Την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου ο συνάδελφος Τάσος Παππάς εξέθεσε την εκτίμησή του για τις προοπτικές της επίδρασης του Εθνικού Μετώπου της Μαρίν Λεπέν, των Σουηδών Δημοκρατών και των Αδελφών Ιταλών στο κομματικό και πολιτικό σύστημα των χωρών τους. Εκτίμηση που εν τίνι μέτρω μοιράζονται αρκετοί σε Ελλάδα και Ευρώπη. Σύμφωνα με αυτή, λοιπόν, τα εν λόγω κόμματα, όπως και άλλα σε Ολλανδία, Γερμανία και Βέλγιο, αποστασιοποιούμενα από τον δεξιό εξτρεμισμό (π.χ. Χρυσή Αυγή) ή τον τραμπισμό, συμφιλιώνονται με το πολιτικό σύστημα, προωθώντας παράλληλα ξενοφοβικές απόψεις και μια συντηρητική πολιτισμική θεματολογία. Τα κόμματα αυτά χαρακτηρίζονται ως «νατιβιστικά» υπό την έννοια ότι υποστηρίζουν δημόσιες πολιτικές και μάλιστα προνοιακές υπέρ και μόνο των γηγενών πληθυσμών.
Κατ’ αρχάς και κατ’ αρχήν βρίσκω ευχάριστο το ότι για τον χαρακτηρισμό των ανωτέρω κομμάτων υιοθετείται και στα ελληνικά συμφραζόμενα ο όρος «νατιβισμός» ή αλλιώς «αυτοχθονισμός» και όχι η συνήθης συμφυρματική συμπερίληψή τους στην εννοιολογική χοάνη του «λαϊκισμού». Ο λαϊκισμός έχει επιβαρυνθεί με τέτοια εννοιολογική υπερέκταση που καμιά φορά βοηθά να κατανοήσουμε τα πράγματα λιγότερο από όσο νομίζουμε. Βεβαίως ο χαρακτηρισμός των εν λόγω κομμάτων ως νατιβιστικών/αυτοχθονικών δεν αποκλείει –τουναντίον μάλιστα– την ταξινόμησή τους στο ακραίο δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος. Στο άρθρο επισημαίνεται ότι τα τρία αυτά κόμματα, όπως και άλλα παρόμοια αλλού στην Ευρώπη (Αυστρία, Νορβηγία, Φινλανδία, Δανία), αντλούν από τον μεταπολεμικό νεοφασισμό, πλην όμως θεωρείται ότι έχουν αποδεχτεί τους κανόνες της δημοκρατίας και συνεπώς έχουν ενταχθεί στο πολιτικό σύστημα, καθώς όλο και συχνότερα υποστηρίζουν ή και συμμετέχουν σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Οπότε και το εννοιολογικό κέντρο βάρους του άρθρου: «συστημικός νατιβισμός». Προκειμένου μάλιστα για την Αυστρία, ο συγγραφέας –υπερασπιστής ο ίδιος της φιλελεύθερης δημοκρατίας– θεωρεί ότι «το άλλοτε “νεοναζιστικό” και “ακροδεξιό” κόμμα του Χάιντερ μεταμορφώθηκε» έτσι ώστε να κυβερνά «χωρίς να κινδυνεύει η Δημοκρατία». Ωσαύτως θεωρεί ότι μπορεί να συμβεί και σε Ιταλία, Σουηδία και Γαλλία.
Εδώ επιβάλλονται θαρρώ δύο σχόλια. Πρώτον, η εθνικιστική – αυτοχθονική προνοιακή πολιτική, ο αντιμεταναστευτικός προσανατολισμός τους και η εναντίωσή τους στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει προ πολλού επιφέρει αλλαγές στο περιεχόμενο επιμέρους δημόσιων τομεακών πολιτικών και άρα στην κατανομή και διαχείριση κρατικών πόρων. Επιπλέον, έχουν επηρεάσει την ατζέντα, το ύφος και το ήθος της δημόσιας σφαίρας και του πολιτικού λόγου προς αντι-ουμανιστικές και αντι-διαφωτιστικές κατευθύνσεις. Δεύτερον, και συναφές με το πρώτο, τίθεται ένα ερώτημα ως προς το τι ακριβώς εννοείται ως «δημοκρατία» όταν κανείς αποδέχεται ή εικάζει ότι αυτή δεν κινδυνεύει από τα κόμματα του «συστημικού νατιβισμού». Εάν ως «δημοκρατία» εννοούμε μια μέθοδο επιλογής και εναλλαγής ηγεσιών, τότε μπορεί όντως τα εν λόγω κόμματα να μη συνιστούν απειλή. Αν όμως ως δημοκρατία νοηθεί ο συλλογικός και συμμετοχικός τρόπος αυτοκυβέρνησης που εξασφαλίζει το ευ ζην εντός του συνταγματικού – νομικού πλαισίου βάσει των οικουμενικών αρχών της ισότητας, της ελευθερίας και της αλληλεγγύης, τότε υπάρχει πρόβλημα. Και αυτό γιατί τα εν λόγω κόμματα εχθρεύονται την οικουμενικότητα και τη συμπερίληψη όσον αφορά την ιδιότητα του πολίτη.
Ο «συστημικός νατιβισμός» συνιστά απειλή για τη δημοκρατία ως τρόπο ζωής και όχι ως μέθοδο επιλογής αρχηγεσιών.
Η προτίμηση της «δημοκρατίας» στη ρητορική των πολιτικών (σχεδόν κανείς παντού στον κόσμο δεν την απορρίπτει) αλλά και στις επιλογές των πολιτών μεταξύ διαφορετικών μορφών διακυβέρνησης καταγράφεται σε αλλεπάλληλες έρευνες συγκριτικής ανάλυσης, όπως η παγκόσμια έρευνα αξιών (WVS), η οποία προ ολίγων ετών πραγματοποιήθηκε και στην Ελλάδα με πρωτοβουλία του ΕΚΚΕ. Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει –και σ’ αυτό έχει επικεντρωθεί μεγάλο μέρος της διεθνούς έρευνας (Inglehart, Welzel κ.ά.)– ότι σε επιμέρους χώρες αλλά και στο εσωτερικό της καθεμιάς εξ αυτών, και σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου, υιοθετούνται σε επίπεδο κοινής γνώμης δύο διαμετρικά αντίθετες κατανοήσεις – επόψεις της δημοκρατίας: μια αυταρχική και μια φιλελεύθερη/ελευθεριακή. Η μεν στηρίζεται σε παραδοσιακές και συντηρητικές αξίες (τάξη, ασφάλεια, σεβασμός στις αρχές, θρησκεία, οικογένεια κ.λπ.), η δε άλλη σε χειραφετικές αξίες (δεκτικότητα, πρωτοβουλία, αυθυπέρβαση κ.λπ.). Κατά την άποψή μου, λοιπόν, ο «συστημικός νατιβισμός» συνιστά απειλή για τη δημοκρατία ως τρόπο ζωής και όχι ως μέθοδο επιλογής αρχηγεσιών. Σταδιακά και ανεπαισθήτως, κι εντός του συστήματος, μπορεί να καταλήξουμε να έχουμε δημοκρατίες χωρίς δημοκράτες.
* O κ. Νίκος Δεμερτζής είναι καθηγητής ΕΚΠΑ, πρόεδρος του ΕΚΚΕ.