Οι εκδηλώσεις εορτασμού της Ημέρας της Ευρώπης, στις 9 Μαΐου, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία αναστοχασμού της ενωσιακής διαδικασίας, των βασικών επιτευγμάτων της και των σημαντικών ελλειμάτων της. Διαχρονικά, οι διαδικασίες πολιτειακής συγκρότησης εξελίσσονται κοιτώντας είτε προς το παρελθόν και τα ενοποιητικά πολιτισμικά και εθνολογικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας διακριτής πολιτικής κοινότητας είτε προς το μέλλον, υπερκερνώντας τις υφιστάμενες ή παρελθούσες αντεγκλήσεις και αντιπαραθέσεις, και στηριζόμενες σε μια κοινή θεώρηση του μέλλοντος υπό μια ενιαία προοπτική. Η πρώτη προσέγγιση εντοπίζεται στα ιστορικά πολιτικά μορφώματα και ταυτίζεται εν πολλοίς με την ιδέα και διαμόρφωση των σύγχρονων «εθνών-κρατών». Η δεύτερη απαντάται περισσότερο στα κοινωνικά αμαλγάματα και τις αντίστοιχες ταυτότητες που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο πολιτικής διαμόρφωσης των ‘νέων κρατών’, στην Αμερική και αλλού. Από ένα συνονθύλευμα ατόμων διαφορετικών πολιτισμικών υποβάθρων προέκυψαν καινούργιες κοινωνικές συσσωματώσεις με νέα σημεία αναφοράς, φιλτράροντας και ενσωματώνοντας διαφορετικά στοιχεία από τις επιμέρους ταυτότητες. Κομβικό στοιχείο για την ευόδωση και ολοκλήρωση του δεύτερου τρόπου συγκρότησης πολιτικών κοινοτήτων είναι το κυρίαρχο αφήγημα που θα λειτουργήσει συσπειρωτικά και ενοποιητικά.
Η επόμενη μέρα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης χρειάζεται απεγνωσμένα το δικό της διακριτό αφήγημα. Στο παρελθόν, η εμπέδωση της ειρήνης κυριάρχησε για μεγάλο διάστημα με εστίαση στον γαλλογερμανικό ανταγωνισμό. Η οικονομική ολοκλήρωση και η προκύπτουσα από αυτή ευημερία ήταν εργαλεία που πολλές φορές μετεξελίχθηκαν σε κεντρικό αφήγημα, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης και ευμάρειας. Τα δύο αυτά αφηγήματα, ιδιαίτερα χρήσιμα σε συγκεκριμένες περιόδους της ενωσιακής διαδικασίας, αδυνατούν την παρούσα φάση να προσφέρουν τη σχετική προωθητική δυναμική για το επόμενο βήμα ολοκλήρωσης. Η γαλλογερμανική αντιπαράθεση, όσο σκληρή κι αν είναι ενίοτε, δεν μπορεί κανείς να φανταστεί ότι δύναται να πυροδοτήσει μια πολεμική σύρραξη. Η οικονομική ολοκλήρωση προσκρούει στην αδυναμία υπερκέρασης διαχρονικών αντιθέσεων, που θα οδηγούσαν, για παράδειγμα, σε δημοσιονομική ένωση και εκτεταμένες αναδιανεμητικές πολιτικές, παρόλες τις σημαντικές πρωτοβουλίες που ελήφθησαν την περίοδο της πανδημίας. Έτσι κι αλλιώς, ακόμα κι αν υπήρχαν ουσιαστικές εξελίξεις στο μέτωπο αυτό, αμφισβητείται η δυνατότητα της οικονομικής συνεργασίας να εμπνεύσει και να στηρίξει το όραμα μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής πολιτικής κοινότητας.
Τι θα μπορούσε να αποτελέσει το νέο μεγάλο αφήγημα της Ευρώπης που θα άνοιγε το δρόμο για πολιτική ενοποίηση; Η ευρωπαϊκή κοινωνία ταλανίζεται από μια ολοένα αυξανόμενη αίσθηση ανασφάλειας. Ανασφάλεια που οξύνεται με κάθε νέα κρίση, όπως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανασφάλεια που συνδέεται με τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, που επιφέρουν σημαντικές κοινωνικές μεταβολές στο χώρο εργασίας και τις ανθρώπινες διαδράσεις, ανασφάλεια που προκαλείται από τη ραγδαία επιδείνωση της περιβαλλοντικής κρίσης και τη συνεχιζόμενη αποσταθεροποίηση του οικοσυστήματος. Η εμπέδωση της ασφάλειας των πολιτών, ειδικά απέναντι σε προκλήσεις που ξεπερνούν κατά πολύ τα γεωγραφικά όρια ενός κράτους, αποτελεί το σημείο αναφοράς για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εμπέδωση αυτή οφείλει να γίνει τόσο με την αξιοποίηση παραδοσιακών εργαλείων όσο και με την επέκταση της συνεργασίας σε νέους τομείς. Στην πρώτη κατηγορία, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ρυθμιστική και κανονιστική δύναμη της Ένωσης σε τομείς τεχνολογικής αιχμής και η δυνατότητά της να ελέγξει πιο αποτελεσματικά τεχνολογικούς κολοσσούς, σε αντίθεση με τα μεμονωμένα κράτη-μέλη. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει η ευρύτερη δυναμική που έχει αποκτήσει η συζήτηση για στενότερη αμυντική συνεργασία, ένα θέμα ταμπού για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, το μέλλον της Ένωσης περνάει μέσα από τη μάχη για τις καρδιές των πολιτών, οι οποίοι αναζητούν ασφάλεια και σταθερότητα. Πάνω σε αυτά οφείλει να χτιστεί το αφήγημα της Ευρώπης.
* Σπύρος Μπλαβούκος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr