Οσοι επιμένουν να προσεγγίζουν την πολιτική με επικοινωνιακούς όρους πάντα θα εκπλήσσονται από ανατροπές, όπως αυτή που καταγράφουν οι τελευταίες δημοσκοπήσεις. Το δόγμα «μπόρα είναι θα περάσει» ισχύει, αλλά μόνο επιφανειακά. Οι υποκλοπές, τα δομημένα ομόλογα, οι καταστροφικές πυρκαγιές, η «Ζαχοπουλιάδα» έφυγαν από την επικαιρότητα, αλλά άφησαν το δικό τους πολιτικό ίζημα στη συνείδηση των πολιτών. Το ναυάγιο της δημοσιονομικής πολιτικής και οι σκανδαλώδεις υποθέσεις της τελευταίας περιόδου είναι οι σταγόνες, που ξεχείλισαν το ήδη γεμάτο ποτήρι.
Ο Κώστας Καραμανλής ανέλαβε το τιμόνι της χώρας με τις ευνοϊκότερες δυνατές συνθήκες. Οι «πράσινες αμαρτίες» της περιόδου Σημίτη τον πριμοδότησαν εξ αντιδιαστολής με μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο. Η επαγγελία του να πατάξει τη διαφθορά και τη διαπλοκή προσέλκυσε κεντροαριστερούς ψηφοφόρους και ήταν, ίσως, ο βασικός λόγος της νίκης του το 2004. Ακόμα και πολλοί που δεν ψήφισαν τότε τη Ν.Δ. έτρεφαν την ελπίδα ότι ο αρχηγός της θα έδινε ένα άλλο δείγμα γραφής σ’ αυτό το επίπεδο.
Τα διαπλεκόμενα
Οι εξελίξεις τους διέψευσαν. Είναι αλήθεια ότι αρχικά επιχείρησε με «ατζαμίδικο» τρόπο να στραφεί εναντίον της διαπλοκής. Μετά το ναυάγιο, όμως, του «βασικού μετόχου» αφέθηκε στις σειρήνες που εξαρχής του εισηγούνταν τα αντίθετα. Ο Κώστας Καραμανλής γρήγορα ξέχασε τον θυμό του για τις επιθέσεις που είχε υποστεί πριν από το 2004 και υιοθέτησε την κυνική αντίληψη για την πολιτική. Ετσι, αντί για πόλεμο εναντίον της διαφθοράς και της διαπλοκής, η νέα κυβέρνηση, με κύριο μοχλό τον Θόδωρο Ρουσόπουλο, μετασχημάτισε τα παλιά διαπλεκόμενα συμφέροντα και διαμόρφωσε νέα με σκοπό να εδραιώσει την εξουσία της.
Παρότι τότε δεν φάνηκε, το σημείο καμπής και η αφετηρία της διολίσθησης ήταν το σκάνδαλο των δομημένων ομολόγων. Επιλέγοντας ουσιαστικά στάση συγκάλυψης, ο πρωθυπουργός έχασε το ηθικό του πλεονέκτημα. Το σταθερό προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις και η νίκη στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007 καλλιέργησαν κλίμα εφησυχασμού και αλαζονίας.
Συνεχής φθορά
Ηταν ορατό διά γυμνού οφθαλμού, ωστόσο, ότι το κυβερνών κόμμα φθειρόταν πολιτικά με ταχύτατο ρυθμό. Διατηρούσε το προβάδισμα, αποκλειστικά και μόνο, λόγω της εγγενούς κρίσης του ΠΑΣΟΚ και της ανικανότητας του Γιώργου Παπανδρέου να πείσει. Το γεγονός ότι έπαιζε σχεδόν χωρίς αντίπαλο εξ αντιδιαστολής εξασφάλιζε στον πρωθυπουργό ένα προσωρινό πολιτικό πλεονέκτημα, αλλά όχι πραγματική πολιτική ηγεμονία.
Ολες οι δημοσκοπήσεις βοούν εδώ και πολύ καιρό. Η πτώση των δύο μεγάλων κομμάτων είναι πρωτοφανής. Η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών θεωρεί πως οι «γαλάζιοι» δεν μπορούν να κυβερνήσουν παραγωγικά και πως οι «πράσινοι» δεν αποτελούν αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Η διπλή αυτή απογοήτευση βιώνεται από το εκλογικό σώμα ως κρίση εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα.
Η κατακόρυφη άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ δεν αντανακλούσε πραγματική διεύρυνση της πολιτικής επιρροής του. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους, οι πολίτες που στις δημοσκοπήσεις δήλωναν ότι θα τον ψηφίσουν δεν το έκαναν, επειδή τον θεωρούσαν εναλλακτική λύση στο πρόβλημα της εξουσίας. Λειτούργησε σαν προνομιακό δοχείο κυρίως για την «πράσινη» ψήφο διαμαρτυρίας.
Το κύμα εισροής έστω και προσωρινών ψηφοφόρων ήταν η μεγάλη ευκαιρία του Συνασπισμού να αφομοιώσει ένα μέρος τουλάχιστον από την «εκλογική μετανάστευση» και να κάνει ένα ποιοτικό άλμα. Αυτό μπορούσε να συμβεί μόνο εάν μετεξελισσόταν από κόμμα διαμαρτυρίας σε δυνάμει κόμμα εξουσίας. Οχι, βεβαίως, με όρους αυτοδυναμίας, αλλά ως σημαντική συνιστώσα ενός συμμαχικού σχήματος. Δεν υπήρξαν, όμως, τέτοια δείγματα γραφής.
