Aν οι εκλογές είναι η ώρα των πολιτικών, είναι σίγουρα και η γιορτή των δικηγόρων, πολλοί από τους οποίους πηγαίνουν ανά την Ελλάδα να μετρήσουν ψηφοδέλτια και σταυρούς πριν ακόμα αποκτήσουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Το βασικό κίνητρο; Ασφαλώς τα χρήματα, καθώς η εκλογική αποζημίωση για τους δικαστικούς αντιπροσώπους είναι ένα σημαντικό ποσό που ξεκινάει από 600 ευρώ και μπορεί να ξεπεράσει τα 1.000 ευρώ, ανάλογα με τη χιλιομετρική απόσταση που θα χρειαστεί να διανύσουν. Η μεγαλύτερη πρόκληση ειδικά αν οι εκλογές πραγματοποιούνται χειμώνα, είναι η Γαύδος. Συχνά επιστρατεύεται το λιμενικό για να μεταφερθεί ο δικαστικός αντιπρόσωπος στο εκλογικό τμήμα του νησιού καθώς χωρίς αυτόν η διαδικασία δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί.
Ομως, οι εκλογές είναι επίσης μια ευκαιρία για πληρωμένες και κυρίως δικαιολογημένες και απαλλαγμένες από άλλες υποχρεώσεις διακοπές: Μια παρέα γυναικών δικηγόρων σε κάθε εκλογική αναμέτρηση δηλώνει στην πλατφόρμα κάθε φορά και ένα διαφορετικό νησί της Ελλάδας, συνδυάζοντας εκλογές και αποχή από την καθημερινότητα. Πολλοί δικηγόροι συνεχίζουν την οικογενειακή παράδοση αφού παιδιά συνόδευαν τους γονείς τους οι οποίοι απασχολούνταν ως δικηγόροι στις εκλογές. Κάποιοι πάλι συμμετέχουν ανελλιπώς απλώς… για τις εκλογές: «Είμαι εκλογολάγνα, το ομολογώ. Μου αρέσει η έξαψη των ημερών αυτών», παραδέχεται η κ. Εβίτα Διβάρη. Και οι πιο παλιοί αναπολούν τις εποχές που εκλογές σήμαινε εντάσεις, καβγάδες και αναποδιές.
Οι δικηγόροι Ελένη Τροβά, Εφη Ανδρεουλάκου, Θρασύβουλος Παπαστρατής, Ιωάννα Καπίκη και Εβίτα Διβάρη μιλούν στην «Κ» για τις περιπέτειες της κάλπης…
Ελένη Τροβά
60 ετών
Ο σασμός με τους ενόπλους
«Από παιδί πήγαινα στις εκλογές με τον πατέρα μου που ήταν δικηγόρος. Ξεκίνησα ως δικαστική αντιπρόσωπος ενώ ήμουν ακόμα ασκούμενη. Μικροδιαπληκτισμοί με τους εκπροσώπους των κομμάτων και τέτοια, τίποτα σοβαρό», λέει. Και φαγητό και πεσκέσια ειδικά στα χωριά. Ομως μια εκλογική αναμέτρηση θα τη θυμάται για πάντα: Τη νύχτα 11ης προς 12η Οκτωβρίου του 1998 που πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες δημοτικές εκλογές με τη νέα αυτοδιοικητική διαίρεση που είχε ονομαστεί «Καλλικράτης».
«Είχα διοριστεί στην Κρήτη και οι Κρητικοί δεν ήθελαν την κατάργηση πολλών κοινοτήτων όπως όριζε ο “Καλλικράτης”. Φτάνω λοιπόν στο χωριό που ήταν το εκλογικό μου τμήμα και το βλέπω άδειο. Πολλά τζάμια των σπιτιών ήταν σπασμένα από πυροβολισμούς. Το σχολείο – εκλογικό τμήμα, κλειδαμπαρωμένο. Ερχεται ο αδελφός του προέδρου και μου λέει: “Ο αδελφός μου δεν θα σου ανοίξει το τμήμα. Εκλογές δεν θα κάνεις παρά μόνο αν γίνουν με τον Καποδίστρια (σ.σ. το προηγούμενο σύστημα διοικητικής διαίρεσης που είχε καταργηθεί)”. Στο μεταξύ γύρω γύρω άρχισα να βλέπω σκιές και σύντομα κατάλαβα ότι είχαν όπλα. Είχαν έρθει να φυλάξουν το τμήμα μην και… ξεφύγει κανείς και έρθει να ψηφίσει. Σκέφτηκα να φωνάξω την αστυνομία αλλά φοβόμουν τι θα γίνει.
