H αναζήτηση και εξαγγελία μιας νέας αναθεώρησης του Συντάγματος πέντε χρόνια μετά την προηγούμενη, η οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί με την έκδοση όλων των προβλεπομένων εκτελεστικών νόμων, δείχνει ότι ο δημόσιος βίος της χώρας εξακολουθεί να ενυπνιάζεται διάφορα μοντέλα, για αντιγραφή, και να περιφέρεται στο εσωτερικό του κρατικοπολιτικού και κομματικού λαβύρινθου, αναζητώντας έξοδο.
Η αναθεώρηση της αναθεώρησης, έτσι, δείχνει την ηχηρή διάψευση όλων εκείνων που κατά το 2001 θριαμβολογούσαν ότι «διαμορφώνουμε το Σύνταγμα του 21ου αιώνα», «το Σύνταγμα του κοινωνικού κράτους», «το Σύνταγμα της διαφάνειας». Και να σκεφθεί κανείς ότι η προηγούμενη αναθεώρηση του 2001 προετοιμάστηκε από το 1990 μέχρι το 2000, επί δέκα σχεδόν χρόνια, λόγω των πρόωρων εκλογών του 1993 και 1996, ότι ψηφίστηκε με τη μεγαλύτερη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και επεκτάθηκε σε ενενήντα και πλέον άρθρα, φορτωμένη με πλήθος ερμηνευτικών δηλώσεων και νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων.
Ετσι, ανακύπτει ένα στοιχειώδες, πολλαπλό ζήτημα πολιτικής ευθύνης: Ευθύνη για την αποτυχία, υπευθυνότητα προς αποφυγή νέας συνταγματολογικής φλυαρίας, ανάγκη απάντησης στο γιατί αυτή η αποτυχία.
Δεν πρέπει άλλωστε, να παραγνωρίζουμε ότι στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, ζούμε την πλήρη διάψευση κι ανατροπή, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, των νεοφιλελεύθερων δοξασιών της στρατηγικής της Λισσαβώνας, για τη δεκαετία του 2010, ώς τη δεκαετία «της πραγματικής σύγκλισης και ισόρροπης ανάπτυξης για όλους».
Ετσι, πρέπει κάποτε να στοχαστούμε και να λογαριαστούμε για το τι έγινε και πώς ακριβώς συνέβη, ώστε μετά τριάντα χρόνια μεταπολιτευτικής παραταξιακής φλυαρίας και κυβερνητικής δημαγωγίας, να βρισκόμαστε αμήχανοι μπροστά στα ίδια ζητούμενα: τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, τις διαρθρωτικές αλλαγές της οικονομίας, την κοινωνία της γνώσης, την περιφερειακή αποκέντρωση, την εξυγίανση του κράτους, την κοινωνική συνοχή και προστασία, την παιδεία, την υγεία, τη διαφάνεια και τη διαφθορά, τη μικρολογία της κομματικής αγοράς και την αναξιοπιστία των θεσμικών λειτουργιών.
Δυστυχώς, στις κυβερνήσεις κυριαρχεί μια διαχειριστική αντίληψη, που δεν συνδέει την εκάστοτε θεσμική λειτουργία με την οικονομική πολιτική και την κοινωνική συνοχή, την περιβαλλοντική αρμονία, την ποιότητα της ανάπτυξης και την εξυγίανση του πολιτικού συστήματος.
Η αντιπαράθεση των κομμάτων εξουσίας, χωρίς ανάληψη ευθύνης κι «αυτοκρατορική ορθολογικότητα», που λέει ο Εντγκάρ Μορέν, μεγαλώνει την αντιπάθεια προς την πολιτική. Και, πάνω σ’ αυτό το πρόσφορο έδαφος, αλωνίζουν τα MME, εκχυδαΐζοντας και κανιβαλίζοντας τα πάντα, μέσα σε ένα υστερικό αντιπολιτικό και αντιαισθητικό κλίμα.
Η ανασφάλεια, η έλλειψη εμπιστοσύνης και οι διαρκείς πιέσεις που κυριαρχούν στην ελληνική κοινωνία, διαμορφώνουν έντονη, σχεδόν παρορμητική, την αναζήτηση ρήξεων, προς αυτό το πλαίσιο και το κλίμα που εγκλωβίζει τα πάντα. Και πάνω σε αυτή τη συλλογική ψυχολογία της διαμαρτυρίας και της άρνησης, καιροφυλακτούν οι μηχανισμοί, που παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, για να σπρώξουν στην απολιτική παραίτηση, την ιδιοτελή ιδιώτευση ή την τιμωρητική ψυχολογία ακροδεξιών δημαγωγιών.
Μην παραβλέπουμε την ταχύτητα, με την οποία τρέχουν ο πολιτικός χρόνος, οι μεταβολές στις κοινωνίες και οι τεχνολογικές εξελίξεις. Αλλά και τα αντιφατικά χαρακτηριστικά, τις στρεβλώσεις και ανατροπές, που συνοδεύουν το ιστορικό γίγνεσθαι και της σημερινής Ελλάδας. Και τέλος, τις ανοιχτές αντιφάσεις της Ελληνικής Δημοκρατίας, τα αδιέξοδα και τις στρεβλώσεις των αντιπροσωπευτικών συμμετοχικών, διευθυντικών κι ελεγκτικών θεσμών, όπως τα κόμματα, τα συνδικάτα, η αυτοδιοίκηση, η δικαιοσύνη, οι διάφορες αρχές, τα κοινοβούλια.