Αρνητική ψήφος
Το κενό που άφησε η πτώση των δύο μεγάλων καλύφθηκε δημοσκοπικά, αλλά όχι πολιτικά. Οι πολίτες ωθούν σε νέους τρόπους διακυβέρνησης, αλλά δεν είναι σε θέση ούτε να τους υποδείξουν συγκεκριμένα ούτε να τους επιβάλλουν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όσο δεν διανοίγεται άλλη πολιτική προοπτική τόσο ο απαξιωμένος και κλυδωνιζόμενος δικομματισμός θα σταθεροποιείται. Και μάλιστα προς όφελος του ΠΑΣΟΚ.
Μια προβληματική κυβέρνηση δεν μπορεί να διασώζεται για πολύ καιρό από το γεγονός ότι ο αντίπαλός της δεν πείθει. Είναι εμπειρικά επιβεβαιωμένο ότι στη δεύτερη τετραετία το σύνδρομο της αρνητικής ψήφου διογκώνεται. Η στάση των δυσαρεστημένων πολιτών επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από την επιδίωξη να φύγουν οι κυβερνώντες και όχι από το εάν η αξιωματική αντιπολίτευση είναι αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το κύμα της προσφυγιάς των δυσαρεστημένων «πράσινων» ψηφοφόρων προς τον ΣΥΡΙΖΑ από ένα σημείο και πέρα να αντιστραφεί. Η τάση επανάκαμψης, σε συνδυασμό με την περαιτέρω φθορά του κυβερνώντος κόμματος, προκάλεσε την ανατροπή, που καταγράφουν οι τελευταίες δημοσκοπήσεις. Η ανατροπή αυτή έχει βαρυσήμαντες επιπτώσεις. Οξύνει τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της Ν.Δ. κι αντιστρόφως συσπειρώνει το ΠΑΣΟΚ, λόγω της προσδοκίας για επάνοδο στην εξουσία.
Οσο η Ν.Δ. διατηρούσε προβάδισμα, ο πρωθυπουργός είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα. Ο εκλογικός νόμος καθιστά κυρίαρχο το πρώτο κόμμα, έστω κι αν το ποσοστό του είναι αρκετά κάτω από το 40%. Λόγω του πριμ των 40 εδρών δεν μπορεί να σχηματισθεί κυβέρνηση χωρίς αυτό. Με δεδομένη την έλλειψη αυτοδυναμίας, ο Κώστας Καραμανλής είχε τη δυνατότητα να προκηρύξει νέες εκλογές, ποντάροντας αφενός στο πρόσθετο πριμ των 10 εδρών (λόγω της τροποποίησης του εκλογικού νόμου) κι αφετέρου στον πρωτογενή και ισχυρό φόβο που προκαλεί στους ψηφοφόρους η απειλή ακυβερνησίας.
Κόστος
Εάν το ΠΑΣΟΚ διατηρηθεί στην πρώτη θέση, το στρατηγικό πλεονέκτημα θα περάσει στα δικά του χέρια. Η πρόταση συνεργασίας προς τον ΣΥΡΙΖΑ θα αποκτήσει ρεαλιστική βάση και θα τον στριμώξει πολιτικά. Εάν την αποδεχθεί θα περιέλθει στη θέση του μικρού εταίρου των «πρασίνων», που τόσο απεχθάνεται. Εάν την απορρίψει, θα χρεωθεί το αδιέξοδο και θα πληρώσει βαρύτατο πολιτικό κόστος. Η Χαριλάου Τρικούπη θα έχει επιχείρημα να ζητήσει στις δεύτερες εκλογές αυτοδυναμία.
Ο πρωθυπουργός έχει περιέλθει σε δεινή θέση. Η μόνη διέξοδος είναι να αντιστρέψει το νέο κλίμα πριν αυτό παγιωθεί. Το γεγονός ότι οι τελευταίες δημοσκοπήσεις διεξήχθησαν σε φάση πολιτικού πυρετού καθιστά τα ευρήματά τους ασταθή. Μ’ αυτή την έννοια, η αντιστροφή είναι υπό όρους δυνατή. Οχι, όμως, και εύκολη. Πρώτον, επειδή η φθορά των «γαλάζιων» είναι μεγάλη. Και δεύτερον, επειδή οι χειρισμοί του Κώστα Καραμανλή δεν πείθουν ότι συντρέχουν οι υποκειμενικές πολιτικές προϋποθέσεις.
Παρακμή
Η εικόνα του στη Θεσσαλονίκη ήταν εικόνα πρωθυπουργού που έχει εισέλθει σε τροχιά παρακμής. Οι προσπάθειές του να απαντήσει με στιβαρό ύφος μετατράπηκαν σε επικοινωνιακό μπούμερανγκ. Αυτό που πριν από μερικά χρόνια η κοινή γνώμη εισέπραττε σαν αποφασιστικότητα και ηγετικό χάρισμα, τώρα σε μεγάλο βαθμό το εισέπραξε σαν προκλητική και κενή αλαζονεία. Το γεγονός ότι στη συνέχεια υποχώρησε ατάκτως είναι αλάνθαστο σημάδι ότι έχει χάσει την πρωτοβουλία των κινήσεων και σύρεται από το κλίμα, που διαμορφώνουν άλλοι παράγοντες.