Οποιος βρεθεί μεσημεριανές ώρες στον όγδοο όροφο του κτιρίου της οδού Κατεχάκη θα παρατηρήσει ιδιαίτερη κινητικότητα στο γραφείο του υφυπουργού Παναγιώτη Χηνοφώτη. Καθημερινά συνευρίσκονται εκεί ο υφυπουργός, ο διοικητής της ΕΥΠ Ιωάννης Κοραντής και ο εισαγγελέας Δημήτρης Παπαγγελόπουλος. Θέμα των πυρετικών συζητήσεών τους, το νέο μοντέλο διαχείρισης κρίσεων. Οι τρεις τους αποτελούν την άτυπη ομάδα που έχει αναλάβει την ευθύνη να διαμορφώσει έναν αποτελεσματικό μηχανισμό αντιμετώπισης πάσης φύσεως απειλών για τη χώρα. Σε καθημερινή βάση αξιολογούν δεδομένα, στοιχεία και πληροφορίες. Ο αναβαθμισμένος ρόλος του κ. Κοραντή, όπως και η παρουσία του κ. Παπαγγελόπουλου στις συσκέψεις αυτές (είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτός θα αναλάβει τα καθήκοντα του εποπτεύοντος εισαγγελέα και στην ΕΥΠ), δείχνουν τον κεντρικό ρόλο που θα διαδραματίζει η υπηρεσία στο νέο μοντέλο αντιμετώπισης απειλών. Και για να γίνει αποτελεσματική, να αποβάλει τις «αμαρτίες» του παρελθόντος, το πρώτο νομοσχέδιο που καταθέτει η νέα πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών αφορά την αναμόρφωση της ΕΥΠ. Στόχος είναι η μετεξέλιξή της σε μια υπηρεσία σύγχρονη, αποτελεσματική, αξιόπιστη, απελευθερωμένη από κομματικές παρεμβάσεις και αυτονομημένες ομάδες, που στιγμάτισαν τη διαδρομή της, συχνά εκθέτοντας τη χώρα.
Σύμφωνα με την ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών, στόχος των προωθούμενων αλλαγών είναι ο εκσυγχρονισμός της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και η λειτουργία της σε καθεστώς πλήρους διαφάνειας. Πέραν όσων ανακοινώθηκαν από τον υπουργό Εσωτερικών κ. Προκόπη Παυλόπουλο στην κυβερνητική επιτροπή, αποκαλυπτικά είναι όσα υπογράμμισαν στην «Κ» πηγές από την ΕΥΠ σχετικά με τη ρύθμιση επιχειρησιακών ζητημάτων.
Το νέο νομοσχέδιο καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας της υπηρεσίας με κρατικές αρχές και φορείς του Δημοσίου, ενώ με δύο συγκεκριμένα άρθρα προσδιορίζονται επ’ ακριβώς οι αρμοδιότητές της, το εύρος των πληροφοριών που συλλέγονται, το είδος των απειλών που διαχειρίζεται. «Η υπηρεσία ήταν η μόνη από τις αντίστοιχες των χωρών της δυτικής Ευρώπης που ενεπλάκη σε παρασκηνιακές πολιτικές διεργασίες. Αυτό πληρώνουμε εδώ και μια 30ετία, παρά το ότι τελευταία δεν λειτουργoύμε με τρόπο άναρχο, ούτε με παραμάγαζα», παραδέχτηκε στην «Κ» έμπειρο στέλεχος της υπηρεσίας. «Πέρα από το ζήτημα του κοινοβουλευτικού ελέγχου, η ψήφιση του νομοσχεδίου θα διευκολύνει το έργο μας καθώς θεσμοθετεί τους όρους συνεργασίας με κρατικούς φορείς. Λόγω της προϊστορίας μας, είχαμε κακό όνομα και μόνο με παρακάλια και προσωπικές σχέσεις μας παρέχονταν βοήθεια».