Οι διαρθρωτικές αλλαγές που χρειάζονται παραπέμπουν σ’ ένα συγκροτημένο και διαρθρωμένο, σε τομείς και χρονικές περιόδους, πρόγραμμα μετασχηματισμών, προοδευτικών κοινωνικών, οικονομικών, θεσμικών και πολιτικών μετασχηματισμών. Οι εξαγγελίες των στόχων δεν αρκούν, όταν δεν συνοδεύονται από το ποιες πολιτικές θα υλοποιήσουν τους στόχους και με ποια κοινωνική δικαιοσύνη θα κατανεμηθούν τα βάρη και τα ωφελήματα.
Το πολιτικό μας σύστημα εμφανίζει την εικόνα αντεστραμμένων ειδώλων ή παραμορφωτικών φακών. O κυβερνητικός κοινοβουλευτισμός ή ο κομματικός κυβερνητισμός, ως αντεστραμμένο είδωλο. O εκλογικός πολυσυλλεκτισμός ή ο πελατειακός πλειοψηφισμός. O δικομματικός ανταγωνισμός ή το μονοπώλιο των μηχανισμών διαπλοκής. O δημόσιος και κοινωνικός χώρος του συλλογικού συμφέροντος ή η παραταξιοποίηση των κοινωνικών τομέων και των αντιπροσωπευτικών και συμμετοχικών θεσμών.
Το κυβερνητικό μοντέλο του πρωθυπουργοκεντρικού συστήματος και το εκλογικό σύστημα της δυσαναλογικής μονοκομματικής πλειοψηφίας, παράγουν έναν ιδιότυπο κομματικό κυβερνητισμό, ο οποίος διαβρώνει όλους τους θεσμούς. Πρέπει να απομακρυνθούμε από αυτά τα δύο στερεότυπα του δικομματισμού.
Γιατί έχουμε κακή θεσμική κουλτούρα; Γιατί η ανοιχτή κοινωνία διαρκώς υποχωρεί έναντι της κατακερματισμένης κοινωνίας και η κοινωνία των πολιτών μετατρέπεται σε κοινωνία των ιδιωτών; Γιατί πλεονάζει ο κομματισμός, ο κυβερνητισμός, ο παραταξιασμός, ο συντεχνιασμός; Γιατί ενώ συζητάμε διαρκώς για τους δύο πόλους ή τον τρίτο πόλο και τα νέα σχήματα, δεν βλέπουμε ότι, πρώτος και δυναμικός πόλος είναι οι μηχανισμοί εξουσίας της εξωθεσμικής διαπλοκής και χειραγώγησης πολιτικής και κοινωνίας σε ετοιμοπαράδοτες και ευκολοχώνευτες σεναριογραφίες.
Δεν είναι, λοιπόν, η αιτία το κακό Σύνταγμα. Ούτε ένα καλύτερο Σύνταγμα θα αποτελέσει ελιξίριο και πανάκεια για τη νοσηρότητα του δημοσίου βίου. H θεωρία αυτή, που κακομεταχειρίζεται το Σύνταγμα, σαν να είναι απλός νόμος δοκιμάστηκε και απέτυχε. Ούτε μια αναθεώρηση της αναθεώρησης είναι ποτέ δυνατό να ταυτίζεται με το οργανωμένο σχέδιο διαρθρωτικών μετασχηματισμών. Δεν είναι πρόβλημα της κοινωνίας εάν θα εκλέγεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ούτε το μη κρατικό Πανεπιστήμιο θα λύσει το πρόβλημα της Παιδείας. Ούτε, βεβαίως, οι αλλαγές σε πεδία πελατειακών σχέσεων, όπως τα δάση, η διοίκηση κ.ά. θα ισιώσουν τα στραβά και ανάποδα.
Από τη στιγμή που άνοιξε όμως αυτή η συζήτηση πρέπει να προβληματιστούμε πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ώστε να προκύψει κάτι θετικό.
Ενα συνταγματικό φόρουμ για τη θεσμική στρατηγική των διαρθρωτικών μετασχηματισμών, θα ήταν χρήσιμο. Για να μην επαναλαμβάνεται το γνωστό τροπάριο. Στη Βουλή, που υποδεικνύει απλώς τις αναθεωρητέες διατάξεις, επιδιώκεται η συναινετική πλειοψηφία των 180 και πάνω, αλλά στην επόμενη αναθεωρητική Βουλή, το περιεχόμενο των άρθρων το διατυπώνει όπως θέλει η κυβερνητική πλειοψηφία των 151.
Το 2006 οι ελληνικές πολιτικές, κοινωνικές και πνευματικές ηγεσίες δεν έχουν κανένα περιθώριο να διεκδικούν την αυθεντία η κάθε μία για τον εαυτό της ή να ανταγωνίζονται όλοι με όλους, για τον επωφελέστερο παραγοντισμό τους με το μικρότερο κόστος, εντός των κατεστημένων του δικομματισμού και των κέντρων διαπλοκής.
Η συνολική πολιτική λειτουργία, η θεσμική συγκρότηση, η κοινωνική συνοχή και η πνευματική δημιουργία, επιβάλλουν ένα σχέδιο ανάτασης και αισιοδοξίας, συλλογικής αξιοπιστίας και αξιοπρέπειας, διαφορετικό από τη γραφική μοντελολογία και την αρχηγική ή κομματική σωτηριολογία.