Κεντρικό ζήτημα της τελευταίας διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος (2019) αποτέλεσε η θέσπιση ειδικότερων ρυθμίσεων για το ζήτημα της ψήφου των εκτός ελληνικής επικράτειας εκλογέων. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέφθηκε μεταξύ άλλων ότι με τον εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο για τη ρύθμιση της ψήφου των αποδήμων «μπορεί να ορίζεται ότι ορισμένες θέσεις του ψηφοδελτίου Επικρατείας κάθε κόμματος (…) καταλαμβάνονται υποχρεωτικά από απόδημους Ελληνες» (άρθρο 54 παρ. 4 εδ. β΄ Σ).
Από την ίδια τη διατύπωση της διάταξης του Συντάγματος είναι σαφές ότι εν προκειμένω καθιερώνεται ευχέρεια του νομοθέτη να θεσπίζει προστατευτικούς κανόνες για την ψήφο των αποδήμων, προκειμένου να διασφαλίζεται η κοινοβουλευτική εκπροσώπησή τους, σε αρμονία με την υποχρέωση του κράτους να «μεριμνά για τη ζωή του απόδημου ελληνισμού και τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα Πατρίδα» (άρθρο 108 Σ).
Ευνόητο είναι ότι η ευχέρεια του νομοθέτη επιβάλλεται να αξιοποιείται με γνώμονα τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την εκλογική διαδικασία και την ψήφο, και επομένως με γνώμονα τη δημοκρατική αρχή.
Λαμβάνοντας υπόψη το νέο συνταγματικό πλαίσιο, με τον ν. 4648/2019 για τη διευκόλυνση της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος των εκλογέων που βρίσκονται εκτός ελληνικής επικράτειας, προστέθηκαν νέες διατάξεις στη νομοθεσία για την εκλογή βουλευτών. Κατά τις διατάξεις αυτές ορίζεται ότι τουλάχιστον το ένα πέμπτο (1/5) των υποψήφιων βουλευτών Επικρατείας προέρχεται από εγγεγραμμένους των ειδικών εκλογικών καταλόγων εξωτερικού, εφόσον υπάρχουν, εκ των οποίων τουλάχιστον ένας (1) τοποθετείται υποχρεωτικά στις τρεις (3) πρώτες θέσεις (άρθρο 34Α Π.Δ. 26/2012). Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο νομοθέτης αξιοποίησε πρακτικά την ευχέρεια που παρέχεται από το Σύνταγμα, κάτι το οποίο εκ πρώτης όψεως αποτιμάται θετικά, βάσει όσων προαναφέρθηκαν.
Ενδέχεται λιγότεροι από 5.000 απόδημοι να εκλέγουν από 2 έως 3 αντιπροσώπους, ενώ μία εκλογική περιφέρεια με 50.000 εκλογείς κατατάσσεται ως μονοεδρική.
Ωστόσο, μόνη προϋπόθεση για την ενεργοποίηση της διάταξης είναι να υπάρχουν εγγεγραμμένοι στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εξωτερικού. Ετσι, όμως, οι αντιπρόσωποι ακόμη και πολύ μικρού αριθμού απόδημων εκλογέων ενδέχεται να αποκτούν προνομιακή πρόσβαση στη Βουλή, εις βάρος των δυνατοτήτων αντιπροσώπευσης άλλων πολιτών, σύμφωνα με το εκλογικό σύστημα που εφαρμόζεται. Για παράδειγμα, ενδέχεται λιγότεροι από 5.000 απόδημοι εκλογείς να εκλέγουν από 2 έως 3 αντιπροσώπους, ενώ μία εκλογική περιφέρεια με περίπου 50.000 εκλογείς κατατάσσεται ως μονοεδρική.
Τίθεται κατά συνέπεια θέμα σεβασμού της αρχής της ισότητας της ψήφου, κατά την οποία επιβάλλεται ισοδύναμη επιρροή στο εκλογικό αποτέλεσμα. Οι σχετικές διατάξεις της εκλογικής νομοθεσίας είναι αναγκαίο να τροποποιηθούν, ώστε να λαμβάνονται υπόψη αριθμητικά κριτήρια, κατά τρόπο ανάλογο όσων εν γένει προβλέπονται στην εκλογική νομοθεσία.
H κ. Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.