Η καταπολέμηση της διαφθοράς στο φορολογικό μας σύστημα είναι η πεμπτουσία της φιλοσοφίας των μέτρων κατά της φοροδιαφυγής που επεξεργάζεται τώρα το υπουργείο Οικονομικών. Ο στόχος είναι επίκαιρος και ουσιαστικός διότι όπως καταγράφουν όλες οι διεθνείς στατιστικές η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας είναι χαμηλή και η Ελλάδα δεν θεωρείται ελκυστική χώρα για τους ξένους επενδυτές διότι εκτός των άλλων οι επιχειρηματίες θεωρούν ότι το κόστος λειτουργίας επιβαρύνεται από τα ποσά που πρέπει να δώσουν κάτω από το τραπέζι στους ελεγκτές της εφορίας για να αποφύγουν χειρότερες περιπλοκές.
Θυμάμαι ότι πριν από τρία χρόνια, ένας μεγαλοεπιχειρηματίας και για την ακρίβεια μεγαλοξενοδόχος μού είχε εξομολογηθεί ότι η εφοριακός που είχε έλθει να ελέγξει τα βιβλία του, το πρώτο πράγμα που του είπε, και μάλιστα εν ψυχρώ, ήταν: «Διευκολύνετέ με, για να σας διευκολύνω κι εγώ». Οπερ εσήμαινε φυσικά, δώστε μου ένα ογκώδες φακελάκι για να μη σας απορρίψω τα βιβλία. Και ο ξενοδόχος, αφού μου είπε ότι ενέδωσε τελικά για να έχει το κεφάλι του ήσυχο, μου προσέθεσε: «Το εντυπωσιακό στον εκβιασμό αυτόν είναι ότι η κ. εφοριακός γνώριζε πολύ καλά ότι είμαι φίλος του πρωθυπουργού και ότι παίζω τένις με τον πολιτικό της προϊστάμενο, τον κ. Αλογοσκούφη! Παρά ταύτα δεν φοβήθηκε ούτε στιγμή ότι θα την καταγγείλω γιατί γνώριζε ότι ήμουν πληροφορημένος για τον νόμο της καμόρας, δηλαδή ότι οι επόμενοι ελεγκτές θα μου έκαναν τον βίο αβίωτο.
Αμοιβαία συμφέροντα
Ακριβώς αυτό το πρόβλημα προσπαθεί να αντιμετωπίσει τώρα το υπουργείο Οικονομικών, με τις προτάσεις που έχει επεξεργασθεί η επιτροπή στελεχών του υπό την προεδρία του καθηγητή κ. Ν. Τάτσου και τις οποίες παρουσίασε η «Καθημερινή» την προηγούμενη Κυριακή. Οπως θυμούνται οι αναγνώστες, η βασική πρόταση για την καταπολέμηση της διαφθοράς, που εν πολλοίς αποτελεί και αντιγραφή των ισχυόντων στις ΗΠΑ, ήταν η παροχή κινήτρων στους φορολογουμένους για την αποκάλυψη φαινομένων διαφθοράς. Πώς ακριβώς σκέπτεται το υπουργείο και ποια θα είναι αναλυτικότερα αυτά τα κίνητρα; Οι απαντήσεις που δίνει ο κ. Τάτσος στο σημείωμα που έχει υποβάλει στον κ. Αλογοσκούφη έχουν ως εξής:
«Η ύπαρξη του φαινομένου της διαφθοράς οφείλεται στην ύπαρξη αμοιβαίων συμφερόντων: κερδισμένος είναι τόσο ο δωροδοκών όσο και ο δωροδοκούμενος. Το σύστημα θα «σπάσει» κάπως αν υπάρξουν κίνητρα τα αμοιβαία αυτά συμφέροντα να γίνουν αντικρουόμενα. Μέχρι σήμερα λίγοι έχουν διανοηθεί να βοηθήσουν στην αποκάλυψη φαινομένων διαφθοράς, γιατί: α) ωφελούνται και οι ίδιοι από την ύπαρξη του φαινομένου και β) γιατί ενδεχομένως σκέφτονται ότι αν αναφέρουν το περιστατικό, θα τους «εκδικηθεί το σύστημα». Παράλληλα, είναι συχνά δύσκολο να αποδειχθεί κάποιος εκβιασμός ή παράνομη συναλλαγή με αποτέλεσμα να μπαίνουν τελικά σε περιπέτειες οι καταγγέλλοντες (π.χ. καταθέσεις επί καταθέσεων) και συχνά να βρίσκονται οι ίδιοι κατηγορούμενοι από καταγγέλλοντες. Σήμερα, που τα μέσα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, η απόδειξη κάποιας συναλλαγής είναι πολύ πιο εύκολη.