Ετσι αποφάσισα να κάνω μια συμφωνία έτσι ώστε τυπικά να ανοίξει το εκλογικό τμήμα αλλά και να μην ψηφίσει κανείς. Μου άνοιξαν λοιπόν, έβαλα μέσα τον σάκο και στις 7 ακριβώς ολοκληρώθηκε τυπικά η διαδικασία: Ψηφίσαντες μηδέν. Ολη νύχτα σε διάφορα σημεία του χωριού κέρναγαν ρακές και έτσι γυρίζαμε από σπίτι σε σπίτι. Πρόσεχα να μην αφήσω κανέναν απέξω και παρεξηγηθεί. Το πρωί έφυγα να παραδώσω τον σάκο στο Πρωτοδικείο. Την άλλη μέρα από τις εφημερίδες έμαθα ότι σε πολλά χωριά δεν πραγματοποιήθηκαν εκλογές αλλά έγιναν και φασαρίες γιατί πολλοί δικαστικοί αντιπρόσωποι προσπάθησαν να ανοίξουν τα εκλογικά τμήματα με τη συνδρομή του στρατού».
Θρασύβουλος Παπαστρατής
68 ετών
Ηθελαν να ψηφίσουν βασιλιά
Θυμάται τις πρώτες εκλογικές αναμετρήσεις που πήγε ως δικαστικός αντιπρόσωπος τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. «Καμία σχέση με σήμερα. Δύο μέρες πριν από τις εκλογές πήγαινε ο στρατός στα εκλογικά τμήματα. Εγκαθιστούσε φρουρά για να φυλάει τον χώρο και έπαιρνε το κλειδί». Κάθε κόμμα είχε τον εκλογικό του αντιπρόσωπο σε κάθε εκλογικό τμήμα και κάποιοι βουλευτές έστελναν και τον δικό τους άνθρωπο να ρίχνει μια ματιά. Ο τσακωμός έξω αλλά και μέσα στα τμήματα ξεκινούσε με την παραμικρή αφορμή. «Για τις αφίσες και τα αυτοκόλλητα, κάποιοι έβαζαν π.χ. τέσσερα αυτοκόλλητα, για το καθετί». Επίσης, εξηγεί ο κ. Παπαστρατής, «τώρα όλα γίνονται γρήγορα, τα αποτελέσματα φτάνουν μέσω κινητών και τάμπλετ. Εκείνη την εποχή αργούσαν να μεταδοθούν τα αποτελέσματα γιατί δεν μπορούσαν να φτάσουν οι σάκοι με τα ψηφοδέλτια από το ένα νησί στο άλλο. Αλλά η ατμόσφαιρα ήταν συγκλονιστική, ειδικά στα χωριά.
Περίμεναν τον δικαστικό αντιπρόσωπο με μεγάλη προσδοκία, σκεφτείτε πολλές φορές είχαν μήνες να δουν ξένο. Εψηναν αρνιά, έστρωναν τραπέζια. Ερχονταν οι παππούδες και μου έλεγαν “θέλω τον βασιλιά”. Δεν έχει τον βασιλιά, να ρίξεις κάτι άλλο, πρότεινα. Οχι, επέμεναν τον βασιλιά».
Ο ίδιος έχει γυρίσει όλη την Ελλάδα και κυρίως προτιμούσε απομακρυσμένα χωριά. «Με ποια άλλη αφορμή θα πήγαινα στα σύνορα;». Στις ευρωεκλογές πριν από 20 χρόνια ζήτησε να πάει στα τουρκόφωνα χωριά, στη Μαρώνεια, στη Ροδόπη. «Ολοι φορούσαν μαντίλα και κανένας δεν μιλούσε ελληνικά. Ηρθε ένας από το χωριό και έκανε τον μεταφραστή. Μου έκανε εντύπωση όμως ότι είχαν τις ταυτότητές τους τυλιγμένες σε κολλαριστό άσπρο μαντίλι. Το ξετύλιγαν και έβγαζαν την ταυτότητα σαν να έκαναν το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή τους. Στέκονταν στην ουρά με ασύλληπτη τάξη, ένας ένας».
Εννοείται πως στα χωριά το εκλογικό κέντρο κλείνει για μεσημέρι για φαΐ και ποτό.
