξαρτήσεις, ενδοκαναλικοί και διακαναλικοί ανταγωνισμοί.
Απάντηση ΕΣΡ στη διακαναλική επίθεση
Με χθεσινή ανακοίνωσή του το ΕΣΡ απαντά σε όσα του καταλογίστηκαν στη διάρκεια της «διακαναλικής» συζήτησης. Υπενθυμίζει ότι τα κανάλια μπορούν να ασκήσουν ενώπιον του ΣτΕ αίτηση ακύρωσης των κυρωτικών αποφάσεων. Επισημαίνει ότι ο χρόνος διεξαγωγής αυτής της συζήτησης, δηλαδή μετά την έκδοση κυρωτικής απόφασης ή εν όψει συζήτησης μιας υπόθεσης ενώπιον του ΕΣΡ «είναι δυνατόν να παρεξηγηθεί ως προσπάθεια μεταλλάξεως της θέσεως του ελεγχόμενου τηλεοπτικού σταθμού ως ελέγχοντος την ανεξάρτητη Αρχή ή ως άσκηση πιέσεως για τη μη έκδοση αποφάσεων επί εκκρεμούσης υποθέσεως». O πρόεδρος του ΕΣΡ, κ. Λασκαρίδης, εκτιμά ότι το Συμβούλιο τήρησε «συνετή πορεία» και ότι οι κυρώσεις έχουν «παιδαγωγικό σκοπό». O ίδιος φαίνεται να θεωρεί αυτονόητη την απουσία εκπροσώπων του Συμβουλίου από μια εκπομπή με τίτλο «Αστυνόμευση στην ενημέρωση», εφόσον «δεν είχαμε και δεν έχουμε καμία διάθεση αστυνόμευσης. Καθήκον μας είναι ο έλεγχος όταν τα κανάλια εκτρέπονται από τους νόμους και το Σύνταγμα. Και η μη προβολή των μικρών κομμάτων ήταν αδιαμφισβήτητη εκτροπή».
Και τα έξι κανάλια μαζί συγκέντρωσαν τηλεθέαση 12% και μερίδιο επί των ανοικτών δεκτών 51,5%, ενώ ο αγώνας Μπάγερν – Ρεάλ στη NET ήταν η πρώτη σε τηλεθέαση εκπομπή της ημέρας (αντίστοιχα ποσοστά 10,9% και 25,4%).