Η περαιτέρω διεύρυνση με την ένταξη νέων χωρών-μελών ανέβηκε και πάλι ψηλά στην ημερήσια διάταξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Θα είναι ένα από τα βασικά θέματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που αρχίζει σήμερα.
Οι Ουκρανοί πιέζουν για να αποκτήσουν επίσημα το καθεστώς της υποψήφιας χώρας. Αναζητούν κάθε είδους στήριξη από το εξωτερικό –και είναι απόλυτα θεμιτό–, αντιμέτωποι με τη ρωσική εισβολή. Ακολουθούν οι Μολδαβοί και πιο πίσω οι Γεωργιανοί. Ενώ οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που περιμένουν στον προθάλαμο της Ε.Ε. εδώ και πολλά χρόνια, φοβούνται μήπως βρεθούν στο τέλος μιας ουράς με πολλές υποψήφιες χώρες και χωρίς πολλές ελπίδες να ανοίξει και για αυτές κάποτε η πόρτα του ευρωπαϊκού παραδείσου. Και εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους με κάθε τρόπο.
Ποια είναι τα δεδομένα;
Καμία υποψήφια χώρα στα Δυτικά Βαλκάνια, πόσο μάλλον η Ουκρανία ή η Μολδαβία, δεν θα είναι έτοιμη να ενταχθεί στην Ε.Ε. για αρκετά χρόνια τουλάχιστον. Το καθεστώς της υποψήφιας χώρας, αν και σημαντικό για λόγους ουσιαστικούς και συμβολικούς, δεν εξασφαλίζει με κανένα τρόπο μια γρήγορη ένταξη. Το γνωρίζουν άλλωστε αυτό πολύ καλά εξ ιδίας πείρας οι ήδη υποψήφιες χώρες.
Η ένταξη στην Ε.Ε. δεν είναι το χάπι που γιατρεύει όλες τις αρρώστιες. Και στις περισσότερες, αν όχι όλες τις περιπτώσεις των υποψήφιων χωρών, δεν μιλάμε για γρίπη αλλά για βαριές αρρώστιες που δεν θεραπεύονται εύκολα και γρήγορα: αδύναμοι θεσμοί, τεράστια ελλείμματα δημοκρατίας και εκτεταμένη διαφθορά. Ούτε όμως και η Ε.Ε. είναι έτοιμη να τις δεχτεί. Πόσες προβληματικές χώρες-μέλη μπορεί να αντέξει το αποκεντρωμένο σύστημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αντιμέτωπο με πολλαπλές κρίσεις;
Η Ε.Ε. χρειάζεται ισχυρότερο πολιτικό κέντρο, περισσότερους οικονομικούς πόρους και μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της ένταξης νέων χωρών-μελών.
Τι κάνουμε;
Το οργανωμένο σύστημα της Ευρώπης που είναι η Ε.Ε. δεν μπορεί βεβαίως να αγνοήσει τις εξελίξεις στον άμεσο περίγυρο, προφανώς ούτε τον ρωσικό αναθεωρητισμό που ασκείται πλέον με τον πιο βάρβαρο τρόπο –να προσθέσουμε και τον τουρκικό αναθεωρητισμό– ούτε το τέλμα που χαρακτηρίζει σήμερα ένα μεγάλο μέρος των Βαλκανίων. Δεν διαθέτει όμως ακόμη η Ε.Ε. τα μέσα για να αντιμετωπίσει με στοιχειώδη επάρκεια τις μεγάλες προκλήσεις μιας εποχής στην οποία οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες μετακινούνται επικίνδυνα.
Η Ε.Ε. χρειάζεται ένα ισχυρότερο πολιτικό κέντρο, περισσότερους οικονομικούς πόρους και μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της ένταξης νέων χωρών-μελών: σταδιακή ένταξη με ισχυρά κίνητρα για τις υποψήφιες χώρες μαζί με αυστηρές προϋποθέσεις. Ετσι θα μπορέσουμε επιτέλους να ξεφύγουμε από το αδιέξοδο των τελευταίων χρόνων, όταν η Ε.Ε. προσποιείται ότι διαπραγματεύεται την ένταξη νέων μελών και οι υποψήφιες χώρες προσποιούνται ότι προετοιμάζονται για την ένταξή τους χωρίς όμως να προχωρούν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Δεν ξέρω ποιους βοηθάει τελικά αυτή η υποκρισία.
Και το σημαντικότερο: η εποχή του εμπορικού γίγαντα και του πολιτικού νάνου έφτασε στα όριά της. Αναφέρομαι προφανώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να σκεφτεί και να λειτουργήσει στρατηγικά και συλλογικά, δεν θα μπορεί να προστατεύσει τα βασικά της συμφέροντα και αρχές. Σε έναν κόσμο που η οικονομία πολιτικοποιείται ολοένα και περισσότερο και τα όπλα έχουν συχνά τον τελευταίο λόγο, η ευρωπαϊκή «Ωδή στη Χαρά» δεν αρκεί.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Υποθέσεων της Sciences Po στο Παρίσι και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.