Διαπραγμάτευση ή Χάγη για οριοθέτηση;

Μέχρι να επανεκκινήσουν οι διερευνητικές επαφές, η Τουρκία είχε επιδοθεί σε παράνομες μονομερείς ενέργειες με το «Ορούτς Ρέις» και την τουρκολιβυκή οριοθέτηση, κλιμακώνοντας την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον εγκαλούσε την Ελλάδα, η οποία διαχρονικά τάσσεται υπέρ της ειρηνικής επίλυσης, ότι δήθεν αποφεύγει τον διάλογο. Σήμερα πλέον η Τουρκία δείχνει να προσανατολίζεται στον διάλογο, αλλά και να προασπίζεται όσα θεωρεί ως κυριαρχικά δικαιώματά της, όπως προκύπτει και από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας υπό τον Ερντογάν.
 
Την πρώτη συνάντηση –έπειτα από σχεδόν πέντε χρόνια αδράνειας και έντασης– θα ακολουθήσει η επόμενη, στην Αθήνα αυτή τη φορά. Η παρουσία του Ιμπραήμ Καλίν ως απεσταλμένου του προέδρου Ερντογάν στη συνάντηση της Κωνσταντινούπολης προσέδωσε το ενδιαφέρον αλλά και την ουσιαστική αναβάθμιση του διερευνητικού διαλόγου.
 
Η διεθνής συγκυρία είναι θετική για να διασφαλιστεί και να αξιοποιηθεί η διαδικασία του διαλόγου και βεβαίως να διατηρηθεί η αποκλιμάκωση, αν και ένα μορατόριουμ θα λειτουργούσε θετικά. Προς το παρόν απομακρύνεται η πιθανότητα ναυαγίου, το οποίο η Τουρκία δεν θα ήθελε να χρεωθεί. Εάν ο στόχος δεν είναι να κερδηθεί χρόνος, τότε η διαδικασία μπορεί να προωθηθεί και μένει να αποδειχθεί η αλλαγή σελίδας.
 
Πλέον επίκεντρο είναι η εξέλιξη των συζητήσεων με καλή πίστη και κατά συνέπεια τα επόμενα βήματα. Η διερεύνηση είναι ο προθάλαμος της διαπραγμάτευσης, μέσω της οποίας θα επιδιωχθεί συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Απώτερος σκοπός είναι ένα νέο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής σχέσης.
 
Ως επόμενα βήματα μπορούν να οριστούν η επίλυση θεμάτων που θεωρούνται προκριματικά σε σχέση με την επόμενη φάση, τη διαπραγμάτευση. Προηγείται ο προσδιορισμός της περιοχής υφαλοκρηπίδας προς οριοθέτηση. Ειδικότερα, η περιοχή αυτή θα προκύψει από το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, ειδικά εάν η Ελλάδα προτίθεται να την επεκτείνει. Η επέκταση είναι εφικτή μόνο σε αυτή την προδιαπραγματευτική φάση. Και προκειμένου να έχει αντικείμενο η διαπραγμάτευση και ουσία η οριοθέτηση, αυτό προϋποθέτει επέκταση κυμαινόμενου εύρους, ήτοι αλλού πλήρης έκταση, αλλού μειωμένη, προκειμένου να εξασφαλιστούν περιοχές υφαλοκρηπίδας προς κατανομή μεταξύ των δύο κρατών. Η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ θα αφορά το Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο.
 
Σχετικά με την Αν. Μεσόγειο, η τουρκολιβυκή οριοθέτηση εγείρει μείζονα νομική διαφορά. Μόλις πριν από λίγες ημέρες, εφετείο της Ανατολικής Λιβύης έκανε δεκτή προσφυγή του Ακίλε αλ Σάλεχ, προέδρου του κοινοβουλίου, να ακυρωθεί το μνημόνιο οριοθέτησης με την Τουρκία. Δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες της υπόθεσης, αλλά η απόφαση αυτή δεν αλλάζει κάτι ως προς την ισχύ του μνημονίου. Μόνο εάν συμφωνήσει η Λιβύη με την Ελλάδα να προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο θα μπορούσε να υπάρχει προοπτική ακύρωσης του μνημονίου στην πράξη.
 
Η ατζέντα που είναι το επίκεντρο των διερευνητικών θα υιοθετηθεί σε κοινό ανακοινωθέν από τους υπουργούς Εξωτερικών. Εχει θεωρηθεί σκόπιμο στη φάση της διερεύνησης να έχει προσδιοριστεί το χρονοδιάγραμμα της διαδικασίας. Αυτό σημαίνει ότι θα προβλέπεται η χρονική διάρκεια της τεχνικής διαπραγμάτευσης και εάν δεν έχει επιτευχθεί η συμφωνία σε έναν εύλογο χρόνο –που θα ορισθεί εκ των προτέρων– να έχει προβλεφθεί η σύναψη, εντός ορισμένου χρόνου, συνυποσχετικού προς δικαστική διευθέτηση.
 
Δεδομένου όμως ότι είναι άσκοπο να χάνεται και άλλος χρόνος, γεννάται το ερώτημα μήπως έχει έρθει η ώρα να διερευνηθεί εάν υπάρχει σύγκλιση και προοπτική για απευθείας από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο σχετικά με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Εάν ληφθεί υπόψη ότι τα δύο κράτη ανήκουν σε διαφορετική αντίληψη ως προς τη μέθοδο οριοθέτησης, μειώνεται στο ελάχιστο η πιθανότητα να καταλήξουν σε συμφωνία. Δηλαδή, αντί να αποφασίσουν διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση –εφόσον τα προκριματικά έχουν επιλυθεί– και εάν συναινούν, μπορούν να ανακοινώσουν αμέσως την έναρξη σύναψης συνυποσχετικού για να παραπεμφθεί η διαφορά της οριοθέτησης στο Διεθνές Δικαστήριο.
 
Η δικαστική επίλυση παρέχει το εχέγγυο της αντικειμενικής κρίσης, αφού το Διεθνές Δικαστήριο θα εφαρμόσει το Δίκαιο της Θάλασσας και τη διεθνή νομολογία. Αλλωστε με αυτό το σκεπτικό έχει εκδικάσει κάθε άλλη υπόθεση οριοθέτησης. Η δικαστική απόφαση θα είναι οριστική και δεσμευτική και η τήρησή της θα ορίζεται στο συνυποσχετικό παραπομπής.
 
* Ο κ. Πέτρος Λιάκουρας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές» στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.