Νομική κάλυψη
Ο προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων της υπηρεσίας θα παράσχει στους υπαλλήλους της ΕΥΠ και την αναγκαία επιχειρησιακή και νομική κάλυψη, κάτι που δεν συνέβαινε μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα: σε περίπτωση σύλληψης υπαλλήλου ως μέλους κυκλώματος διακίνησης ναρκωτικών, δεν τους παρεχόταν η απαραίτητη νομική κάλυψη. Ανάλογο πρόβλημα είχε προκύψει επί υπουργείας Χρυσοχοΐδη, όταν άνθρωποι της ΕΥΠ εισχώρησαν σε εγκληματικές ομάδες.
Η εφ’ εξής εποπτεία της υπηρεσίας από μόνιμο εισαγγελέα θα επιταχύνει τη διαδικασία άρσης απορρήτου, καθώς -όπως αναφέρουν νομικοί κύκλοι- αυτή «θα γίνεται εσωτερικά στην Κατεχάκη και όχι μέσω της Ευελπίδων». Την άρση του απορρήτου δεν θα αποφασίζει ο εισαγγελέας υπηρεσίας, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά ο ειδικός εισαγγελέας που θα εποπτεύει την ΕΥΠ.
Δεν είναι λίγοι όμως αυτοί που εκφράζουν επιφυλάξεις για τη νέα πρακτική. Επισημαίνουν ότι η διαδικασία ενέχει τον κίνδυνο ο εισαγγελέας να δίνει εντολή άρσης δίχως να συντρέχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις ή αντίθετα -στην περίπτωση ενός φοβικού εισαγγελέα- η ΕΥΠ να… συνδιοικείται από τον εισαγγελέα που θα την εποπτεύει. Για τον περιορισμό, τέλος, των διαρροών αποφασίστηκε η δημοσιοποίηση διαβαθμισμένων εγγράφων της υπηρεσίας να μετατραπεί σε ιδιώνυμο αδίκημα που θα τιμωρείται με αυστηρές ποινές.
Για την ενίσχυση της διαφάνειας και του δημοκρατικού χαρακτήρα της λειτουργίας της υπηρεσίας προωθούνται οι εξής αλλαγές:
– Συστήνεται διυπουργικό συμβούλιο που θα διαχειρίζεται και θα αξιολογεί τις συλλεγόμενες από την υπηρεσία πληροφορίες.
– Καθιερώνεται ο έλεγχος της υπηρεσίας από τη Βουλή, πιθανότατα από την επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας και όχι από ξεχωριστή επιτροπή.
– Ο διοικητής της ΕΥΠ θα έχει την υποχρέωση να παρουσιάζει στο Κοινοβούλιο έκθεση πεπραγμένων της υπηρεσίας.
«Μέσω των προωθούμενων αλλαγών η ΕΥΠ θα λειτουργεί υπό καθεστώς πλήρους διαφάνειας. Ο πολίτης θα ξέρει ότι η υπηρεσία λειτουργεί σε δημοκρατικά πλαίσια», σχολίασε στην «Κ» κορυφαίος παράγοντας του υπουργείου Εσωτερικών. Αμετάβλητη θα παραμείνει η διαδικασία στελέχωσης της υπηρεσίας. Η πρόσληψη υπαλλήλων της ΕΥΠ θα γίνεται εκτός ΑΣΕΠ, γεγονός που κάνει πολλούς να εκφράζουν επιφυλάξεις σχετικά με το αποτέλεσμα της προσπάθειας εκσυγχρονισμού της υπηρεσίας. «Η στελέχωσή της θα συνεχίσει να γίνεται με κομματικά κριτήρια», σχολιάζουν.
Η περιπέτεια του προσχεδίου
Ο εκσυγχρονισμός της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών δεν αποτελεί εγχείρημα της σημερινής ηγεσίας του ενοποιημένου υπουργείου Εσωτερικών, αλλά μια προσπάθεια με πλούσιο παρελθόν και πολιτικό παρασκήνιο. Ολα άρχισαν τον Μάιο του 2002, επί υπουργίας Μιχάλη Χρυσοχοΐδη. Εν όψει Ολυμπιακών Αγώνων, ο κ. Χρυσοχοΐδης συγκρότησε επιτροπή για την αναθεώρηση του νόμου για την ΕΥΠ. To πόρισμα συντάχθηκε στις αρχές καλοκαιριού του 2003 και παραδόθηκε στον διάδοχο του κ. Χρυσοχοΐδη, στον 7ο όροφο του κτιρίου της Κατεχάκη, κ. Γιώργο Φλωρίδη.
