Οι συνάδελφοί του βουλευτές τού αναγνωρίζουν ότι έχει άποψη και ότι μάχεται ασυμβίβαστα για να την υλοποιήσει όταν είναι στην εξουσία. Τον κατηγορούν όμως πως έχει εμμονές και ότι είναι αγύριστο κεφάλι! Πρόκειται για τον Στέφανο Μάνο, έναν πολιτικό, με δύσκολο, βέβαια, χαρακτήρα, που συγκρούσθηκε πολλάκις στην τριαντάχρονη πολιτική του σταδιοδρομία, όχι μόνο με τις δυνάμεις της αδράνειας του πολιτικού μας συστήματος, αλλά και με την ίδια την κοινή γνώμη, τους ψηφοφόρους που τον τιμώρησαν αφήνοντάς τον έξω από τη Βουλή. Ποιος όμως απ’ όλους αυτούς που δυσανασχετούν με τον δύστροπο χαρακτήρα του μπορεί να αρνηθεί ότι ο Μάνος ως υπουργός ΠΕΧΩΔΕ έκανε αξιόλογο έργο που κατέστησε τη ζωή στην Αθήνα καλύτερη για τους κατοίκους της, που διέσωσε χιλιάδες παραδοσιακά κτίρια, ενώ ψήφισε νόμους που εάν είχαν τηρηθεί, θα είχε μπει ένας φραγμός στη ζούγκλα του μπετόν και θα είχε προστατευθεί το περιβάλλον;
Ο νεαρός βουλευτής Στέφανος Μάνος έγινε για πρώτη φορά υφυπουργός Δημοσίων Εργων τον Νοέμβριο του 1977. Ηταν επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή και είχε τη στήριξη τού τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου. Παρ’ ότι υφυπουργός, λοιπόν, είχε δύναμη πολιτική και έσπευσε αμέσως να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες του για ένα καλύτερο οικιστικό μοντέλο που η εφαρμογή του θα έσωζε την Αθήνα και τις άλλες μεγάλες πόλεις και προπαντός τις παραλίες μας από την ερημοποίηση του τσιμέντου.
Οταν τον γνώρισα, στις αρχές του 1978, ξεκινούσε από τα μικρά για να φθάσει στα μεγάλα. Ποια ήταν τα μικρά; Πρώτον οι πεζοδρομήσεις στην Αθήνα που άρχισαν με την πεζοδρόμηση των οδών Βουκουρεστίου και Βαλαωρίτου και, κυρίως, στην Πλάκα. Θυμάμαι ότι κατά της πεζοδρόμησης της Βουκουρεστίου και της Βαλαωρίτου, τάχθηκε το σύνολο σχεδόν των μέσων ενημέρωσης (και η «Καθημερινή» με άρθρο της Ελένης Βλάχου), όλοι οι Εμπορικοί Σύλλογοι, τα Επιμελητήρια και οι Αθηναίοι που στις πρώτες τότε έρευνες της κοινής γνώμης απαντούσαν αρνητικά για το μέτρο. Ο Μάνος, όμως, στύλωσε τα πόδια και όχι μόνο δεν εκάμφθη, αλλά συνέχισε και με τους εμπορικούς δρόμους του ιστορικού κέντρου και κυρίως στην Πλάκα, όπου την απήλλαξε από τα κακόφημα κέντρα, εξοστράκισε το αυτοκίνητο, ήλεγξε τις χρήσεις και την εξωτερική εμφάνιση των κτιρίων και την κατέστησε μια πολιτισμένη παραδοσιακή γειτονιά, που όλοι τη χαιρόμαστε σήμερα.
«Σήμερα, ύστερα από 30 χρόνια, υπάρχει ένας Αθηναίος που να θέλει επιστροφή στην προ της πεζοδρόμησης κατάσταση, στη Βουκουρεστίου, την Ερμού ή την Πλάκα», με ρωτά ο Μάνος για να μου προσθέσει ότι από το πείσμα και την αποφασιστικότητα που επέδειξε τότε βγαίνει ένα μεγάλο πολιτικό δίδαγμα.
«Ο πολιτικός, ο δημόσιος άνδρας, από τη στιγμή που καταλήγει στο ποιο είναι το σωστό και το επιβεβλημένο, πρέπει να προχωράει άμεσα στην εφαρμογή του, χωρίς να λογαριάζει το πολιτικό κόστος. Δεν μπορείς να κυβερνάς καλά με κριτήριο τις μετρήσεις της κοινής γνώμης!» Αυτή είναι μια μεγάλη αλήθεια η οποία όμως δυστυχώς δεν βρήκε στη χώρα μας πολλούς υποστηρικτές. Το πολιτικό μας σύστημα έμεινε πελατειακό και οι υπουργοί και οι πρωθυπουργοί των τελευταίων δεκαετιών επεδίωξαν να είναι ευχάριστοι και όχι χρήσιμοι!