Ασυλία σε καταγγέλλοντες
Ενας τρόπος να σπάσει το κύκλωμα είναι η «επιβράβευση» αυτών που συμβάλλουν στην αποκάλυψη φαινομένων διαφθοράς με την παροχή κινήτρων στους εν δυνάμει δωροδοκούντες της ίδιας μορφής με τα οφέλη που θα είχαν αν συμμετείχαν στη διαφθορά (δηλαδή οικονομικά οφέλη) και αν είναι δυνατόν του ιδίου μεγέθους ή μεγαλύτερα. Και επειδή τα οφέλη από τη συμμετοχή τους στη διαφθορά είναι φορολογικά (διακοπή ή μη έναρξη καν του φορολογικού ελέγχου, μείωση του καταβλητέου φόρου) τα κίνητρα που θα δοθούν πρέπει να είναι τέτοια που να αντισταθμίζουν τα οφέλη αυτά.
Για παράδειγμα, αν το όφελος από τη δωροδοκία κάποιου επίορκου εφοριακού είναι η μη πραγματοποίηση ελέγχου, γιατί να μην απαλλάσσεται του ελέγχου (π.χ. για την τρέχουσα ή την υπό έλεγχο χρήση) ο φορολογούμενος, που συμβάλλει στην αποκάλυψη φαινομένου διαφθοράς; Δηλαδή, γιατί να ωφελείται ο φορολογούμενος μόνο όταν συμμετέχει στη διαφθορά και όχι όταν συμβάλλει στην αποκάλυψή της; Ομοίως, ένα επιπλέον κίνητρο για την αποκάλυψη φαινομένων διαφθοράς θα ήταν ο περιορισμός π.χ. για τα επόμενα τρία χρόνια των ελέγχων της επιχείρησης μόνο σε ελέγχους διασταύρωσης ηλεκτρονικών στοιχείων και όχι σε άλλου είδους ελέγχους. Γιατί με τον τρόπο αυτό θα περιοριζόταν ο φόβος για ελέγχους «εκδικητικού χαρακτήρα».
Τα οφέλη του Δημοσίου από την παροχή κάποιων τέτοιας μορφής κινήτρων (όχι κατ’ ανάγκη αυτών που προαναφέρθηκαν) θα ήταν πιστεύουμε πολλαπλάσια από το κόστος τους».
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η πρόταση του κ. Τάτσου για ουσιαστικό έλεγχο του «πόθεν έσχες» των εργαζομένων σε «ευαίσθητες» υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών. Οπως εξηγεί ο ίδιος στην εισήγησή του προς τον κ. Αλογοσκούφη:
«Ολες οι μελέτες, δημοσκοπήσεις κ.λπ. δείχνουν ότι οι φοροεισπρακτικοί μηχανισμοί κατέχουν εξέχουσα (συνήθως την πρώτη) θέση στην κατάταξη των υπηρεσιών του Δημοσίου στις οποίες ευδοκιμεί το φαινόμενο της διαφθοράς. Αυτό και μόνο δικαιολογεί -αν δεν επιβάλλει- τον σχεδιασμό και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού συστήματος «πόθεν έσχες». Εξάλλου, η θεσμοθέτηση και αποτελεσματική εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος θα λειτουργήσει και ως μέσο προστασίας ενός ολόκληρου κλάδου και των εντίμων υπαλλήλων που υπηρετούν σε αυτόν.
Ενα αποτελεσματικό σύστημα «πόθεν έσχες» θα βοηθήσει εκτός των άλλων την υπηρεσία στην επιλογή των ατόμων που θα στελεχώσουν κύριες και ιδιαίτερα ευαίσθητες θέσεις.
Δεν αρκεί όμως μόνο η θεσμοθέτηση του «πόθεν έσχες», αλλά και η δημιουργία των συνθηκών που θα επιτρέπουν ο έλεγχος αυτός να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο. Ετσι, ο έλεγχος των σχετικών δηλώσεων δεν πρέπει να ανατίθεται, σε όργανο ή φορέα προερχόμενο από τον κλάδο των ελεγχομένων, αλλά σε κάποιο ανεξάρτητο σώμα. Πρέπει δε στο σώμα αυτό να εξασφαλισθούν συνθήκες που να επιτρέπουν ουσιαστικούς και αντικειμενικούς ελέγχους της περιουσιακής κατάστασης των ελεγχομένων και των στενών συγγενών τους σε διαχρονική βάση και όχι στατικούς, επιφανειακούς ελέγχους για όσους υπάρχουν καταγγελίες για δωροδοκία ή υπηρεσιακές αναφορές».