Η εξεταστική επιτροπή που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις θα συσταθεί την ερχόμενη Τετάρτη, θα είναι η 14η από τη μεταπολίτευση, σε ένα σύνολο περισσότερων από 30 αιτήσεων που έχουν κατατεθεί τα τελευταία 34 χρόνια – δηλαδή περισσότερα από τα μισά αιτήματα έχουν απορριφθεί. Πάντως σπανίως το αίτημα τίθεται από το ίδιο το κυβερνών κόμμα. Εκτός του σημερινού για την υπόθεση Βατοπεδίου, μόνον το 1996 για την υπόθεση του καζίνο του Φλοίσβου και το 1999 για την υπόθεση Οτσαλάν έγινε το ίδιο. Η αλήθεια είναι ότι καμία εξεταστική επιτροπή δεν διαφώτισε την εξεταζόμενη υπόθεση, απόδειξη δε αυτού είναι ότι εντέλει κατατίθενται πορίσματα ισάριθμα των κομμάτων που κάθε φορά μετέχουν, με εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις και σε καμία περίπτωση με στοιχεία περισσότερα από αυτά που ανέδειξε η δικαστική έρευνα. Ετσι τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για πολιτικό εντυπωσιασμό. Μόνο σε μία περίπτωση εξεταστική επιτροπή μετουσιώθηκε με την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα διαδικασία σε προανακριτική: το 1994 με την υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών (υπόθεση Μαυρίκη). Είναι η δεύτερη εξεταστική που γίνεται επί ημερών κυβερνήσεων Κ. Καραμανλή, με πρώτη αυτή για τα οπλικά συστήματα TOR και TPQ, ενώ έχουν απορριφθεί προτάσεις για τα ομόλογα, τις υποκλοπές, τους Πακιστανούς και τη Ζήμενς.
Η κυβερνητική πρόταση φέρει ογδόντα μία υπογραφές με πρώτη του πρωθυπουργού κι όπως είναι ήδη γνωστό θα συζητηθεί την ερχόμενη Τετάρτη μαζί με την πρόταση για σύσταση προανακριτικής που καταθέτει το ΠΑΣΟΚ (υπάρχει ήδη προηγούμενο από την υπόθεση του Φλοίσβου). Η πρόταση για την εξεταστική απαιτεί τη σχετική πλειοψηφία, που δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 120 ψήφων, άρα θεωρείται βέβαιο ότι θα υπερψηφιστεί. Η συζήτηση θα διεξαχθεί με οργανωμένη συζήτηση υποχρεωτικά σε μία συνεδρίαση. Η απόφαση της Βουλής θα ορίζει τον αριθμό των μελών της επιτροπής καθώς και την προθεσμία υποβολής του σχετικού πορίσματος. Η πείρα έχει δείξει ότι οι επιτροπές αυτές είναι έως 30μελείς, ενώ σε καμία περίπτωση δεν ολοκληρώνεται το έργο τους μέσα στα χρονικά πλαίσια που τίθενται: Συνήθως είναι αρχικώς ένας μήνας και μπορεί να φτάσει και τους τρεις. Η τελευταία εξεταστική για τα οπλικά συστήματα συγκροτήθηκε -24μελής- τον Οκτώβριο του 2004 και έληξαν οι εργασίες της τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.
Οι εξεταστικές επιτροπές, σύμφωνα με το άρθρο 145 του Κανονισμού της Βουλής, έχουν όλες τις αρμοδιότητες των ανακριτικών αρχών και του εισαγγελέως πλημμελειοδικών και ενεργούν κάθε αναγκαία κατά την κρίση τους έρευνα. Μπορούν δηλαδή να ζητήσουν και τη βιαία προσαγωγή μάρτυρα, όπως επίσης να στείλουν στοιχεία που προκύπτουν από τις έρευνες στις δικαστικές αρχές, ακόμη και για άσκηση διώξεως. Καλεί και εξετάζει μάρτυρες, ενεργεί αυτοψίες και διατάσσει πραγματογνωμοσύνες Η ύπαρξη μιας εξεταστικής παύει μόνο με τη διάλυση της Βουλής, δηλ. την προσφυγή στις κάλπες.
Μέσα στην τασσόμενη προθεσμία και μετά την ολοκλήρωση της έρευνας, συντάσσεται αιτιολογημένο πόρισμα στο οποίο καταχωρίζονται και οι γνώμες της τυχόν μειοψηφίας. Στην πράξη κάθε κόμμα καταθέτει το δικό του πόρισμα. Με πρόταση εξήντα βουλευτών τα πορίσματα συζητούνται στην Ολομέλεια.