Στις ελληνικές φυλακές κυριαρχεί ο νόμος των ναρκωτικών. Πολλές οι καταγγελίες ότι υπάρχουν σωφρονιστικοί υπάλληλοι που κάνουν τα στραβά μάτια στη διακίνηση απαγορευμένων ουσιών μέσα στις φυλακές, μια επιχείρηση με ετήσιο τζίρο που αγγίζει τα 3,5 εκατομμύρια ευρώ.
Οι τοξικομανείς κρατούμενοι, που αποτελούν το 50% του πληθυσμού των σωφρονιστικών καταστημάτων πληρώνουν δέκα φορές πιο ακριβά τη δόση τους. Οι ιθύνοντες των φυλακών βρίσκουν στα ναρκωτικά όχι μόνο το εύκολο και γρήγορο κέρδος αλλά και έναν αποτελεσματικό και οικονομικό τρόπο να θέσουν υπό καταστολή τις εντάσεις που γεννά μεταξύ άλλων και ο αφόρητος συνωστισμός των σωφρονιστικών καταστημάτων.
Οι μεγαλέμποροι βαφτίζονται «εξαρτημένοι» και απολαμβάνουν την ελευθερία τους, ενώ χρήστες και βαποράκια αντιμετωπίζουν εξοντωτικές ποινές. Τα όποια θεραπευτικά προγράμματα, που συνήθως υπολειτουργούν, χρησιμοποιούνται ως μέσο για τη συντόμευση της αποφυλάκισης, ενώ για τους εξαρτημένους που χρήζουν ειδικής μέριμνας, το περιβάλλον της φυλακής επιδεινώνει δραματικά το πρόβλημά τους. «Οι άνθρωποι γίνονται σκουπίδια», λένε κάποιοι κρατούμενοι…
Κι ενώ σε άλλες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου, η νομοθεσία προσανατολίζεται περισσότερο στη θεραπεία των τοξικομανών, στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει παρά ελάχιστα βήματα. Ειδικοί χαρακτηρίζουν αναχρονιστική και παρωχημένη την εθνική μας νομοθεσία στο θέμα των ναρκωτικών και προτείνουν περισσότερη εξειδίκευση και επιστημονική ψυχραιμία.
Χωματερές ανθρώπων…
Με την πλέον αποτυχημένη και παρωχημένη πρακτική, τον εγκλεισμό των τοξικομανών σε σωφρονιστικά καταστήματα, αντιμετωπίζει η Ελλάδα το πρόβλημα της ουσιοεξάρτησης. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης που παρουσιάζει σήμερα η «Κ», από τους συνολικά 9.964 κρατουμένους, οι 4.346 (ή αλλιώς το 45% του συνολικού πληθυσμού) εκτίουν ποινές για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Ο αριθμός τους μάλιστα παρουσιάζει αυξητική τάση, καθώς ένα χρόνο πριν ανέρχονταν σε 3.968.
Από τα επίσημα στατιστικά προκύπτει ακόμα ότι οι έγκλειστοι είναι διπλάσιοι του προβλεπομένου (9.964 κρατούμενοι, ενώ η χωρητικότητα των φυλακών είναι για 5.584 άτομα), γεγονός που ερμηνεύει τη στρατηγική «καταστολής» που υιοθετείται από τις διοικήσεις των φυλακών. Τη διακίνηση δηλαδή και χρήση ναρκωτικών με τις «ευλογίες» σωφρονιστικών υπαλλήλων. Με ποιον άλλο τρόπο -που δεν θα συνεπάγεται δυσβάσταχτο κόστος- μπορούν να περιορίζονται στο ελάχιστο οι εντάσεις στο εσωτερικό των φυλακών, που πλέον θυμίζουν χωματερές ανθρώπων;
Από τους 4.346 κρατουμένους (2.301 Ελληνες και 2.128 αλλοδαποί) για υποθέσεις ναρκωτικών οι 1.658 είναι υπόδικοι. Κρατούνται δηλαδή στη φυλακή έως ότου οδηγηθούν ενώπιον του δικαστηρίου. Για πολλούς από αυτούς, η παραμονή στο σωφρονιστικό κατάστημα είναι καθοριστική, εάν όχι «μοιραία». Κρίνονται προφυλακιστέοι επειδή στην κατοχή τους βρέθηκε «ικανή» ποσότητα κάνναβης και έξι μήνες ή και ένα χρόνο μετά αποφυλακίζονται πλέον χρήστες ηρωίνης – η πιο οδηνηρή «κληρονομιά» της φυλακής…
«Χρήστες» ή «έμποροι»;
Μεγαλέμποροι ναρκωτικών βαπτίζονται αυθαίρετα τοξικομανείς προκειμένου να τύχουν ευνοϊκής μεταχείρισης στο δικαστήριο, ενώ ουσιοεξαρτημένοι χαρακτηρίζονται επικίνδυνοι διακινητές και οδηγούνται στη φυλακή με εξοντωτικές ποινές. Αυτή είναι σήμερα η πραγματικότητα στη χώρα, καθώς τα τελευταία 3,5 χρόνια έχουν πάψει να υποβάλλονται σε τοξικολογικές εξετάσεις όσοι συλλαμβάνονται με σημαντικές ποσότητες ναρκωτικών (οι πανεπιστημιακές κλινικές της Αθήνας και το Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Θεσσαλονίκης έπαψαν να πραγματοποιούν εξετάσεις λόγω μη χρηματοδότησης).
