Το ζήτημα των δημόσιων υπαίθριων συγκεντρώσεων ρυθμίζονται κατ’ αρχήν από τον πρόσφατο ν. 4703/2020 και το εκτελεστικό αυτού Π.Δ. 73/2020. Η απαγόρευση μιας δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης ως μέτρο προληπτικό και γι’ αυτό το επαχθέστερο περιοριστικό του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, που προστατεύεται από τα άρθρα 11 παρ. 1 Σ. (Συντάγματος) και 11 παρ. 1 ΕΣΔΑ, ρυθμίζεται από το άρθρο 7 ν. 4703/2020, το οποίο στην παρ. 1 ορίζει ότι επικείμενη δημόσια υπαίθρια συνάθροιση μπορεί να απαγορευθεί αν: α) επαπειλείται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, λόγω ιδιαιτέρως πιθανής διάπραξης κάποιων σοβαρών εγκλημάτων, ή β) απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής σε ορισμένη περιοχή ή γ) πρόκειται για τη λεγόμενη «αντισυγκέντρωση».
Οι περιπτώσεις (α) και (β) αποτελούν ουσιαστικά επανάληψη των περιπτώσεων που προβλέπει η παρ. 2 του άρθρου 11 Σ., με τη μόνη διαφορά ότι η αόριστη νομική έννοια της «δημόσιας ασφάλειας» εξειδικεύεται στην ιδιαιτέρως πιθανή διάπραξη των σοβαρών εγκλημάτων που μνημονεύει. Καμία από τις ως άνω περιπτώσεις δεν περιλαμβάνει και την προστασία της δημόσιας υγείας ως λόγο απαγόρευσης μιας δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης, ενώ ο λόγος αυτός δεν μπορεί να ενταχθεί στις νομικές έννοιες της «δημόσιας ασφάλειας» ή της «κοινωνικοοικονομικής ζωής», τοσούτω μάλλον που ο συνταγματικός νομοθέτης σε άλλες διατάξεις την αντιμετωπίζει expressis verbis ως ξεχωριστό έννομο αγαθό και δικαιολογητικό λόγο περιορισμού θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αρα είναι η απαγόρευση της πορείας παράνομη;
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί κάτι τέτοιο, εάν οι περιπτώσεις απαγόρευσης μιας υπαίθριας δημόσιας συνάθροισης δεν ρυθμίζονταν από άλλο νομικό πλαίσιο. Εν προκειμένω, επειδή η απαγόρευση λαμβάνεται εν καιρώ πανδημίας COVID-19 και για επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας, που συνίστανται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού, εφαρμοστέα είναι εν προκειμένω η διάταξη του άρθρου εξηκοστού ογδόου παρ. 2 της από 20-3-2020 πράξης νομοθετικού περιεχομένου, η οποία κυρώθηκε με το άρθρο 1 ν. 4683/2020, που ορίζει ότι στην παραπάνω περίπτωση είναι δυνατόν, με απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας, ύστερα από γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19, να επιβάλλεται, για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα, σε όλη την επικράτεια ή σε ορισμένη μόνο περιοχή, απαγόρευση δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων, στις οποίες συμμετέχει ένας ελάχιστος αριθμός ατόμων. Με την ίδια απόφαση μπορούν να προβλέπονται διοικητικά πρόστιμα σε περίπτωση παραβίασης της απαγόρευσης. Η τελευταία διάταξη αποτελεί, για όσο καιρό εξακολουθεί να υφίσταται η πανδημία, ειδικότερη ρύθμιση σε σχέση προς αυτές του γενικότερου ν. 4703/2020 και ως εκ τούτου υπερισχύει αυτού, ανεξαρτήτως εάν ο τελευταίος είναι μεταγενέστερος.
Το ερώτημα που ανακύπτει περαιτέρω είναι εάν η εν λόγω διάταξη της ΠΝΠ και του κυρωτικού αυτής νόμου είναι σύμφωνη με το άρθρο 11 παρ. 2 Σ., που δεν προβλέπει τη δημόσια υγεία ως λόγο περιορισμού του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, του οποίου την προστασία υπάγει σε ειδική επιφύλαξη του νόμου και επιτρέπει την απαγόρευση ειδικά για συγκεκριμένους λόγους. Η άποψή μου είναι ότι συνταγματικά δεν υπάρχει πρόβλημα διότι η απαγόρευση των δημόσιων συναθροίσεων, όπως και κάθε άλλο περιοριστικό μέτρο εν καιρώ πανδημίας, αποσκοπεί στην προστασία της δημόσιας υγείας που συντίθεται από τα συνταγματικά θεμελιώδη δικαιώματα της υγείας (άρθρα 5 παρ. 5 και 21 παρ. 3 Σ.) και της ζωής (άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 και 2 Σ.). Η προστασία αυτών των συνταγματικών δικαιωμάτων δικαιολογεί τους περιορισμούς και σε θεμελιώδη δικαιώματα που δεν προστατεύονται υπό την επιφύλαξη του νόμου ή με ειδική επιφύλαξη του νόμου και πέραν αυτής, όπως στην περίπτωση του άρθρου 11 παρ. 2 Σ. Κατά τη σύγκρουση των συνταγματικών αυτών δικαιωμάτων και με βάση τις αρχές της αναλογικότητας, της δίκαιης ισορροπίας και της πρακτικής εναρμόνισης των συγκρουομένων δικαιωμάτων, θα πρέπει να υπερισχύσουν τα ως άνω δικαιώματα της δημόσιας υγείας, εάν κρίνει κάποιος από το πόσο επικίνδυνο είναι να μεταδοθεί ο ιός μέσω μιας δημόσιας συνάθροισης δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων και με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ζωή και την υγεία των συνανθρώπων μας αλλά και για το εθνικό σύστημα υγείας. Κατά συνέπεια, η αποφασισθείσα απαγόρευση είναι από συνταγματικής και νομοθετικής πλευράς απολύτως σύννομη, θα έλεγα δε, ενόψει των απαγορεύσεων κάθε είδους δημοσίων συναθροίσεων ακόμα και σε εθνικές εορτές και υπό το πρίσμα της γενικής αρχής της ισότητας ενώπιον του νόμου (άρθρο 4 παρ. 1 Σ.), και επιβεβλημένη.
* Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Τσιλιώτης είναι επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.