Καθώς το Κόσοβο βρίσκεται ένα βήμα πριν και από την de jure ανεξαρτησία του τίθεται το ερώτημα αν με την απόσχισή του τελειώνουν οριστικά τα βάσανα της Σερβίας ή θα συνεχιστεί ο ακρωτηριασμός της για να καταλήξει, η πάλαι ποτέ αυτή ισχυρή χώρα μια μικρή κουκίδα στο νέο βαλκανικό χάρτη, εθνικά καθαρή μεν πλην όμως αδύναμη και απαξιωμένη.
Ισχυρές ενδείξεις για τέτοιες εξελίξεις δεν παρατηρούνται για την ώρα και τα βλέμματα όλων είναι στραμένα στο Κόσοβο, όμως οι προϋποθέσεις για «σερβικό ντόμινο» υπάρχουν δεδομένων των «εθνικών πληγών» που κρύβει στα σπλάχνα της η πολύπαθη αυτή χώρα.
Περιοχές όπως η Βοϊβοντίνα με ισχυρή ουγγρική μειονότητα, ο βοσνιο-μουσουλμανικός θύλακας του Σαντζάκ και κυρίως η αλβανοκρατούμενη κοιλάδα του Πρέσεβο παραμένουν δυνάμει ωρολογιακές βόμβες στην εθνική συνοχή που εάν εκραγούν μπορεί να τινάξουν στον αέρα τον παραπαίοντα συνεκτικό ιστό και να προκαλέσουν τη διάλυση της Σερβίας.
Οι Αλβανοi στο νότο, μπορεί να μην έχουν υψώσει μπαϊράκι απόσχισης, και να δείχνουν ότι έχουν ενταχθεί στην πολιτική ζωή της Σερβίας, δεν παύουν όμως να ζουν με το όραμα της απόσχισης και της ένωσής τους με το Κόσοβο.
Οι Αλβανοί του Πρέσεβο
Στην κοιλάδα του Πρέσεβο-Μπουγιανόβατς-Μεντβέντσε, όπου ζει ένας συμπαγής αλβανικός πληθυσμός της τάξης των εκατό χιλιάδων ανθρώπων -υπερτερούν συντριπτικά των Σέρβων- επικρατεί ηρεμία, όμως η διάρκειά της θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις στο Κόσοβο με το οποίο συνορεύουν.
Από το 1991 ακόμη, με δημοψήφισμα τάχθηκαν υπέρ της απόσχισης από τη Σερβία και την προσάρτησης στο Κόσοβο και το φθινόπωρο του 2000 συγκρότησαν ένοπλες ομάδες, τον γνωστό Απελευθερωτικό Στρατό Πρέσεβο-Μπουγιανόβατς-Μετβέντζε (UCΡΒΜ). Σημειώθηκαν εκτεταμένες συγκρούσεις με τη σερβική αστυνομία, αλλά ο διεθνής παράγοντας τότε αποσόβησε τον εμφύλιο και την απόσχιση του Πρέσεβο.
Με την υπογραφή συμφωνιών με το Βελιγράδι που προέβλεπε την συγκρότηση μικτής αστυνομίας, τη χρήση της αλβανικής γλώσσας ως δεύτερης επίσημης στα σχολεία και τη δημόσια διοίκηση, και την παρουσία στην κυβέρνηση με έναν υπουργό, οι Αλβανοί εντάχθηκαν στην κεντρική πολιτική ζωή. Μάλιστα στα σενάρια που κυκλοφορούν όσον αφορά το μελλοντικό καθεστώς, εξέχουσα θέση έχει και εκείνο που θέλει τους Αλβανούς της νότιας Σερβίας να κηρύσσουν την ένωσή τους με το Κόσοβο σε περίπτωση που οι Σέρβοι της Μιτρόβιτσα αποσχιστούν από το Κόσοβο.
Η πολυπολιτισμική Βοϊβοντίνα
Στη Βοϊβοντίνα, είκοσι έξι διαφορετικοί λαοί με τη δική τους γλώσσα και θρησκεία, τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, συνυπάρχουν ειρηνικά σε αυτό το εθνοτικό «χωνευτήρι» που απλώνεται στην πεδιάδα της Πανονίας, βορείως του Βελιγραδίου, εκεί που συναντώνται οι τρεις ποταμοί, Δούναβης, Σάβα και Τίσα. Επί συνόλου πληθυσμού 2.036.992, Σέρβοι (65%) Ούγγροι (15%), Σλοβάκοι, Κροάτες, Μαυροβούνιοι Ρουμάνοι, Ρομά, Μπουνιέφτσι, Ρώσοι, Σλαβομακεδόνες, Ουκρανοί, όλες οι «φυλές του Ισραήλ» συγκεντρωμένες και μονιασμένες σε μια έκταση 21.506 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Η Βοϊβοντίνα, η πλουσιότερη περιοχή της Σερβίας με απέραντες και εύφορες πεδιάδες, πετρέλαια και βαριά βιομηχανία, απολάμβανε προωθημένης αυτονομίας, κατοχυρωμένης, όπως και στο Κόσοβο, από το σύνταγμα του Τίτο το 1974, έχοντας δικό της κοινοβούλιο, κυβέρνηση, προϋπολογισμό και δικαίωμα να μπλοκάρει αποφάσεις της κεντρικής σερβικής βουλής. Ο Μιλόσεβιτς όμως περιόρισε δραστικά όλα αυτά τα προνόμια το 1989 με τη γνωστή συνταγματική αλλαγή και έκτοτε άρχισε η γκρίνια, με την ηγεσία της Βοϊβοντίνα να κινείται σε αποκλίνουσα τροχιά από το Βελιγράδι επί οικονομικών και αυτοδιοικητικών ζητημάτων.
Οι μουσουλμάνοι του Σαντζάκ
Οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι του Σαντζάκ ζουν απομονωμένοι στον δικό τους κόσμο. Επί εποχής Τίτο και αργότερα, η περιοχή αυτή ήταν γνωστή ως η «χώρα του μπλουτζίν», αφού εκεί ράβονταν τα τζιν-μαϊμού που κυκλοφορούσαν σε όλη την Γιουγκοσλαβία και οι εβδομήντα χιλιάδες κάτοικοί του είχαν ένα καλό βιωτικό επίπεδο.
Μολονότι δεν έχουν δημιουργήσει ακόμα εθνοτικά προβλήματα οι βοσνιακής συνείδησης μουσουλμάνοι του Σαντζάκ διατηρούν υπόγειες σχέσεις με φανατικούς φονταμενταλιστές και αντι-σέρβους στο Σεράγεβο και όπως επισημαίνουν διπλωματικοί κύκλοι στο Βελιγράδι δεν αποκλείεται καθόλου να εκδηλώσουν αποσχιστικές τάσεις εάν η σερβική συνιστώσα του κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η γνωστή «Σερβική Δημοκρατία», ανεξαρτητοποιηθεί, όπως απειλεί. Ολα αυτά είναι εθνικά επικίνδυνα θέματα για τους Σέρβους -όσο και αν δεν δείχνουν να τους απασχολούν αφού η προσοχή είναι επικεντρωμένη στο Κόσοβο- αλλά, όπως αποδείχθηκε στη γιουγκοσλαβική κρίση, για να ανάψουν άλλες φωτιές στη Σερβία πρέπει να υποδαυλιστούν.
Ισως στη Δύση να διαισθάνονται έναν τέτοιο κίνδυνο και γι’ αυτό ο Νίκολας Μπερνς διαμήνυε από το Βελιγράδι, ότι με το Κόσοβο κλείνει η «υπόθεση Σερβία» και πως Αλβανοί, Μαγυάροι και άλλοι δεν πρέπει να περιμένουν τίποτα εκτός από αυτονομία, οικονομικά και πολιτιστικά δικαιώματα «στο πλαίσιο της Σερβίας». Ποιος όμως να τον πιστέψει με τόσα που έχουν δει τα μάτια μας στα δυτικά Βαλκάνια;