Εννέα ερωτήσεις
Αντ’ αυτού εξετάζονται με το «μάτι», υποβάλλονται σε κλινική εξέταση ή σε ένα τεστ 9 ερωτήσεων: «παίρνεις ναρκωτικά;», «όταν δεν παίρνεις σου λείπουν;», «ψάχνεις να αγοράσεις;» κ.ά. Αν ο εξεταζόμενος δώσει τη σωστή απάντηση σε μόλις τρεις από τις εννιά, δηλαδή «ναι, παίρνω ναρκωτικά», «ναι, μου λείπουν» τότε αυτομάτως χαρακτηρίζεται χρήστης και όχι έμπορος!
Τουλάχιστον προβληματική είναι όμως και η κλινική εξέταση άνευ ερωτήσεων. Οπως καταγγέλλει στην «Κ» (και παλαιότερα στη διακομματική επιτροπή της Βουλής για τα ναρκωτικά) ο ιατροδικαστής και αναπληρωτής καθηγητής του ΑΠΘ κ. Ματθαίος Τσούγκας, τα περιστατικά κακοδικίας είναι πάρα πολλά, καθώς ένας κατηγορούμενος με παρελθόν εξαρτήσεων μπορεί τη στιγμή που υποβάλλεται σε κλινική εξέταση να μην εμφανίζει σύνδρομο στέρησης, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί έμπορος.
Δεν γίνονται εξετάσεις
«Ο πιο ασφαλής τρόπος για να διαπιστώσουμε εάν είναι χρήστης ή έμπορος είναι να τον υποβάλουμε σε τοξικολογικές εξετάσεις. Κάτι τέτοιο ωστόσο δεν γίνεται λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, με αποτέλεσμα άτομα που συλλαμβάνονται με ένα κιλό ηρωίνης να βαπτίζονται χρήστες και να αποφυλακίζονται σε ένα χρόνο» αναφέρει ο κ. Τσούγκας.
Ομως, το ισχύον καθεστώς είναι ακόμα πιο σκοτεινό και δυσώδες. Και τούτο διότι τροφοδοτείται με αρκετές χιλιάδες ευρώ, καθώς η ετυμηγορία «χρήστης» ή «έμπορος» σε αρκετές περιπτώσεις βρίσκεται στα χέρια όχι κάποιου επίσημου φορέα αλλά ιδιωτών τοξικολόγων που αναλαμβάνουν να πιστοποιήσουν κατόπιν εξέτασης στα βιολογικά υγρά του συλληφθέντος, εάν πράγματι κάνει χρήση απαγορευμένων ουσιών ή όχι (υπάρχουν καταγγελίες για ιατροδικαστές του υπουργείου, που αντί να κάνουν οι ίδιοι εξετάσεις, παραπέμπουν τους τοξικομανείς σε ιδιώτες). «Εξαρτάται από το πόσο θα… γλυκάνεις τον τοξικολόγο που θα σε υποβάλλει σε εξετάσεις», αναφέρουν στην «Κ» άτομα που γνωρίζουν τον τρόπο λειτουργίας του «παρα-ιατροδικαστικού» κυκλώματος, όπως το χαρακτηρίζουν.
