Η εμφάνιση στην ηγεσία του σχηματισμού Εθνικό κόμμα – Ελληνες ενός «ιππότη» με τον μανδύα πρώην αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου έχει προφανή σκοπό: να προστατεύσει το κόμμα –οι ιδρυτικές ρίζες του οποίου εκτείνονται μέχρι τον Ηλία Κασιδιάρη– από τις απαγορεύσεις που εισήγαγε στην εκλογική νομοθεσία ο πρόσφατος νόμος 5019/2023. Μετά την ψήφισή του, το Α1 Τμήμα του Αρείου Πάγου, ιστορικά αρμόδιο για την ανακήρυξη των υποψήφιων συνδυασμών στις βουλευτικές εκλογές, καλείται να ερευνήσει δύο επιπλέον δυνητικά κωλύματα αποκλεισμού από την κάθοδο σε αυτές. Το πρώτο εστιάζει στα πρόσωπα τα οποία διευθύνουν ένα κόμμα: εκτός από την/τον πρόεδρο ή νόμιμο εκπρόσωπο, εξετάζεται και όποια(ος) κατέχει την «πραγματική ηγεσία», δηλαδή «ασκεί διοίκηση» στην πράξη, «έχει τοποθετήσει εικονική ηγεσία» ή κατέχει τον «ηγετικό πολιτικό ρόλο προς το εκλογικό σώμα». Τα παραπάνω πρόσωπα απαγορεύεται να έχουν καταδικαστεί, έστω πρωτοδίκως, για μια σειρά από ποινικά κολάσιμα αδικήματα. Το δεύτερο κώλυμα εστιάζει στο ίδιο το κόμμα, εφόσον τούτο περιλαμβάνει καταδικασθέντα πρόσωπα ανάμεσα στους υποψήφιους βουλευτές ή στα ιδρυτικά μέλη. Στην περίπτωση αυτή, ο Αρειος Πάγος αξιολογεί κατά πόσον η οργάνωση και η δράση του κόμματος «δεν εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του πολιτεύματος». Με δεδομένο ότι ο κ. Κασιδιάρης έχει κριθεί ένοχος για τα αδικήματα που απαριθμούνται στον νόμο, ανακύπτει το ερώτημα πώς η τοποθέτηση του κ. Α. Κανελλόπουλου στην κεφαλή του συγκεκριμένου κόμματος επηρεάζει τις προοπτικές εφαρμογής των νέων διατάξεων.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία οφείλει να προφυλάσσεται από τους εχθρούς της, χωρίς όμως να τους μοιάζει. Δεν επιτρέπεται ούτε να σφυρίζει αδιάφορα ούτε να πολεμάει τον αυταρχισμό υποπίπτοντας η ίδια σε αυτόν. Συνεπώς, η εκ των προτέρων παρεμπόδιση από την κάθοδο στις εκλογές κομματικών σχηματισμών που συνιστούν κίνδυνο για τη συνταγματική τάξη είναι ιδιαίτερα δύσκολη άσκηση. Οι συντάκτες του Ν. 5019/2023 την επιχείρησαν με σύνεση και φειδώ, παραμένοντας (κατά τη γνώμη μου) εντός των ορίων του Συντάγματος. Η εξατομικευμένη εφαρμογή των ρυθμίσεων είναι, ωστόσο, μια άλλη ιστορία. Στο δίκαιο, η αναζήτηση εκείνου που ασκεί τον «πραγματικό» έλεγχο έξω και πέρα από τους τύπους (μιας επιχείρησης, μιας εγκληματικής ομάδας ή ενός κόμματος – αδιάφορο) προϋποθέτει την αξιολόγηση μιας δέσμης κριτηρίων. Για τα πολιτικά μορφώματα η συμμετοχή σε μια άτυπη επιτροπή ή η συστηματική επικοινωνία και διατύπωση υποδείξεων μπορεί να αρκούν. Η σύνδεση των προγραμματικών θέσεων του κόμματος με εκείνες που υποστηρίζει ο καταδικασθείς είναι σίγουρα κρίσιμη. Από την άλλη, η ανάληψη της προεδρίας από ένα πρόσωπο το οποίο δεν κατατάσσεται αυτόματα στην κατηγορία «αχυράνθρωπος» ενδέχεται να μειώνει την επιδραστικότητα ενός από τα κριτήρια του νόμου. Την ίδια στιγμή, δεν αίρει από μόνη της τον τυχόν «ηγετικό πολιτικό ρόλο» του κ. Κασιδιάρη στο συγκεκριμένο σχήμα. Περαιτέρω, η προεδρία του κ. Κανελλόπουλου δεν μεταβάλει ουσιωδώς τα δεδομένα ως προς τη συνδρομή του δεύτερου κωλύματος, εφόσον ο κ. Κασιδιάρης υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πιθανολογείται ότι θα κατέλθει υποψήφιος. Και πάλι, όμως, οι εφαρμοστές του κανόνα έχουν το βάρος να στοιχειοθετήσουν γιατί το συγκεκριμένο κόμμα «δεν εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του πολιτεύματος», ώστε να το αποκλείσουν.
Ο εξοβελισμός ακόμη και ενός φασίζοντος πολιτικού σχηματισμού είναι μεν ευκταίος και νομοθετικά ορατός, αλλά όχι δεδομένος. Οσοι τον θεωρούν νομοτελειακό κινδυνεύουν να απογοητευθούν.
Εν κατακλείδι, ο εξοβελισμός ακόμη και ενός φασίζοντος πολιτικού σχηματισμού είναι μεν ευκταίος και νομοθετικά ορατός, αλλά όχι δεδομένος. Οσοι επενδύουν σε νομοτελειακούς αποκλεισμούς κινδυνεύουν να απογοητευθούν, πόσο μάλλον όταν ο κανόνας σε μια δημοκρατία είναι η συμμετοχή στις εκλογές. Από τη σκοπιά αυτή, η εμφάνιση του νεόκοπου «σκοτεινού ιππότη» για το Εθνικό κόμμα – Ελληνες έχει και ένα καλό: μας ξυπνάει από τον ύπνο του δικαίου. Χρειάζεται να προβληθούν και να αξιολογηθούν τα στοιχεία εκείνα που στοιχειοθετούν τη συνδρομή των κριτηρίων αποκλεισμού, τόσο αυτεπάγγελτα από το Ανώτατο Δικαστήριο όσο και από τα υπόλοιπα κόμματα, στα οποία ο νόμος παρέχει τη δυνατότητα υποβολής υπομνήματος. Η παραπάνω προσπάθεια, σε ασφυκτικό μάλιστα χρονικό πλαίσιο, είναι αναγκαία, όχι μόνο για να επιτευχθεί το αποτέλεσμα αλλά και ως ελάχιστος σεβασμός στους θεσμούς· αφενός απέναντι στον Αρειο Πάγο, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει αδέκαστα τη συγκεκριμένη περίπτωση όπως όλες τις άλλες, αφετέρου απέναντι στην ίδια τη δημοκρατία. Δεν αρκεί η αυτοαναφορική επανάληψη «μα πρόκειται για το κόμμα Κασιδιάρη», ώστε αυτό να εξαφανιστεί από τον πολιτικό ορίζοντα.
Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών.