Ο Κώστας Καραμανλής κάνει μια απλή και ήσυχη ζωή τα τελευταία χρόνια, πολλές από τις πτυχές της οποίας δεν θέλει να δημοσιοποιεί. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι οδήγησε ο ίδιος το αυτοκίνητό του σε οικογενειακό ταξίδι στην Ιταλία, μέσω Πάτρας. Συχνά σε χωριά και πόλεις της Ελλάδας, καθώς του αρέσουν τα ταξίδια, μπορεί οι πολίτες σε ένα εστιατόριο να τον δουν να μπαίνει χωρίς να προηγείται μεγάλη φασαρία. Απολαμβάνει που είναι αγαπητός σε σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης, όχι μόνο μεταξύ των Νεοδημοκρατών, και παράλληλα θέλει να μην προκαλεί σχόλια, αποφεύγοντας τις μεγάλες συνοδείες από κομματικούς και αστυνομικούς.
Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν τα παιδιά του, Αλέξανδρος και Αλίκη, πήγαιναν ακόμα στο δημοτικό και αργότερα στο γυμνάσιο, συχνά τα βοηθούσε και ο ίδιος στα μαθήματά τους, δηλαδή διάβαζε μαζί τους για τις εργασίες και τα διαγωνίσματα, μοιράζοντας έτσι τις γονεϊκές υποχρεώσεις με τη σύζυγό του και μητέρα των παιδιών, Νατάσα Παζαΐτη. Αυτή είναι μια όψη του Καραμανλή που δεν θέλει να τη διαφημίζει, δεν θέλει να τη γνωρίζουν παρά μόνον οι πιο κοντινοί του.
Από όλους τους εν ζωή πρώην πρωθυπουργούς είναι εκείνος που έχει συγκρουστεί λιγότερο με τους διαδόχους του, τον Αντώνη Σαμαρά και τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Η σχέση του με τον Σαμαρά είναι, λένε, πιο ζεστή. Πρόσφατο παράδειγμα τα ανεπίσημα δείπνα των δύο πρώην πρωθυπουργών. Το πρώτο το καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη και το δεύτερο στις αρχές Δεκεμβρίου στον «Βασίλη», στην Κηφισιά. Δύο δείπνα που τα δημοσιοποίησαν για να τονίσουν ότι η πολιτική σχέση τους παραμένει ισχυρή και ότι λίγο-πολύ επικρατεί συναντίληψη, αφού στο «μενού» υπήρχαν και οι χειρισμοί της κυβέρνησης για τις υποκλοπές.
Καραμανλής – Σαμαράς
Ο Καραμανλής ήταν εκείνος που αποκατέστησε τον Σαμαρά στη Ν.Δ. σπάζοντας το πολυετές εμπάργκο που είχε επιβάλει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης μετά την αποχώρηση Σαμαρά από το κόμμα το 1993 και την ίδρυση της Πολιτικής Ανοιξης. Ο Καραμανλής εκτιμούσε τον Σαμαρά, διατηρούσαν φιλική σχέση και τον τοποθέτησε το 2004 στο ευρωψηφοδέλτιο της Ν.Δ. Στον ανασχηματισμό των αρχών του 2009 του ανέθεσε το υπουργείο Πολιτισμού. Παρ’ όλα αυτά ο Καραμανλής είχε άριστη σχέση και με την Ντόρα Μπακογιάννη και στα χρόνια της διακυβέρνησής του είχαν χτίσει μια ισχυρή πολιτική σχέση. Οι γνώστες λένε ότι «ο Καραμανλής προσωπικά προτιμούσε την Ντόρα για διάδοχό του, έστω κι αν πολλοί Καραμανλικοί, με πρώτους τον θείο του, Αχιλλέα Καραμανλή, και τον Γιάννη Βαρβιτσιώτη, προτιμούσαν τον Σαμαρά».
Το 2009, όταν ο Καραμανλής ρωτήθηκε αν πρέπει να ψηφίσουν για διάδοχο τα μέλη του συνεδρίου, όπως όριζε το καταστατικό του κόμματος, ή τα μέλη και οι φίλοι της Ν.Δ. πανελλαδικά, όπως επέμενε ο Σαμαράς, απάντησε σιβυλλικά ότι θα πρέπει να γίνει μόνο αυτό στο οποίο θα συμφωνήσουν και οι δύο υποψήφιοι, θέλοντας έτσι να στείλει ένα μήνυμα στην πλευρά Μπακογιάννη να μη συναινέσει σε μια διαδικασία που μπορεί να οδηγούσε σε μια ψηφοφορία όπου ο Σαμαράς θα είχε το πλεονέκτημα. Τελικά, οι υποψήφιοι συμφώνησαν στην εκλογή από τη βάση και ο Σαμαράς κέρδισε.
Ο Καραμανλής δεν άφησε να κυκλοφορήσει οποιαδήποτε διαφωνία μπορεί να είχε με την ηγεσία Σαμαρά. Εκείνα τα χρόνια άλλωστε ήταν τόσο έκρυθμα που ο Καραμανλής αναγνώριζε πως οποιαδήποτε παρέμβαση θα παρερμηνευόταν και θα αξιοποιούνταν για να υποδαυλίσει τις υφιστάμενες συγκρούσεις. Δεν μίλησε ποτέ στη Βουλή, αλλά έμπαινε στον πειρασμό να στέλνει μηνύματα με… καλαμπούρια που έλεγε στους διπλανούς του στα έδρανα και «ακατάλληλα» ανέκδοτα που μπορεί να ψιθύριζε στο αυτί του Αλέξη Τσίπρα, με τον οποίο ανέπτυξε άριστη προσωπική σχέση. Ο Τσίπρας του πρότεινε την Προεδρία της Δημοκρατίας δύο φορές, πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 σε ένα μυστικό ραντεβού, αλλά και μετά. Ο Καραμανλής αρνήθηκε και τις δύο φορές.
Απέναντι στον Μητσοτάκη
Στη διαδοχή Σαμαρά το 2016 ο Καραμανλής υποστήριξε τον Βαγγέλη Μεϊμαράκη, αλλά υποδέχθηκε την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη χωρίς να εκφράσει οποιαδήποτε δυσφορία. Στους συνομιλητές του έλεγε ότι έπρεπε να επιτρέψουν στον νέο αρχηγό να προχωρήσει ανεμπόδιστα στις επιλογές του και δεν έθεσε βέτο ούτε το 2020 όταν ο Μητσοτάκης αποφάσισε να μην ανανεώσει τη θητεία του Προκόπη Παυλόπουλου στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Ποτέ δεν αισθάνθηκε την ανάγκη ο Μητσοτάκης να ζητήσει τη γνώμη του, αλλά ο νυν πρωθυπουργός φρόντιζε ήδη από το 2016 να συζητεί μαζί του, περίπου μία φορά τον μήνα. Οι συναντήσεις συνήθως πραγματοποιούνταν στο πολιτικό-βουλευτικό γραφείο Μητσοτάκη επί της οδού Ευφρονίου, στο Παγκράτι.
«Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία μπήκαν σε μνημόνια. Κυβέρνησε ο Καραμανλής την Πορτογαλία και την Ιρλανδία;».
Ο Καραμανλής ενοχλούνταν αν η Ν.Δ. έδειχνε τάσεις αποδοχής της κριτικής ότι η περίοδός του οδήγησε στη χρεοκοπία και γι’ αυτό συντήρησε, διά των συνομιλητών του, την ερμηνεία ότι σημαντική ευθύνη για την κακή εξέλιξη των χρηματοοικονομικών μεγεθών φέρει ο τότε επικεφαλής της ΕΛΣΤΑΤ Ανδρέας Γεωργίου, επειδή το 2010 τροποποίησε τη μεθοδολογία καταγραφής ελλειμμάτων. Αυτή η στάση, όπως λένε οι επικριτές του, συνέβαλε στην άδικη πολυετή δικαστική ταλαιπωρία του Γεωργίου. Οι Σαμαράς και Μητσοτάκης σεβάστηκαν αυτή την «καραμανλική ευαισθησία» και δεν άγγιξαν ποτέ ουσιαστικά το θέμα των ευθυνών για τη χρεοκοπία, παρά το γεγονός ότι ιδίως ο Μητσοτάκης δεν φέρεται πλήρως πεπεισμένος ότι ο εκτροχιασμός οφειλόταν στη διακυβέρνηση Παπανδρέου.
Ο Καραμανλής, στο πλαίσιο ενός «ιστορικού πεσιμισμού» που τον διακρίνει, δεν αισιοδοξεί ότι η Ιστορία μπορεί να γράφεται ή να επηρεάζεται από τις ομιλίες και τα άρθρα των πρωταγωνιστών των γεγονότων. Και γι’ αυτό σιωπά ακόμα και όταν λέγονται ή γράφονται γι’ αυτόν σφοδρές κατηγορίες. Στις ιδιωτικές συναντήσεις του δεν είναι εξίσου «Βούδας» (για να υπενθυμίσουμε και το γνωστό «παρατσούκλι» που τον συνοδεύει). Συνομιλητές του βεβαιώνουν ότι συζητάει ανοιχτά τις επιλογές του στην οικονομική πολιτική την περίοδο 2004-2009, αλλά δεν αποδέχεται ότι ευθύνεται για τα μνημόνια. Αρέσκεται μάλιστα να θέτει, με τη χαρακτηριστική βαριά φωνή του, το εξής ρητορικό ερώτημα: «Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία μπήκαν σε μνημόνια. Κυβέρνησε ο Καραμανλής την Πορτογαλία και την Ιρλανδία;».
Ο άλλος «πρώην»
Οι σχέσεις του Σαμαρά με τον Κυριάκο Μητσοτάκη ήταν άριστες για πολλά χρόνια. Οταν ο Σαμαράς έγινε πρωθυπουργός το 2012, εν μέρει γιατί εκτιμούσε τον Μητσοτάκη και εν μέρει για να απαλλαγεί από την υποχρέωση να αξιοποιήσει στην κυβέρνηση την Ντόρα Μπακογιάννη, ανέθεσε στον Μητσοτάκη το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης κάνοντας έτσι παράλληλα ένα νεύμα προς τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, το οποίο εκτιμήθηκε από τον πατριάρχη της οικογένειας. Στις εσωκομματικές εκλογές του 2016 ο Σαμαράς υποστήριξε σθεναρά τον Μητσοτάκη.
Το πατριωτικό «μπλοκ Σαμαρά» αποφάσισε να ξεχάσει την εκσυγχρονιστική (σχεδόν Σημιτική) φιλοσοφία του Κυριάκου στα εθνικά θέματα. Ο Σαμαράς κράτησε όρθια τα δεξιά αναχώματα της Ν.Δ. κατά τη διάρκεια των κραδασμών για τη Συμφωνία των Πρεσπών συμμετέχοντας ο ίδιος στα συλλαλητήρια. Για όλη αυτή τη στήριξη δεν είχε κάνει κάποια μυστική πολιτική συμφωνία, αλλά περίμενε μια εύλογη αναγνώριση που θα ερχόταν είτε με την ανάδειξή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας είτε με την τοποθέτησή του στη θέση του επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη και ο πρώην πρωθυπουργός αισθάνθηκε ότι δεν απολαύει του σεβασμού του διαδόχου του. Η αίσθηση αυτή οξύνθηκε όταν η στάση που κράτησε η Ν.Δ. απέναντι στην απόπειρα του ΣΥΡΙΖΑ να εμπλέξει τον Σαμαρά καθώς και άλλα στελέχη (όπως τον Αδωνι Γεωργιάδη και τον Δημήτρη Αβραμόπουλο) στη σκευωρία της Novartis ήταν μάλλον χλιαρή. Πολύ περισσότερο όταν η υπόθεση παρέμεινε «ανοιχτή» για αρκετά χρόνια.
