Η μοναδική ελπίδα για την Ελλάδα είναι να αλλάξει. Το συμπέρασμα αυτό στηρίζεται στη μελέτη των τελευταίων εξελίξεων της πραγματικής οικονομίας. Ο βασικός κίνδυνος αποτυχίας, όπως σωστά το υποδεικνύει και η προχθεσινή έκθεση ελέγχου του ΔΝΤ, είναι πολιτικός. Αν η κοινή γνώμη δεν πειστεί ότι αξίζει να υποστηρίξει τις σχεδιαζόμενες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα πράγματα στην Ελλάδα, η κρίση πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το πρόβλημα, στην επόμενη φάση, δεν θα εντοπίζεται κυρίως στις πάντοτε πιθανές καθυστερήσεις στην εφαρμογή των συμφωνημένων μέτρων, αλλά στην πρόκληση κάποιας σοβαρής πολιτικής κρίσης, που «θα οδηγήσει σε στάση πληρωμών και έξοδο από το ευρώ».
Οι άνθρωποι του Ταμείου αποδέχονται ότι η Ελλάδα οδηγήθηκε, κυριολεκτικώς, στο μάτι του κυκλώνα. Δημιούργησε μια τεράστια πιστωτική «φούσκα», βάζοντας το κράτος και τις τράπεζες να δανειστούν πέραν των ικανοτήτων τους. Ενόσω μάλιστα ο φοροσυλλεκτικός μηχανισμός δεν ήταν σε θέση να φέρει τα έσοδα που απαιτούν η ανακύκλωση του χρέους και η πληρωμή των υποχρεώσεών του. Μισθοί, συντάξεις, προμηθευτές και επιδόματα δημιούργησαν έναν απόλυτα καταστροφικό συνδυασμό. Η «φούσκα» έσκασε. Ομως, οι ζημίες έχουν πλέον συμμαζευτεί.
Η εκτίμηση είναι ότι τα δύο ελλείμματα, το εσωτερικό-κρατικό και το εξωτερικό-εμπορικών συναλλαγών, έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Παραδέχονται όλοι τώρα ότι ο έλεγχος των δίδυμων ελλειμμάτων κόστισε πολύ περισσότερο από όσο περίμεναν. Η εξήγηση βρίσκεται στα τεράστια και απρόβλεπτα εμπόδια που όρθωσε μια σθεναρή πολιτική αντίθεση. Αντί να επιχειρηθεί μια ταχεία αναδιάρθρωση του κράτους και της οικονομίας, που θα στηριζόταν στη συναίνεση για την αλλαγή, η προσαρμογή υπήρξε βίαιη και το κόστος για τους εργαζομένους δυσανάλογο.
Το μεγαλύτερο βάρος έπεσε στις πλάτες των μισθωτών. Δηλαδή στον ανταγωνιστικό και πρακτικώς στον ιδιωτικό, τομέα της οικονομίας. Με τρεις τρόπους: Υπερβολική αύξηση των φόρων, ταχύτατη μείωση των αμοιβών και ανεξέλεγκτη αύξηση της ανεργίας. Αντιθέτως, άλλα τμήματα της κοινωνίας προστατεύθηκαν και κατόρθωσαν να έχουν πληρώσει μικρότερο τίμημα για την εθνική προσαρμογή.
Αισιοδοξία αποπνέουν και οι εκτιμήσεις που γίνονται για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος ή για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Φαίνεται πως όλοι έχουν πλέον πειστεί ότι η διάσωση της Ελλάδας και «αξίζει τα λεφτά της» και δεν συνιστά «ασήκωτο βάρος» για τις μεγάλες χώρες της Ευρώπης. Επομένως, ακόμη και με ένα πρόσθετο «κούρεμα» χρεών ή μια μεγαλύτερη ενίσχυση των τραπεζών, η κατάσταση θα παραμείνει υπό έλεγχο και το ίδιο θα συμβεί με τον κίνδυνο διάδοσης ενδεχόμενης αναζωπύρωσης της ελληνικής κρίσης.
Πραγματικές αμφιβολίες διατυπώνονται στην έκθεση του Ταμείου και σε άτυπες συζητήσεις στις μεγάλες πρωτεύουσες, ως προς την ικανότητα των Ελλήνων να επιτύχουν σοβαρή και διατηρήσιμη άνοδο της παραγωγικότητας. Το επίπεδο διαβίωσης της χώρας θα κριθεί από την ανταγωνιστικότητα, αφού μόνο μέσω αυτής διατηρεί κάθε κράτος τη θέση του μέσα στις διεθνείς αγορές. Η προσαρμογή στηρίχθηκε υπερβολικά στη μείωση των αμοιβών. Η παραγωγικότητα βελτιώθηκε επειδή η ανεργία αυξήθηκε ακόμη περισσότερο από όσο θα «δικαιολογούσε» το μέγεθος της ύφεσης.
Χρειάζεται, συμφωνούν όλοι, να ανατραπεί αυτό το «μοντέλο». Χρειάζεται να βρεθεί άλλος τρόπος για να κερδίσουμε το υπόλοιπο κομμάτι της απώλειας ανταγωνιστικότητας. Στην αρχή του προγράμματος είχε υπολογιστεί ένα κενό ανταγωνιστικότητας της τάξεως 20-30%. Από το μέγεθος αυτό της «εσωτερικής υποτίμησης», έχουμε διανύσει το μισό. Το υπόλοιπο μισό πρέπει να κερδηθεί με την οικονομική και κοινωνική προσαρμογή σε ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα.
Κι επειδή από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε, προτείνονται αλλαγές σε πέντε σημεία. Απελευθέρωση των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών. Οριστικό άνοιγμα των επαγγελμάτων. Πλήρης επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις. Υπερταχεία απόδοση δικαιοσύνης. Μαζική αφαίρεση εμποδίων ανταγωνιστικότητας. Δυστυχώς, στα ίδια αυτά σημεία έχει σκοντάψει πολλές φορές στο παρελθόν η χώρα μας. Μόνο που αυτήν τη φορά δεν πρόκειται να μας δανείσει κανείς όσα θα χρειαστούν για να καλύψουμε τις ζημίες.