Τομές
Από τις μεγάλες τομές στην οικιστική πολιτική που απετόλμησε ο νεαρός υφυπουργός ήταν ο νόμος 947/1979 που μόλις ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή άρχισε αμέσως να εφαρμόζεται για να προκαλέσει απίστευτες αντιδράσεις. Ο νόμος, ο πρώτος οικιστικός, συντάχθηκε από τον Μάνο σε εφαρμογή του άρθρου 24 του πρώτου μεταδικτατορικού Συντάγματος του 1975. Το άρθρο αυτό του Συντάγματος όριζε ότι για να αναγνωριστεί μια περιοχή ως οικιστική και να ενεργοποιηθεί οικιστικά, οι περιλαμβανόμενες σε αυτήν ιδιοκτησίες συμμετέχουν υποχρεωτικά και χωρίς αποζημίωση στη διάθεση των εκτάσεων που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία δρόμων, πλατειών και χώρων για κοινωφελείς χρήσεις και επιπλέον συμμετέχουν και στις δαπάνες για την εκτέλεση των βασικών πολεοδομικών έργων.
Η λύση που έδωσε ο Μάνος με τον νόμο 947 ήταν εξαιρετικά απλή: στις νέες οικιστικές περιοχές, όλες οι περιλαμβανόμενες ιδιοκτησίες θα συνεισέφεραν το 40% της εκτάσεώς τους. Το 40% θα μειωνόταν κατά το ποσοστό προϋφισταμένων κοινοχρήστων εκτάσεων. Αν, δηλαδή, στην οικιστική περιοχή περιλαμβανόταν ένας κοινόχρηστος μεγάλος κήπος που κάλυπτε το 5% της συνολικής έκτασης, οι ιδιοκτησίες θα συνεισέφεραν το 35% της έκτασής τους. Τι έγινε όμως τελικά και γιατί αυτός ο νόμος δεν εφαρμόσθηκε ούτε από τη Νέα Δημοκρατία, ενώ τον ανέτρεψε το ΠΑΣΟΚ μετά το 1981 (με τον νόμο 1337/83 του Αντώνη Τρίτση);
Οπως μου λέει τώρα ο Μάνος: «Εν όψει της ψήφισης του 947 είχαμε ήδη ξεκινήσει τον πολεοδομικό σχεδιασμό όλων των περιοχών δεύτερης κατοικίας του νομού Αττικής. Πρόθεση ήταν να μπει τάξη σε όλα τα παράλια της Αττικής. Για όλα τα εκπονούμενα σχέδια γινόταν μια τεράστια προσπάθεια ενημέρωσης των κατοίκων. Η ενημέρωση είχε ως αποτέλεσμα την εξέγερση των ενδιαφερομένων που, σε καμιά περίπτωση, δεν ήταν διατεθειμένοι να παραχωρήσουν γη χωρίς αντάλλαγμα. Το περιοδικό «Επίκαιρα» θεώρησε ότι όσα έκανε ήταν βόμβα στα θεμέλια του αστικού καθεστώτος. Ο Μάνος, έγραφαν, ήταν ανατροπέας του αστικού καθεστώτος και κομμουνιστής! Δήμαρχοι απέκλειαν δρόμους, μαύρα πανό υποδέχονταν τους εκπροσώπους του υπουργείου που επιχειρούσαν να τους ενημερώσουν και άλλα παρόμοια ευτράπελα. Το αποτέλεσμα της γενικευμένης εξέγερσης των «νοικοκυραίων» ήταν όταν τον Μάιο του 1980, ο Ράλλης διαδέχθηκε τον Καραμανλή στην πρωθυπουργία μου ζήτησε να αναλάβω το υπουργείο Βιομηχανίας και Ενέργειας διότι, όπως μου είπε, δεν με άντεχε άλλο η Νέα Δημοκρατία. Ο Θανάσης Τσαλδάρης περιφερόταν εξηγώντας ότι από τον Μάνο η Ν. Δ. θα χάσει τουλάχιστον δύο έδρες στη Β΄ Αθηνών. Διάδοχός μου ανέλαβε ο Γιώργος Πλυτάς που πάγωσε κάθε περαιτέρω ενέργεια σχετική με τον 947/79. Στις εκλογές του 1981, η Ν. Δ. υπέστη συντριβή και εγώ δεν επανεκλέχθηκα. Δεν νομίζω ότι οι δύο ήττες συνδέονται. Η Ν. Δ. θα έχανε ούτως ή άλλως. Εγώ όμως τιμωρήθηκα από τους «νοικοκυραίους» διότι ετόλμησα να ακουμπήσω την ιδιοκτησία τους».
Και από την περιπέτεια αυτή του κ. Στέφανου Μάνου νομίζω ότι βγαίνει επίσης ένα δίδαγμα, αφού 30 χρόνια μετά την ακύρωση στην πράξη του θαρραλέου οικιστικού νόμου 947/79 τι έχουμε εισπράξει ως χώρα και ως κοινωνία; Αυθαίρετα και καταστροφή του φυσικού μας περιβάλλοντος. Δάση και παραλίες καταπατήθηκαν από τους «νοικοκυραίους» και το πελατειακό κράτος μας ανέχθηκε αυτήν τη λεηλασία.