«Οι αρχές δεν έχουν αγγίξει τους εμπόρους ναρκωτικών. Εχουν δικλίδες ασφαλείας, βάζουν μπροστά βαποράκια και χρήστες» παραδέχεται από τη μεριά του ο δικηγόρος κ. Τάκης Μιχαλόλιας.
Ουδείς φυλάει τις φυλακές από τους φύλακες
Στα συνωστισμένα σωφρονιστικά καταστήματα τα ναρκωτικά μοιάζουν να είναι το «κύριο πιάτο» στο μενού της καθημερινότητας των χρηστών κρατουμένων, το οποίο μάλιστα στοιχίζει πολύ ακριβά. «Ενα γραμμάριο ηρωίνης μέσα στη φυλακή κοστίζει περίπου 300 ευρώ, δηλαδή 10 φορές περισσότερο απ’ ό,τι έξω. Ο μηνιαίος τζίρος αγγίζει τα 270.000 ευρώ και τα κέρδη για τους διακινητές είναι αστρονομικά.
Εκμεταλλεύονται την απόγνωση των χρηστών, οι οποίοι έχουν φτάσει στο σημείο να νοιάζονται όχι για το πότε θα βγουν αλλά πώς θα πιουν. Με τόσα ναρκωτικά που πίνουν δεν συνειδητοποιούν καν το κακό που προξένησαν στην κοινωνία. Πληρώνουν οι φορολογούμενοι τόσα χρήματα, για να μετατρέπονται οι κρατούμενοι χρήστες σε σκουπίδια και να επιστρέφουν χειρότεροι μετά την αποφυλάκισή τους», λέει στην «Κ» ο κρατούμενος Γιώργος Χαντζόπουλος, ο οποίος είναι έγκλειστος την τελευταία επταετία (σήμερα κρατείται στις φυλακές Αλικαρνασσού).
Κρατούμενοι και υπάλληλοι
«Ο κύριος όγκος της διακίνησης περνά από τα χέρια κάποιων σωφρονιστικών υπαλλήλων που δρουν σε όλη την Ελλάδα, κυρίως όμως στον Κορυδαλλό», λέει ο ίδιος.
Στα συνωστισμένα σωφρονιστικά καταστήματα, οι διοικούντες τις φυλακές φέρονται ν’ αναγνωρίζουν ως «αναγκαίο κακό» τη χρήση ουσιών από τους τροφίμους. «Εχω ακούσει εισαγγελέα φυλακής να λέει πως αν δεν μπουν ναρκωτικά, δεν μπορεί να «κρατηθεί» μια φυλακή», λέει στην «Κ» ο Γ. Χαντζόπουλος.
Στη διακίνηση των ουσιών μέσα στις φυλακές, σημαντικό ρόλο παίζουν κρατούμενοι που διατηρούν «προνομιακή» σχέση με «κρίκους» στη διοίκηση των φυλακών. Οι κρατούμενοι αυτοί χαίρουν του σεβασμού των χρηστών της φυλακής. «Οι τρόφιμοι που κάνουν το εμπόριο είναι δυο-τρεις. Η δύναμή τους είναι τόσο μεγάλη, ώστε οι υπόλοιποι κρατούμενοι που εξασφαλίζουν τη δόση τους από αυτούς τούς αντιμετωπίζουν σαν θεούς» αναφέρει ο ίδιος κρατούμενος.
Το κύκλωμα διακίνησης έχει επινοήσει αρκετές μεθόδους, για να δρα ανενόχλητα, προμηθεύοντας με περίπου ένα κιλό ουσιών τους χρήστες ημερησίως. Στη διαδικασία εισαγωγής ναρκωτικών στη φυλακή συμμετέχουν από κοινού διεφθαρμένοι υπάλληλοι και κρατούμενοι, οι οποίοι διακινούν τις μεγαλύτερες ποσότητες. Αντίθετα, οι συγγενείς που προμηθεύουν τους εγκλείστους κινούνται σε περιορισμένη κλίμακα.