Το προσχέδιο ελάχιστα διέφερε απ’ όσα προωθεί η σημερινή ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών. Οπως αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Θράκης κ. Αλκης Δερβιτσιώτης, «είχαμε αποτυπώσει τις αρμοδιότητες της ΕΥΠ σε δύο συγκεκριμένα άρθρα. Προβλέψαμε διαδικασία πολλαπλών ελέγχων, ενδοϋπηρεσιακά και από επιτροπή της Βουλής, ενώ καθορίσαμε αυστηρότερα προσόντα για τη θέση του διοικητή». Το πόρισμα έμεινε στο συρτάρι μέχρι τις εκλογές του 2004, οπότε και χρέη υπουργού ανέλαβε ο κ. Γιώργος Βουλγαράκης. Ο τελευταίος σύστησε νέα επιτροπή για την ΕΥΠ. Η ομάδα εργασίας ήταν ολιγομελής, μιας και υπήρχε «ήδη ένα καλό προσχέδιο στα χέρια μας, πάνω στο οποίο μπορούσαμε να εργαστούμε». Παρά το γεγονός ότι εν όψει Ολυμπιακών Αγώνων ο εκσυγχρονισμός της ΕΥΠ κρινόταν αναγκαίος, αυτό δεν συνέβη. Αντίθετα, ακολούθησαν οι υποθέσεις των τηλεφωνικών υποκλοπών και της απαγωγής των Πακιστανών, που εν πολλοίς οδήγησαν στην απομάκρυνση του κ. Βουλγαράκη.
Το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο στη διάρκεια του πρόσφατου συνεδρίου των εργαζομένων στην ΕΥΠ στη Ρόδο. Εκεί, σε χαιρετισμό που απηύθυνε ο τέως υπουργός κ. Βύρωνας Πολύδωρας, φέρεται να δήλωσε μεταξύ άλλων ότι «εγώ θα είμαι αυτός που θα καταθέσω το νομοσχέδιο για τον εκσυγχρονισμό της υπηρεσίας». Ο κ. Πολύδωρας προσέθεσε στο αρχικό προσχέδιο την εποπτεία της υπηρεσίας από ειδικό εισαγγελέα, όπως συμβαίνει με την Αντιτρομοκρατική. Ατομα που ασκούν σφοδρή κριτική στον πρώην υπουργό αναφέρουν πως «ο κ. Πολύδωρας εμφάνισε ως δικό του έργο ό,τι είχε δουλευτεί από τον προκάτοχό του κ. Βουλγαράκη. Ειδικά για την ΕΥΠ, το νομοσχέδιο ήταν έτοιμο, αλλά δεν έκανε το παραμικρό. Ο κ. Παυλόπουλος το βρήκε και το προωθεί».
Οι «αμαρτίες» του παρελθόντος
Κυριακή 9 Απριλίου 2000. Ημέρα εκλογών. Λίγο μετά την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας, οι πρώτες εκτιμήσεις για τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το ΠΑΣΟΚ θα χάσει τις εκλογές και η Ν.Δ. θα είναι και πάλι κυβέρνηση. Στον 13ο όροφο του κτιρίου της λεωφόρου Κατεχάκη, όπου στεγάζεται το υπουργείο Δημόσιας Τάξης και η ΕΥΠ, έχουν πάρει φωτιά. Κυριολεκτικά. Οπως αφηγείται στέλεχος που βρισκόταν στην υπηρεσία τότε, δεκάδες υπάλληλοι της ΕΥΠ βρίσκονται στο κτίριο, αδειάζουν συρτάρια, έχουν ανάψει φωτιά σε καλάθια απορριμμάτων και καίνε έγγραφα. Αλλοι μαζεύουν διάφορα χαρτιά σε φακέλους, για να τα πάρουν μαζί τους φεύγοντας. Στην απορία του στελέχους «τι κάνετε εκεί βρε παιδιά;», η απάντηση είναι «δεν έχεις καταλάβει ότι αλλάζει κυβέρνηση;». Λίγες ώρες αργότερα, από την επίσημη εκτίμηση των εκλογικών αποτελεσμάτων προκύπτει ότι τελικά δεν θα υπάρξει αλλαγή κυβέρνησης. Οι φωτιές στην Κατεχάκη σβήνουν.