Οπως μου έλεγε προχθές ο Μάνος: «Εγινε πολλή φασαρία τον τελευταίο καιρό επειδή ένας υπουργός της κυβέρνησης έχτισε το εξοχικό του σε μια περιοχή του Υμηττού, όπου από το 1978 απαγορεύεται το χτίσιμο κατοικιών. Δεν είναι όμως ο μόνος. Λέγεται ότι έχουν χτιστεί άλλες 2.000 παράνομες κατοικίες στην προστατευόμενη αυτή περιοχή. Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Η κυβέρνηση γρήγορα γρήγορα επέβαλε ένα σημαντικό χρηματικό πρόστιμο στον υπουργό και τον έδιωξε από την κυβέρνηση. Για τους υπόλοιπους, όμως, τι έκανε; Φαντάζομαι τίποτε! Θυμάμαι ακόμη τη σκηνή πριν από 30 χρόνια όταν επισκέφθηκε την Ελλάδα η τότε υπουργός Οικισμού των ΗΠΑ. Τι ρώτησα τι κάνουν στις ΗΠΑ με τα αυθαίρετα. Με κοιτούσε αμήχανα. Ξέρετε, τα κτίσματα που γίνονται χωρίς άδεια, εξήγησα. Μα δεν γίνονται τέτοια κτίρια στην Αμερική, μου είπε. Αν γίνονταν θα κατεδαφίζονταν αμέσως!».
Εκανε πολλές και θαρραλέες τομές ο Μάνος, που όμως δεν τις άντεξε το φαύλο πολιτικό μας σύστημα και τις υπονόμευσε στην εφαρμογή τους. Θα μνημονεύσω μία μόνο, που τη θεωρώ από τις πιο σημαντικές και η παραβίαση της οποίας έχει κάνει τη ζωή μας στις πόλεις κυριολεκτικά ζούγκλα. Πρόκειται για τον νόμο 960/79, που ψήφισε ο Μάνος και ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική κατασκευή χώρων στάθμευσης σε κάθε πολυκατοικία, εμπορικό κατάστημα, εργοστάσιο κ. λπ. Οπως μου εξιστορεί πάλι ο ίδιος:
Εξομολόγηση
«Η παράνομη στάθμευση στην Αθήνα έχει εξελιχθεί στη μεγαλύτερη πληγή της καθημερινής ζωής των κατοίκων. Εκατοντάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες αυτοκινήτων έχουν καταλάβει αυθαίρετα δημόσια κοινόχρηστη γη για να αράζουν το αυτοκίνητό τους. Χιλιάδες ιδιοκτήτες ακινήτων που χτίστηκαν μετά την εφαρμογή του νόμου 960/79, ο οποίος επέβαλε την υποχρεωτική κατασκευή χώρων στάθμευσης, μετέτρεψαν αυθαίρετα τους χώρους στάθμευσης σε διαμερίσματα, καταστήματα, αποθήκες. Χιλιάδες νέες εμπορικές χρήσεις δημιουργούνται χωρίς να τηρείται ο νόμος για τους χώρους στάθμευσης. Δεν νομίζω να υπάρχει άλλη ευρωπαϊκή χώρα που να ανέχεται την παρανομία γύρω από τα ζητήματα της στάθμευσης όσο εμείς. Το κόστος για την κοινωνία είναι τεράστιο. Ατέλειωτες χαμένες ώρες σε αναζήτηση πάρκινγκ. Τρομερή επιβράδυνση της συνολικής ταχύτητας κυκλοφορίας των μέσων μαζικής μεταφοράς και των Ι. Χ. και, συνεπώς, και πρόσθετες χαμένες ώρες. Αδυναμία προγραμματισμού της καθημερινής ζωής, εξαιτίας της αβεβαιότητας που δημιουργεί το κυκλοφοριακό. Δραματική επιβάρυνση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η στάθμευση στα πεζοδρόμια και τις διασταυρώσεις περιορίζει την ασφάλεια και τη δυνατότητα κυκλοφορίας των πεζών. Ιδίως, των μικρών παιδιών και εκείνων που έχουν κινητικά προβλήματα. Και όμως, η Πολιτεία έχει αποδειχθεί απολύτως ανίκανη να κάνει οτιδήποτε για τον περιορισμό του προβλήματος, ανίκανη να διευθετήσει ένα απλούστατο ζήτημα. Και αν η Πολιτεία δεν μπορεί να ελέγξει την παράνομη στάθμευση ποιος στα λογικά του μπορεί να πιστέψει ότι η Πολιτεία θα ελέγξει την παράνομη και αυθαίρετη οικοδόμηση και της τελευταίας σπιθαμής ελληνικής γης;».
Μελαγχολική, αναμφίβολα, η εξομολόγηση του κ. Στέφανου Μάνου, αλλά νομίζω ότι είναι πολύ σημαντική γιατί αποκαλύπτει την κρίσιμη παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας. Εχουμε ένα κράτος πελατειακό και διεφθαρμένο, αλλά εξίσου ένοχοι είμαστε κι εμείς οι πολίτες που ανεχόμαστε την παρανομία εφόσον μας εξυπηρετεί προσωρινά και κλείνουμε τα μάτια στις καταστροφές που φέρνει αυτή η στάση για το μέλλον των παιδιών μας.