Η μεταφορά των απαγορευμένων ουσιών γίνεται μέσα σε σόλες παπουτσιών, φόδρες ενδυμάτων, ακόμα και σε τρόφιμα. Μία ακόμη προσφιλής τακτική των κρατουμένων είναι να καταπίνουν πακετάκια με κάποια γραμμάρια ηρωίνης, τα οποία εν συνεχεία αφοδεύουν και τα επανασυλλέγουν, για να τα χρησιμοποιήσουν.
Μέσα στα φορτηγά
Ενίοτε, οι τοξικομανείς των φυλακών επιστρατεύουν μεθόδους που ξεπερνούν τη φαντασία των ελεγκτικών μηχανισμών, όταν αυτοί λειτουργούν… Για παράδειγμα, εμποτίζουν τα ρούχα τους με υγρή ηρωίνη, τα βράζουν και συλλέγουν την ουσία κάνοντας ένα είδος απόσταξης.
Οπως αναφέρουν οι ίδιοι οι υπάλληλοι της ασφάλειας των φυλακών, η είσοδος του κύριου όγκου των ναρκωτικών είναι η πύλη της τροφοδοσίας. «Εχουν εντοπιστεί μεγάλες ποσότητες ναρκωτικών μέσα στα φορτηγά που εφοδιάζουν με τρόφιμα τη φυλακή, ενώ είχαμε και περιστατικά με εξωτερικούς υπαλλήλους της καθαριότητας, οι οποίοι έμπαιναν στη φυλακή με απορριμματοφόρα και κατά την έξοδό τους άφηναν σημαντικές ποσότητες ηρωίνης στους κάδους απορριμμάτων εντός της φυλακής», αναφέρει στην «Κ» ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Υπαλλήλων Εξωτερικής Φρούρησης, Γιώργος Κωστίκας.
Συχνά εμφανίζονται μικρά «δέματα» ναρκωτικών περίπου των 30-40 γραμμαρίων, που «προσγειώνονται» στον αύλειο χώρο των φυλακών. Μια απλή ερμηνεία είναι ότι η ρίψη από αγνώστους γίνεται κατόπιν συνεννόησης με τροφίμους. Ωστόσο, οι εξωτερικοί φρουροί εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους για το περιεχόμενο των δεμάτων, λέγοντας ότι αυτή η πρακτική εφαρμόζεται για να φαίνεται ότι η προέλευση των ναρκωτικών είναι εξωτερική και επομένως δεν εμπλέκονται στη διαδικασία υπάλληλοι των φυλακών. «Το περιεχόμενο αυτών των δεμάτων δεν ελέγχεται εργαστηριακά. Μπορεί να είναι ακόμα και πούδρα ή αλεύρι. Οι υπεύθυνοι της ασφάλειας απλώς τα κατάσχουν και με αυτόν τον τρόπο αποκρύπτεται ο ρόλος τους στην εισαγωγή», επισημαίνει σωφρονιστικός υπάλληλος.
Εκτός λειτουργίας…
Από την άλλη πλευρά, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί φαίνεται πως αδρανούν, καθώς ακόμα και τα ειδικά μηχανήματα ανίχνευσης, με τα οποία είναι εξοπλισμένες οι φυλακές πολύ συχνά δεν λειτουργούν είτε γιατί «κόβεται» το ρεύμα, είτε γιατί χαλάνε κ.λπ. «Να σκεφτεί κανείς ότι αν και κοστίζουν πολλά εκατομμύρια, τα μηχανήματα αυτά σχεδόν ποτέ δεν είναι στην πρίζα», αναφέρει άλλος κρατούμενος.
Εκτός από ναρκωτικά οι έγκλειστοι λαμβάνουν και μια σειρά από νόμιμες ουσίες που χορηγούνται απλόχερα από τα ψυχιατρεία των φυλακών. Πρόκειται για εθιστικά ψυχοφάρμακα, τα οποία καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ιθύνουσες αρχές επιλέγουν να κρατούν με αυτόν τον τρόπο σε καταστολή τους κρατούμενους.
