Κι όμως η αποστασία έχει καταδικαστεί… Και οι ευθύνες στο Παλάτι και στους αποστάτες έχουν επίσης καταλογισθεί. Τόσο εκείνα τα χρόνια, όπως προκύπτει από έρευνες της κοινής γνώμης -που έγιναν πριν, κατά τη διάρκεια, και λίγο μετά τα Ιουλιανά- όσο και σήμερα, όπως δείχνει έρευνα της Public Issue για λογαριασμό του ΣΚΑΪ και της «Καθημερινής».
Οι Ελληνες του ’65, του ’66 και του ’67, σύμφωνα με τις τότε έρευνες κοινής γνώμης που γίνονταν από ελληνική εταιρεία για λογαριασμό των ΗΠΑ, είχαν καταδικάσει την αποστασία. Σταθερά στις προτιμήσεις πρώτος ο Γεώργιος Παπανδρέου, αποδοκιμασία για τον Στ. Στεφανόπουλο και ιδιαίτερα έντονη αποδοκιμασία σε μία, μάλλον μοναδική, μέτρηση, προς τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.
Από την έρευνα στα αρχεία της USIA (Υπηρεσία Ενημέρωσης ΗΠΑ) του αναπληρωτή καθηγητή Διπλωματικής Ιστορίας Γιάννη Στεφανίδη προέκυψε πως οι δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα εκείνων των χρόνων έδειχναν -ήδη από τότε- πως είχε ανατείλει η εποχή Καραμανλή, αλλά και το άστρο του Ανδρέα, ο οποίος μάλιστα το ’67 ξεπερνούσε τον πατέρα του στις προτιμήσεις της κοινής γνώμης, ερχόμενος δεύτερος πίσω από τον Καραμανλή στο ερώτημα για τον καταλληλότερο πρωθυπουργό! H δημοσκόπηση αυτή έγινε τον Μάρτιο του ’67 εν όψει των εκλογών του Μαΐου που ως γνωστόν δεν έγιναν λόγω του πραξικοπήματος.
Αλλά και στην έρευνα της Public Issue (τηλεφωνικά,13 – 14 Μαΐου) το 83% δηλώνει πώς «μάλλον υπήρξε συνωμοσία», ενώ το 66% συμφωνεί ότι «σωστά ονομάστηκαν αποστάτες». Μάλιστα στην ερώτηση για καταλογισμό ευθυνών για τη δικτατορία, ο K. Μητσοτάκης είναι στην τρίτη θέση (37%) μετά τους Αμερικανούς (54%) και τη Φρειδερίκη (38%).
Οι μετρήσεις του ’63
Ηδη από το ’63 ώς το ’66 οι μετρήσεις κατέγραφαν σταθερό προβάδισμα της Ενωσης Κέντρου, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου βρισκόταν μακράν πρώτος στις προτιμήσεις των ερωτηθέντων. Μάλιστα σχετική έρευνα (7-10 Αυγούστου 1965) αμέσως μετά τα «Ιουλιανά» έδειξε πως το 46% ενέκρινε τα μεγάλα συλλαλητήρια ενώ το 38% διαφωνούσε. Τέτοιες πολώσεις καταγράφονταν έντονα στις δημοσκοπήσεις εκείνης της περιόδου. Ενα ακόμη χαρακτηριστικό ήταν το μεγάλο ποσοστό των «no opinion» (χωρίς γνώμη) που βρισκόταν σταθερά περίπου στο 30%.
Οι ΗΠΑ διοργάνωσαν από πολύ νωρίς (σχεδόν αμέσως μετά τον πόλεμο) μηχανισμό παρακολούθησης των τάσεων και των απόψεων σε πολλές χώρες του κόσμου. Για την Ελλάδα τα πρώτα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από έρευνα που διεξήγαγε το Γραφείο Εφηρμοσμένης Κοινωνικής Ερευνας του Πανεπιστημίου Columbia στα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1951. Για τη δεκαετία του ’60 τα στοιχεία είναι πολύ περισσότερα και καλύπτουν μια ευρύτερη θεματολογία. Τα περισσότερα από αυτά περιέχονται στο βιβλίο του Γ. Στεφανίδη «Stiring the Greek Nation», ενώ αυτά που αφορούν τη στάση της κοινής γνώμης (προς) το 1965 παραχωρήθηκαν στην «K» από τον κ. Στεφανίδη και δημοσιεύονται για πρώτη φορά.
Και οι Αμερικανοί τρελάθηκαν
Από τις πιο συχνές κριτικές που δέχονταν οι ΗΠΑ από τις ελληνικές εφημερίδες εκείνης της περιόδου (όπως αναφέρει ο κ. Γιάννης Στεφανίδης) ήταν ο ρατσισμός της υπερδύναμης σε βάρος των αφρο-αμερικανών. Αλλά, οι παρατηρητές των Αμερικανών επίσης διαπίστωναν πως στις ίδιες εφημερίδες γίνονταν και αναφορές του τύπου «οι Ελληνες δεν είναι νέγροι, ούτε ήρθαν από την Αφρική» (αναφερόμενοι στην «αχάριστη στάση» των ΗΠΑ απέναντί μας).
Γενικότερα διαπίστωναν έναν ιδιότυπο αντι-αμερικανισμό που εμπεριείχε έναν μεγάλο θαυμασμό, αλλά και μία απόλυτη απαξίωση. Ενώ τα αμερικανικά προϊόντα ήσαν περιζήτητα και ο αμερικανικός κινηματογράφος καταγραφόταν στην πρώτη θέση των επιλογών (ακολουθούσε ο γαλλικός και ο ιταλικός), την ίδια στιγμή καταγγελλόταν ο «υλιστικός τρόπος ζωής» των Αμερικανών.
Οι δείκτες του αντιαμερικανισμού ενισχύονταν προοδευτικά από το 1957 μέχρι το 1965. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Αϊζενχάουερ ήταν ο πιο δημοφιλής ξένος ηγέτης το 1957 αλλά, το 1965, ο Τζόνσον ερχόταν δεύτερος και μακράν από τον δημοφιλέστερο στρατηγό Ντε Γκωλ. Οι Ελληνες το 1965 και το 1966 είχαν τοποθετηθεί κατά της αμερικανικής πολιτικής στο Βιετνάμ (την ενέκρινε το 20%, την αποδοκίμαζε το 43% ενώ το 27% δήλωνε «no opinion»). Σε έρευνα που διεξήχθη μεταξύ του Ιουνίου του 1963 και του Απριλίου 1964, οι Ελληνες σε ποσοστό 43% δήλωναν ως σημαντικότερο πρόβλημα την οικονομική κατάσταση, με δεύτερο το Κυπριακό (14%). Στην ίδια έρευνα ενώ οι ΗΠΑ καταγράφηκαν πρώτες μεταξύ άλλων χωρών ως πρός την «καλή εικόνα» στην ελληνική κοινή γνώμη, αυτή παρέμενε σταθερά η πλέον σοβιετόφιλη των χωρών του NATO.
H μεγάλη μεταστροφή έγινε αλλού: το 1957 η κοινή γνώμη στην Ελλάδα θεωρούσε πως η χώρα «ανήκει» στα Βαλκάνια (ποσοστό 39,6%) με την Ευρώπη δεύτερη με 32%. Το 1962 το 50,6% απάντησε πως η Ελλάδα «ανήκει» στην Ευρώπη ενώ «στα Βαλκάνια» απάντησε το 37,9%…