Το περιστατικό απεικονίζει γλαφυρά μια από τις μεγαλύτερες κακοδαιμονίες της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, τον κομματισμό. Μιας υπηρεσίας που δεν μπόρεσε ποτέ, συνεπεία κυρίως πολιτικών επιλογών, να αποτινάξει από πάνω της τη στάμπα του ελεγχόμενου από την εκάστοτε εξουσία οργάνου, που δεν επιτελεί το έργο για το οποίο ιδρύθηκε, αλλά εξυπηρετεί σκοπιμότητες, συχνά προσωπικές.
Οπως αναφέρει παλαιό στέλεχος της ΕΥΠ, οι ενέργειες και οι δράσεις μια μυστικής υπηρεσίας δεν θα πρέπει να μαθαίνονται, γι’ αυτό και αποκαλείται μυστική. Το ότι ακούμε τόσο συχνά για την ΕΥΠ, σημαίνει ότι τα λάθη στο εσωτερικό της υπηρεσίας είναι πολλά. Είτε από άστοχες κεντρικές επιλογές, είτε από ομάδες στο εσωτερικό της υπηρεσίας που αυτονομούνται, συχνά έχουμε περιστατικά που την εκθέτουν, θέτουν εν αμφιβόλω της αξιοπιστία και τις επιχειρησιακές δυνατότητες.
Λάθη της 20ετίας
Κάνοντας μια σταχυολόγηση των σοβαρότερων από αυτά τα περιστατικά κατά τη διάρκεια της τελευταίας 20ετίας, διαπιστώνει κανείς ότι πρόκειται για ενέργειες που, εκτός από την υπηρεσία την ίδια, συχνά έχουν φέρει σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση τη χώρα.
– Το 1985 αποκαλύπτεται η υπόθεση Κρυστάλλη. Στον 30χρονο τότε Ντάνο Κρυστάλλη είχε ανατεθεί η συλλογή πληροφοριών για την τρομοκρατία, κυρίως για τη δράση της 17Ν. Επειτα από έκρηξη βομβών στην Κυψέλη, ο Κρυστάλλης συλλαμβάνεται ως υπαίτιος και οι διωκτικές αρχές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι έδινε πληροφορίες στην υπηρεσία του για βόμβες τις οποίες τοποθετούσε ο ίδιος.
– Την περίοδο 1989 – 1993, η ΕΥΠ συνδέεται με δύο μεγάλες υποθέσεις υποκλοπών, που αφορούν κυρίως πολιτικά πρόσωπα. Την ίδια περίοδο, σύμφωνα με πληροφορίες, από την ΕΥΠ προωθείται σχέδιο για τη δημιουργία μιας δεύτερης 17Ν, προκειμένου, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, να προκληθεί σύγχυση στην πραγματική οργάνωση και να την οδηγήσει σε λάθη. Στο θέμα της τρομοκρατίας, ο ρόλος ομάδων της ΕΥΠ, που έδρασαν αυτόνομα, ποτέ δεν διερευνήθηκε πλήρως. Βέβαιο είναι ότι στήθηκε «βιομηχανία» αναφορών προκειμένου να καρπωθούν κονδύλια που διέθετε η υπηρεσία για συλλογή πληροφοριών. Τέτοιες αναφορές περιελάμβαναν από συνήθεις υπόπτους, μέχρι και πληροφορία ότι πίσω από τη 17Ν βρισκόταν άτομο τουρκικής καταγωγής.
– Σε λάθος χειρισμούς της ΕΥΠ αποδίδεται και η υπόθεση του Ελληνοαμερικανού Στηβ Λάλας, ο οποίος συνελήφθη το 1993 από τις αμερικανικές αρχές, κατηγορούμενος για κατασκοπεία υπέρ της Ελλάδας.
– Στις αρχές του 1999 συγκλονίζει η υπόθεση Οτσαλάν, η οποία εξέθεσε διεθνώς τη χώρα. Μεγάλο μέρος της ευθύνης αποδόθηκε σε ομάδα στο εσωτερικό της ΕΥΠ, η οποία έδρασε αυτόνομα, επιχειρώντας να δημιουργήσει τετελεσμένα.