«Σε ένα χωριό της Λακωνίας όλοι μέσα στο εκλογικό τμήμα από το πρωί έπιναν αναψυκτικό. Εντύπωση μου έκανε αλλά τελικά κατάλαβα ότι μέσα στα μπουκάλια είχε κρασί ή τσίπουρο, ανάλογα. Κατά τις τέσσερις το μεσημέρι σταματάει η ροή των ψηφοφόρων. Να το κλείσουμε, μου προτείνουν, δεν θα έρθουν άλλοι. Δεν γίνεται, τους απάντησα, έχουμε τρεις ώρες ακόμα. Εκείνοι επέμεναν: Δεν θα έρθουν άλλοι. Να σου πούμε από τώρα το αποτέλεσμα; Ο,τι μου είπαν βγήκε από την κάλπη. Για να είμαι απόλυτα ακριβής έπεσαν έξω δύο ψήφους. Είχε έρθει ένα ζευγάρι από την Αθήνα, που δεν τους περίμεναν».
Εφη Ανδρεουλάκου
43 ετών
Το παραχωμένο ψηφοδέλτιο
Κάνει εκλογές πολλά χρόνια τώρα, αυτή τη φορά, όμως, δεν ξέρει αν θα πάει. «Με δύο παιδιά και ένα μωρό, δύσκολο», λέει. Οι φίλες της από τη Νομική που πλέον έχουν οικογένεια και παιδιά ακόμα κανονίζουν να δηλώσουν το ίδιο μέρος ως δικαστικοί αντιπρόσωποι για να συνδυάσουν δουλειά και διασκέδαση, να κάνουν μίνι διακοπές. «Χρειάζεται να πας από την Παρασκευή, να παραλάβεις και τέτοια, καταλαβαίνεις», μου λέει με νόημα. «Φυσικά και τα λεφτά είναι αρκετά για δουλειά μιας μέρας ουσιαστικά. Σε πολλούς αρέσει η διαδικασία, η εμπλοκή με τα κοινά, αισθάνονται ότι έχουν εξουσία», εξηγεί την αγάπη των δικηγόρων για τις εκλογές. Παλιά η δουλειά ήταν πολύ περισσότερη, λέει. «Χρειαζόταν να γράψουμε καθετί πέντε φορές, τώρα τουλάχιστον είναι προτυπωμένα τα έγγραφα». Ομως κάποια πράγματα φαίνεται ότι δεν αλλάζουν ποτέ.
«Σε ένα εκλογικό τμήμα, σε χωριό στη Φωκίδα, έρχεται μια γιαγιά. Μπαίνει μέσα στο παραβάν και ύστερα από λίγο με φωνάζει. “Ελα κορίτσι μου να με βοηθήσεις. Θέλω να ψηφίσω το Χ αλλά δεν βρίσκω το ψηφοδέλτιο, κάπου το έβαλα και το έχασα”. Της το ξεχώρισα από τα υπόλοιπα, ψήφισε και βγαίνει έξω. Ο γιος της που την περίμενε βλέπει το ψηφοδέλτιο που της είχε δώσει στην κάλτσα (γιατί εκεί το είχε βάλει) και την αρχίζει στις φωνές. Με τίποτα δεν την πίστευε ότι ψήφισε αυτό που της είπε».
Εβίτα Διβάρη
39 ετών
Θηλάζοντας στην κάλπη
«Πού θα πάμε τριημεράκι»; Αυτή είναι η μόνιμη επωδός στους δικηγορικούς κύκλους μόλις προκηρύσσονται εκλογές. Η ίδια κάνει εκλογές σταθερά από το 2006. «Μόνο τον Γενάρη του 2015 δεν πήγα γιατί μόλις είχα γεννήσει. Αλλά όταν έγιναν ξανά εκλογές πήγα και μου έφερνε η μαμά μου το μωρό και το θήλαζα. Είμαι εκλογολάγνα, το παραδέχομαι, μου αρέσει η έξαψη των ημερών». Διαλέγει σταθερά Κεφαλονιά, έχει σπίτι στο νησί και «είναι και μονοεδρική οπότε τελειώνεις γρήγορα. Μια φορά στην Κεφαλονιά είχα πάει σε ένα χωριό 70 άτομα, στο 20λεπτο είχαμε τελειώσει την καταμέτρηση». Πολύς κόσμος σημαίνει μεγάλα τμήματα και πολλή δουλειά. «Φαντάσου να πας στο Ηράκλειο με οκτώ σταυρούς. Δεν το θέλει ούτε ο Θεός. Γενικά η Κρήτη είναι δύσκολη, έχει μεγάλα τμήματα 600 εγγεγραμμένων και έρχονται 400-450».