Ο πρώην πρωθυπουργός κατά την ομιλία του στα εγκαίνια του Ιδρύματος Σαμαρά στις 7 Δεκεμβρίου 2022, παρόντος του Κυριάκου Μητσοτάκη, μετέδωσε μήνυμα ενότητας, αλλά υπογράμμισε τις «κόκκινες γραμμές» του σε ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά («δεν θα δεχθούμε Πρέσπες στο Αιγαίο») και τις επιφυλάξεις του για το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων («πρέπει να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις»).
Ισως η μόνη ηχηρή παρέμβαση Καραμανλή που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ότι περιέχει βολές κατά του διαδόχου του, Κυριάκου Μητσοτάκη, έγινε στις 31 Αυγούστου 2022 στο μνημόσυνο του Γιάννη Κεφαλογιάννη στα Ανώγεια της Κρήτης, όταν αναφέρθηκε στο θέμα των υποκλοπών λέγοντας ότι «το θέμα είναι τόσο βαρύ και σοβαρό, που δεν επιτρέπεται και δεν αντέχεται να μείνουν σκιές ιοβόλες για τη δημοκρατική ομαλότητα».
Μια από τις όψεις του Καραμανλή που ελάχιστα έχει συζητηθεί είναι μια διακριτική κλίση στις εναλλακτικές θεωρίες. Κρίνοντας από τη στάση πολιτικών φίλων του είναι σαφές ότι στον στενό κύκλο του επικρατεί η πεποίθηση ότι η Ελλάδα είναι μη κυβερνήσιμη. «Αυτή ήταν η κύρια διαπίστωση Καραμανλή όταν ανέλαβε την εξουσία το 2004», λένε σχεδόν συνωμοτικά. Η διαπλοκή συμφερόντων, η πολυνομία και το θεσμικό μπλοκάρισμα με τις επικαλυπτόμενες εξουσίες ανάμεσα στη Δικαιοσύνη, τις ευρωπαϊκές ντιρεκτίβες, την κεντρική κυβέρνηση, τον συνδικαλισμό και την Τοπική Αυτοδιοίκηση ελαχιστοποιούν τις δυνατότητες παρέμβασης του πρωθυπουργού και του υπουργικού συμβουλίου. Τα προβλήματα είναι αναπόφευκτο να συσσωρεύονται και να χρονίζουν. Κανείς δεν μπορεί να τα λύσει με μια διαταγή, όπως έκανε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής το 1958 ή το 1978.
Την ίδια ώρα η ξένη εξάρτηση παραμένει ισχυρή. Συνομιλητές του Καραμανλή εκτιμούν ότι δίπλα στο «θεσμικό μπλοκάρισμα» της χώρας υπάρχει και κάτι άλλο: Φορτώθηκαν στον Καραμανλή σκάνδαλα που δεν υπήρχαν, όπως το σκάνδαλο της Μονής Βατοπαιδίου. Η εξέγερση του «Δεκέμβρη» του 2008 ήταν «στημένη», ενώ εξυφάνθηκε ακόμη και ένα σχέδιο δολοφονίας εναντίον του. Κι όλα αυτά επειδή κινήθηκε αντίθετα με τον αμερικανικό σχεδιασμό επιχειρώντας να φέρει την Ελλάδα πιο κοντά στη Ρωσία σε ό,τι αφορά τα ενεργειακά. Την ερμηνεία αυτή συμμερίζεται η Αριστερά και έως ένα βαθμό και ο Αλέξης Τσίπρας. Οι αντίπαλοι του Καραμανλή απαντούν ότι αυτά είναι υπεκφυγές και υπερβολές, αλλά οι πιστοί νεοκαραμανλικοί επιμένουν ότι εκεί κρύβεται μεγάλο μέρος της αλήθειας για την περίοδο Καραμανλή.
Σε ό,τι αφορά το μέλλον, πρώην υπουργοί που συνεργάστηκαν μαζί του εκτιμούν ότι μάλλον θα αναλάβει κεντρικό ρόλο στο Ιδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής, με δεδομένο ότι ο θείος του, Αχιλλέας Καραμανλής, και ο Πέτρος Μολυβιάτης, που δραστηριοποιούνται εκεί, πλησιάζουν αισίως τα 95.