Γ. Πανούσης: Να δημιουργηθούν ειδική αστυνομία, ειδικά δικαστήρια
Σε τέλμα φαίνεται πως έχει περιέλθει το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο που αφορά την παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Αν και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός είναι να περιοριστούν ή να καταργηθούν οι ποινές εγκλεισμού για αδικήματα προσωπικής χρήσης και παράλληλα να αυξηθούν οι ποινές που συνδέονται με την εμπορία ναρκωτικών, στη χώρα μας εξακολουθούν να φυλακίζονται κυρίως οι χρήστες και τα βαποράκια, ενώ οι μεγαλέμποροι απολαμβάνουν την ελευθερία τους. «Η Ελλάδα έχει τελματώσει στην προσαρμογή της στα καινούργια νομοθετικά δεδομένα, τη στιγμή που χρειάζονται ουσιαστικές αλλαγές στον πυρήνα της φιλοσοφίας των κυρώσεων. Καταρχήν δεν έχουν τεθεί τα όρια της ποσότητας, που να διαχωρίζει τον χρήστη από τον έμπορο», λέει στην «Κ» ο δικηγόρος Π. Μιχαλόλιας.
Τη δημιουργία ειδικής αστυνομίας και ειδικών δικαστηρίων που θα ασχολούνται με τις περιπτώσεις των τοξικομανών εγκλείστων προτείνει ο καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γιάννης Πανούσης. Επίσης θεωρεί απαραίτητη τη λειτουργία ειδικών θεραπευτικών καταστημάτων, όπως αυτό του Ελαιώνα, δύο ταχυτήτων, ένα για τους χρήστες κι ένα για τους χρόνια εξαρτημένους.
«Η δικονομική και σωφρονιστική μεταχείριση (εκδίκαση και εκτέλεση ποινής) αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για οποιαδήποτε στρατηγική επανόδου στην κοινωνία. Αναρωτιέμαι, όμως, πότε θα ενεργοποιηθεί το ειδικό νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου «Επάνοδος» που θα προετοιμάζει τους αποφυλακιζόμενους για τη νέα τους ζωή», καταλήγει ο κ. Πανούσης.
Η διακίνηση θα συνεχιστεί
Του Αλεξανδρου Αρβανιτiδη*
«Το φαινόμενο εισαγωγής ναρκωτικών στις φυλακές είναι παλιό και δυστυχώς θα συνεχίσει να υπάρχει παρά τα όσα μέτρα λαμβάνουν υπάλληλοι και υπηρεσίες και παρά τη χρήση των μηχανημάτων νέας τεχνολογίας, ιδιαίτερα υψηλού κόστους (αγοράς και συντήρησης). Οσο υπάρχουν χρήστες ουσιών στις φυλακές, τόσο θα γίνονται προσπάθειες εισαγωγής. Η τιμή διακίνησης στα σωφρονιστικά καταστήματα είναι υψηλή επειδή η εισαγωγή είναι περιορισμένη. Οσο για την εμπλοκή σωφρονιστικών υπαλλήλων σε κυκλώματα διακίνησης, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση επίορκων υπαλλήλων, οι οποίοι εκθέτουν όσους εργάζονται ευσυνείδητα, για να αποτρέψουν την παράνομη διακίνηση. Θεωρώ ότι είναι μεμονωμένα περιστατικά, τα οποία αποκαλύπτονται και παραπέμπονται στη Δικαιοσύνη».
* Ο Αλ. Αρβανιτίδης είναι γεν. γραμματέας της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων.
Δεν είναι χώρος για εξαρτημένους
Του Τασου Πανoπουλου
Για τους «προβληματικούς» χρήστες, η φυλακή είναι ο χώρος που θα περάσουν αρκετό χρόνο στη διάρκεια της πορείας τους μέσα στη χρήση. Η εμπειρία όμως δείχνει ότι η φυλακή είναι ο πλέον ακατάλληλος χώρος για να υποδεχθεί εξαρτημένους, καθώς δεν τους αντιμετωπίζει ως άτομα με συγκεκριμένες ανάγκες και επομένως δεν υπάρχουν οι τρόποι και τα μέσα για να βοηθηθούν. Οι ουσίες μέσα στη φυλακή υπάρχουν, με όλες τις γνωστές συνέπειες, όπως θάνατοι και μετάδοση ασθενειών.
* Ο Τ. Πανόπουλος είναι υπεύθυνος του Σταθμού Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων του ΟΚΑΝΑ.