Ακόμα θυμάται εκλογές στην Αλικαρνασσό. «Ολη μέρα, ουρά ατελείωτη, 422 άτομα. Δεν είχα και βοήθεια. Για εφορευτική επιτροπή ήρθε ένας με τα 6 παιδιά του. Λέει “να εδώ θα κάτσουν δεν έχω πού να τα αφήσω”. Τι να τον κάνουμε, του είπαμε να φύγει». Η εφορευτική είναι ένα θέμα γιατί καλούνται πολίτες και συχνά δεν έρχονται ή δεν κάνουν για αυτή τη δουλειά. «Κάποτε είχε έρθει μια κοπέλα, κοντά στα 40 και μόλις ξεκινήσαμε τη δουλειά συνειδητοποίησα ότι δεν ήξερε να μετράει και να γράφει», διηγείται. Τα αστεία περιστατικά πολλά, αλλά ένα περιστατικό της έχει μείνει.
«Ερχεται μια κοπέλα, μεγαλοκοπέλα που έλεγαν παλιά στα χωριά, και μπαίνει στο παραβάν. Περνάει η ώρα και οι συγχωριανοί της απέξω της φωνάζουν: “Τελειώνεις, Βαρβάρα;”. “Τελειώνω, τελειώνω”, απαντάει. Μετά από ώρα πάλι τα ίδια. Στο τέλος έχασαν την υπομονή τους. “Τι γίνεται, ρε Βαρβάρα, θα βγεις καμιά ώρα;”. Και τότε εκείνη ανοίγει το παραβάν με τα ψηφοδέλτια στο χέρι, τους κοιτάζει με απορία και απαντάει: “Εχω μαγειρέψει, δεν υπάρχει βιάση. Aφήστε να κάνω τη δουλειά με την ησυχία μου”».
Ιωάννα Καπίκη
74 ετών
Ξέρω τι ψηφίζεις
Μυτιλήνη, Πωγωνιανή, Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική… Εχει γυρίσει πολλά μέρη ως δικαστικός αντιπρόσωπος. Τόλμησε και Αθήνα. «Δύσκολο εγχείρημα, γι’ αυτό προτιμούν όλοι επαρχία. Τελειώνεις το πρωί και μετά συνωστίζεσαι με εκατοντάδες δικηγόρους, και περιμένεις στην ουρά, δύο, τρεις, τέσσερις ώρες με τον σάκο στον ώμο, να παραδώσεις. Είναι ακόμα έτσι; Δεν ξέρω». Το 2019 έζησε τις εκλογές μόνο ως ψηφοφόρος. «Ας μείνει χώρος για τους νεότερους. Είναι ένα σημαντικό εισόδημα για μια μέρα, αλλά έχει και μεγάλη κούραση».
Τι θυμάται από τις εκλογές τις προηγούμενες δεκαετίες; «Ε, τα γνωστά. Ολα μου έχουν συμβεί. Καβγάδες ανάμεσα στους εκπροσώπους των κομμάτων, εξετάσεις γιατρού και συνταγές μέσα στον φάκελο. Ανθρωποι που ζητούσαν τη γνώμη μου για το τι να ψηφίσουν. Αλλά πάντα ήμουν άτεγκτη και προσπαθούσα να πείσω ότι η ψήφος είναι προσωπική υπόθεση. Θεωρώ ότι είναι ένας τρόπος να μάθεις τους ψηφοφόρους ότι είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία. Μια φορά όμως την έπαθα από μια γιαγιά στην Πωγωνιανή…» Δηλαδή; «Να, βγήκε από το παραβάν, ήρθε κοντά μου και μου λέει “θα με βοηθήσεις; Δεν ξέρω τι να ψηφίσω”. Αρχισα εγώ το λογύδριο: “Η ψήφος είναι άμεση, προσωπική και μυστική. Δεν μπορώ να σας πω εγώ τι να ψηφίσετε”. Με κοίταξε με πονηρό χαμόγελο και μου ανταπάντησε. “Εγώ ξέρω όμως τι ψηφίζεις εσύ. Ψηφίζεις Κύρκο”». Ξεσπάει σε γέλια και έπειτα από μια μικρή παύση αναφωνεί: «Κύρκο! Φαντάσου πόσο παλιά ήταν αυτές οι εκλογές στην Πωγωνιανή!».