– Το 2005 η ΕΥΠ εμπλέκεται σε δύο πολύκροτες υποθέσεις. Τις καταγγελίες για απαγωγές και ανακρίσεις Πακιστανών και την υπόθεση των υποκλοπών. Στην υπόθεση των Πακιστανών, μια σειρά από πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας αποδεικνύουν ερασιτεχνικούς χειρισμούς, με την εμπλοκή αξιωματικών της Ασφάλειας, που είχαν αποσπασθεί στην ΕΥΠ και φαίνεται ότι ανέλαβαν την υπόθεση ως πλέον έμπιστοι της τότε πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Δημόσιας Τάξης.
Με αφορμή την υπόθεση των υποκλοπών, άρχισαν τα αλληλοκαρφώματα για τηλεφωνικές υποκλοπές που κάνει η ΕΥΠ. Αποτέλεσμα ήταν να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του ταγματάρχη Σταύρου Κατσούλη, που θεωρήθηκε εσκεμμένη, με κομματικά κριτήρια.
Ονόματα στελεχών της υπηρεσίας δημοσιοποιήθηκαν στον Τύπο και με αφορμή την υπόθεση των Πακιστανών, ενώ στις γκάφες της υπηρεσίας συγκαταλέγεται και η δημοσιοποίηση στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα της ονομάτων υποψηφίων πρακτόρων, αλλά και η δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως των ονομάτων και των ειδικοτήτων περισσότερων από 400 ατόμων, που μετατάχθηκαν σε άλλες υπηρεσίες.
Πώς θα θωρακισθούν οι κρατικές υπηρεσίες από την ηλεκτρονική τρομοκρατία
Τη σύσταση task force για την αντιμετώπιση της ηλεκτρονικής τρομοκρατίας προβλέπει το σχέδιο νόμου για τον εκσυγχρονισμό της ΕΥΠ. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 11η θέση στον κόσμο σε αριθμό ηλεκτρονικών επιθέσεων στις κρίσιμες υποδομές της, παραμένει μέχρι σήμερα η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση που δεν έχει προχωρήσει στη θεσμοθέτηση Ομάδας Αντιμετώπισης Κακόβουλων Παρεισφρύσεων Ηλεκτρονικής Τρομοκρατίας, της λεγόμενης CERT (Computer Emergency Response Team). Ενδεικτικό του βαθμού «έκθεσης» της χώρας στην ηλεκτρονική τρομοκρατία είναι ότι από τον Σεπτέμβριο του 2004 μέχρι τις αρχές του 2006 δέχτηκε περίπου 3.500 ηλεκτρονικές επιθέσεις, με στόχο κρατικούς οργανισμούς, κυβερνητικούς φορείς, καθώς και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Υπ’ αριθμόν ένα ηλεκτρονικοί εχθροί της Ελλάδας θεωρούνται οι Τούρκοι, οι Αλβανοί και οι Βραζιλιάνοι. Παραμονές Ολυμπιακών Αγώνων, και συγκεκριμένα στις 3 Αυγούστου του 2004, συγκροτήθηκε στην ΕΥΠ μεικτή ομάδα για την Ασφάλεια των Εθνικών Υποδομών από Ηλεκτρονικές Παρεισφρύσεις σε μια απέλπιδα προσπάθεια θωράκισης της χώρας εν όψει Αγώνων. Συμμετείχαν στελέχη της ΕΥΠ, του Λιμενικού, της υποδιεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της ΕΛ.ΑΣ. και αξιωματικοί του ΓΕΕΘΑ, οι οποίοι συνέταξαν προσχέδιο για τη θεσμοθέτηση του CERT, το οποίο όμως είχε την ίδια τύχη με το προσχέδιο για τον συνολικό εκσυγχρονισμό της ΕΥΠ.
Σήμερα, η προωθούμενη ψήφιση του σχεδίου νόμου και θεσμοθέτηση του CERT (στο εξής η χώρα θα έχει τη δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών με τις αντίστοιχες task forces της Ε.Ε.) αναμένεται να αποτελέσει ασπίδα ενάντια στις ηλεκτρονικές επιθέσεις στις κρίσιμες υποδομές της χώρας.