Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης για τις αλλαγές στην ΕΥΠ και την κυβερνοασφάλεια έχει προκαλέσει μεγάλη δημόσια συζήτηση, κυρίως λόγω της προσπάθειας ορισμού της έννοιας της εθνικής ασφάλειας.
Είναι απαραίτητος αυτός ο ορισμός; Προφανώς ναι. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν έχει ακόμη στρατηγική εθνικής ασφάλειας, άρα δεν έχει και ορισμό της εθνικής ασφάλειας και περιγραφή των σχετικών απειλών. Δεύτερον, υπηρεσίες του κράτους, όπως για παράδειγμα η ΕΥΠ, λειτουργούν για την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Εκ των πραγμάτων ο ορισμός της έννοιας της εθνικής ασφάλειας, αλλά και άλλων κρίσιμων όρων όπως το εθνικό συμφέρον, είναι απαραίτητος. Ο μη ορισμός αφήνει ένα θολό και γκρίζο τοπίο, όπου ο καθένας μπορεί να προβάλει στην έννοια της εθνικής ασφάλειας ό,τι θεωρεί ο ίδιος πως περιλαμβάνεται.
Η πανδημία μάς απέδειξε για μία ακόμη φορά πως οι απειλές δεν σταματούν στα σύνορα και τα κράτη από μόνα τους δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τέτοιες απειλές που έχουν τον χαρακτήρα δικτύου. Δεν υπάρχουν λοιπόν εθνικά τείχη στην εποχή των πολλαπλών διακινδυνεύσεων και κρίσεων. Ωστόσο, τα κράτη παραμένουν οι βασικοί πάροχοι ασφάλειας (security providers) και η εθνική, η κύρια διάσταση της ασφάλειας.
Τι περιεχόμενο έχει λοιπόν η εθνική ασφάλεια στις μέρες μας; Εχει τρία βασικά χαρακτηριστικά: α) περίπλοκη, β) διευρυμένη και γ) συνεργατική.
Περίπλοκη, γιατί ο διαχωρισμός μεταξύ εξωτερικής (με την παλιά λογική της εθνικής άμυνας) και εσωτερικής ασφάλειας δεν είναι πλέον εφικτός. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δύο επιπέδων είναι πλέον καθημερινότητα. Μας το δείχνει με χαρακτηριστικό τρόπο η τρομοκρατία. Οι μοναχικοί δρώντες στο εσωτερικό μιας χώρας εμπνέονται από μια τρομοκρατική οργάνωση που εδρεύει εκτός. Αντίστοιχα, οι εγχώριες τρομοκρατικές οργανώσεις ανήκουν σε ευρύτερα διεθνικά δίκτυα υποστήριξης.
Ο μη ορισμός αφήνει ένα θολό και γκρίζο τοπίο, όπου ο καθένας μπορεί να προβάλει στην έννοια της εθνικής ασφάλειας ό,τι θεωρεί ο ίδιος πως περιλαμβάνεται.
Διευρυμένη, γιατί έχουμε προ πολλού αφήσει πίσω μας το εν πολλοίς βεστφαλιανό σχήμα –στρατιωτική επίθεση και κατασκοπεία– και έχουμε περάσει σε νέες μορφές κινδύνων και απειλών, όπου η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις, ως πτυχές μιας υβριδικής επίθεσης εναντίον μιας χώρας, μπορούν να οδηγήσουν σε εκτεταμένα επεισόδια και σε αποσταθεροποίηση. Η περίπτωση της Ουκρανίας το 2014 και η κρίση στον Εβρο το 2020 είναι η επιτομή αυτής της μορφής απειλής για την εθνική ασφάλεια.
Συνεργατική, γιατί η επιτυχής αντιμετώπιση των απειλών προϋποθέτει τη συνεργασία κρατών, οργανισμών, αλλά και υπηρεσιών, ακόμη και του ιδιωτικού τομέα για να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν κίνδυνοι όπως οι κυβερνοαπειλές. Για παράδειγμα, η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση του καθενός χρήστη που μπαίνει στο δίκτυο μιας κρατικής υπηρεσίας είναι κομβική ώστε να μπορέσει να αποφευχθεί μια κυβερνοεπίθεση, που μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση μιας χώρας, όπως έγινε στην Εσθονία το 2007.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι εμφανές πως κάθε προσπάθεια ορισμού της εθνικής ασφάλειας είναι εκ των πραγμάτων δύσκολη άσκηση, που πρέπει να συμπεριλάβει ένα διευρυμένο πεδίο απειλών και κινδύνων. Πριν από την πανδημία ελάχιστοι θα συνέδεαν την εθνική ασφάλεια με τη δημόσια υγεία, ο ΟΗΕ όμως το έχει κάνει από τις αρχές του 21ου αιώνα, με την περίπτωση του HIV στις χώρες της Αφρικής. Πόσο εύκολο είναι να τυποποιηθεί και κυρίως να πάρει ποινική διάσταση η απειλή από την οργανωμένη παραπληροφόρηση; Δύσκολο και έχουμε να αντλήσουμε μαθήματα από τις εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ. Οι ξένοι τρομοκράτες μαχητές και οι οικογένειές τους που επέστρεψαν από τη Μέση Ανατολή στις χώρες της Ε.Ε. αποτελούν ένα ακόμη παράδειγμα για τις δυσκολίες τυποποίησης των απειλών στην εθνική ασφάλεια. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν υπάρχει ενιαία απάντηση από όλες τις χώρες.
Ο ορισμός όμως, όσο δύσκολος και αν μπορεί να καταστεί, είναι απαραίτητος και η πρόβλεψη του νομοσχεδίου κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Η Ελλάδα είναι από τις χώρες της Ε.Ε. που αντιμετωπίζουν ένα πολύ περίπλοκο και ευρύ φάσμα απειλών. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ορισμός της εθνικής ασφάλειας είναι αναγκαιότητα, ώστε να μπορέσουμε να μεταβούμε σε ένα σύγχρονο κράτος εθνικής ασφάλειας. Η αναγνώριση και η ιεράρχηση όλων των υπαρκτών ή πιθανών απειλών δεν συνιστά τη μετάβαση σε μια ασφαλειοποιημένη κοινωνία επιτήρησης. Είναι προαπαιτούμενο ώστε να μπορέσουμε να πιθανολογήσουμε για το μέλλον και να προετοιμαστούμε όσο το δυνατόν καλύτερα γι’ αυτό.
• Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.