Στις 25 Ιουνίου του 1949, λίγες βδομάδες πριν από την κατάρρευση του μετώπου στις πλαγιές του Γράμμου και του Βιτσίου, ο υπουργός Παιδείας και Λαϊκής Υγείας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης Πέτρος Κόκκαλης απέστειλε στη γιουγκοσλαβική Πρεσβεία στη Βουδαπέστη επιστολή, με την οποία ζητούσε να επιτραπεί «…η αναχώρηση και η αποδοχή από εκπροσώπους μας των ακόλουθων: 1) Πέντε περίπου χιλιάδων (5.000) ατόμων, τα οποία βρίσκονται σήμερα στην κοινότητα Μπούλκες και είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι άνω των πενήντα ετών. 2) Εκατόν εξήντα (160) περίπου τραυματισμένων καθώς και του προσωπικού εξυπηρέτησής τους, ενενήντα (90) περίπου ατόμων, οι οποίοι βρίσκονται στο νοσοκομείο πλησίον του Τίτο Βέλες. 3) 1.850 παιδιών, τα οποία βρίσκονται στο «Σπίτι του Παιδιού» στην Μπέλα Τσρκβα της Σλοβενίας καθώς και σε άλλα μέρη, υπό την εποπτεία του δασκάλου Νίκου Γεωργιάδη, που τοποθετήθηκε στη θέση αυτή από την Ελληνική Επιτροπή για τη Βοήθεια του Παιδιού. 4) Ενός μεγάλου αριθμού Ελλήνων προσφύγων από τη Μακεδονία, οι οποίοι προσωρινά βρίσκονται στην περιοχή των Σκοπίων και οι οποίοι αρκετές φορές εξέφρασαν την επιθυμία τους να εγκαταλείψουν τη Γιουγκοσλαβία». Ο Κόκκαλης στην επιστολή του επικαλέσθηκε λόγους σοβαρούς και επείγοντες, όπως την ανάγκη καθημερινής και άμεσης φροντίδας αναφορικά με την εκπαίδευση κα τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών στο εθνικό πνεύμα καθώς και λόγους οργανωτικής φροντίδας για τους ηλικιωμένους και τους αρρώστους.
Η απάντηση των Γιουγκοσλάβων, λίγες ημέρες αργότερα, αντανακλά με γλαφυρό τρόπο το βαρύ κλίμα που επικρατούσε στις διμερείς σχέσεις. Στις 7 Ιουλίου του 1949 ο Γιουγκοσλάβος υπουργός Εσωτερικών Αλεξάνταρ Ράνκοβιτς σε έγγραφό του με αποδέκτη τον πρεσβευτή της Γιουγκοσλαβίας στη Βουδαπέστη τον επέκρινε για την επιλογή του να συζητήσει με τον Κόκκαλη ένα τέτοιο ζήτημα. Υποστήριξε μάλιστα τα εξής: «Σε ό,τι αφορά τη [χορήγηση] άδειας στους πρόσφυγές τους [να μεταβούν] σε άλλες χώρες, θεωρώ ότι πρέπει να επιτραπεί στους Ελληνες, οι οποίοι βρίσκονται μόνο στο Μπούλκες, να αναχωρήσουν, εάν οι ίδιοι το επιθυμούν. Η αποχώρησή τους, ουσιαστικά, θα ήταν χρήσιμη, καθώς η ηγεσία τους στο Μπούλκες περιήλθε στα χέρια κλεφτών και εχθρών της χώρας μας. Επέφεραν μεγάλη οικονομική και υλική ζημία στη χώρα μας και για το ζήτημα αυτό θα σας αποστείλω χωριστή έκθεση. Οι Μακεδόνες και τα Μακεδονόπουλα δεν επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη Γιουγκοσλαβία και αυτό είναι πολύ καλά γνωστό και στην ελληνική ηγεσία».
Ο αντίλογος
Σήμερα, ωστόσο, ο ισχυρισμός του Γιουγκοσλάβου υπουργού περί της εθνοτικής σύστασης και των επιλογών των προσφύγων από την Ελλάδα που αναζήτησαν καταφύγιο στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας, επιδέχεται κριτικής. Από τις πληροφορίες που αντλούνται από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία, προκύπτει ότι αρκετές εκατοντάδες σλαβόφωνοι αλλά και ελληνόφωνοι μαχητές του ΔΣΕ εγκλωβίσθηκαν στην επικράτεια της ΛΔΜ και εν συνεχεία «μακεδονοποιήθηκαν» εκόντες άκοντες, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα φιλόδοξα σχέδια της σλαβομακεδονικής πολιτικής ηγεσίας. Αντίθετα, το επιχείρημα του Κόκκαλη δεν στερείται ερεισμάτων, προσανατολίζοντας ώς ένα βαθμό και πάλι την πολιτική του ΚΚΕ προς τις πατριωτικές καταβολές του ΕΑΜ, οι οποίες είχαν μερικούς μήνες νωρίτερα υπονομευθεί λόγω της απόφασης της 5ης Ολομέλειας «Περί ενιαίας και ανεξάρτητης Μακεδονίας».
Η ανωτέρω επιστολή αποτελεί μία εκ των τελευταίων που διαπραγματεύονται ζητήματα που απασχολούσαν αμφότερες τις δύο πλευρές, τους Γιουγκοσλάβους και τους Ελληνες κομμουνιστές. Για τον Τίτο και τους Παρτιζάνους του ο «ακήρυχτος πόλεμος» με την Ελλάδα είχε κριθεί. Το «έπαθλο» της ελληνικής Μακεδονίας είχε αποδειχθεί απλησίαστο και τα όνειρα προς απόκτησή του βυθίστηκαν στα θολά νερά του Αξιού. Γι’ αυτούς προείχε πλέον η εσωτερική οργάνωση και η εδραίωση της κυριαρχίας τους, κυρίως στις νότιες επαρχίες της ομοσπονδίας και ιδιαίτερα στα Σκόπια, όπου το ιδεολόγημα του Μακεδονισμού έμπαινε σε νέα φάση. Για το ΚΚΕ, από την άλλη, ο Εμφύλιος είχε χαθεί. Ωστόσο, το όπλο παρέμεινε παρά πόδα για μερικά χρόνια ακόμη.
* Ο κ. Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής Νεότερηςκαι Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ.