Πριν από 100 χρόνια στη Λωζάννη ο Ελευθέριος Βενιζέλος απαίτησε και πέτυχε να εξαιρεθούν από την ανταλλαγή πληθυσμών οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί της Δυτικής Θράκης. Οι πρώτοι υπέστησαν τον Σεπτέμβριο του 1955 επιθέσεις ενορχηστρωμένες από το βαθύ τουρκικό κράτος και έκτοτε η κοινότητα συρρικνώθηκε δραματικά. Οι Ελληνες μουσουλμάνοι της Θράκης, παρά τους αποκλεισμούς που έζησαν σε προηγούμενες δεκαετίες, είναι σήμερα Ελληνες πολίτες με εγγυημένα δικαιώματα και ελευθερίες. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ανέρχονται σε περίπου 120.000. Δεν είναι όλοι τουρκογενείς, είναι επίσης Πομάκοι και Ρομά.
Εκατό χρόνια μετά τη Λωζάννη οι εκλογές του Μαΐου 2023 πρόσφεραν ένα μάθημα ανθρωπογεωγραφίας για τις ιδιαιτερότητες της Θράκης. Ο νομός Ροδόπης βάφτηκε ροζ σε μια Κυριακή που ο ΣΥΡΙΖΑ κατέρρευσε παντού. Οι συζητήσεις για τις αιτίες της εκλογικής εξαίρεσης άρχισαν αμέσως, αλλά δεν έλαβαν διαστάσεις παρά μόνο ύστερα από 10-15 μέρες, όταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης και το Μέγαρο Μαξίμου «σήκωσαν το θέμα», ζητώντας από τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ στη Ροδόπη και την Ξάνθη να δηλώσουν απλώς ότι είναι Ελληνες μουσουλμάνοι (κάτι που δεν έκαναν).
Το ερώτημα είναι γιατί η εκλογή μουσουλμάνων βουλευτών έγινε τώρα κεντρικό θέμα. Ηταν μια επιλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη ενόψει των εκλογών της 25ης Ιουνίου με στόχο να στεγανοποιήσει τη δεξιά πτέρυγα της Ν.Δ.; Ή, όντως, αυτή τη φορά το τουρκικό προξενείο της Κομοτηνής υπερέβη τις κόκκινες γραμμές σε ό,τι αφορά την κατευθυνόμενη ψήφο, με τον ΣΥΡΙΖΑ να υποκύπτει στον πειρασμό για συναλλαγές που δεν θα έπρεπε να είχαν πραγματοποιηθεί;
Στο καφενείο
Καταλύτη για να οξυνθεί η φαγωμάρα αποτέλεσε ένα βίντεο με την Ντόρα Μπακογιάννη, στο οποίο ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε στις δηλώσεις του μετά την επίσκεψή του στον υπηρεσιακό πρωθυπουργό Ιωάννη Σαρμά, από τον οποίο ζήτησε να παρέμβει για να σταματήσει η δημόσια διένεξη για τη Θράκη. Το απόσπασμα δείχνει την πρώην υπουργό Εξωτερικών σε ένα καφενείο σε ορεινό χωριό της Ροδόπης να εκφράζει τη δυσαρέσκειά της για το αποτέλεσμα, με ύφος που χαρακτηρίστηκε «bossy» (αυταρχικό). Η πρώτη σε σταυρούς βουλευτής Χανίων απαίτησε το αποτέλεσμα της Ροδόπης να διορθωθεί στις 25 Ιουνίου διότι, διαφορετικά, «τα πράγματα θα είναι δύσκολα». Η παρέμβαση ικανοποίησε τους θαυμαστές της, αλλά απέσπασε κυρίως κακές κριτικές.
«Δεν ήμουν καθόλου bossy», λέει στην «Κ» η κυρία Μπακογιάννη. «Μιλούσα επί μία ώρα για όλα τα ζητήματα με ανθρώπους που γνωρίζω 35 χρόνια και απομονώθηκε απλώς ένα λεπτό. Οταν έγινα βουλευτής Ευρυτανίας το 1989 ο πατέρας μου (Κωνσταντίνος Μητσοτάκης) με συνεχάρη, αλλά μου είπε, «από τώρα θα έχεις την ευθύνη και για τη Θράκη». Και το έκανα. Από τότε πηγαίνω κάθε χρόνο στη Θράκη, κάθε χρόνο ανεβαίνω και κατεβαίνω τα βουνά έως τη Βουλγαρία και δεν θα απολογηθώ γιατί είπα αυτό που λέμε όλοι οι πολιτικοί: ζητάμε δηλαδή από τους πολίτες να μας δώσουν δύναμη στις εκλογές για να τους βοηθήσουμε πιο αποτελεσματικά».
Πολλοί θεώρησαν προφανές ότι η κυρία Μπακογιάννη ήθελε να στείλει παράλληλα ένα αυστηρό μήνυμα στο τουρκικό προξενείο. «Δεν ήθελα να στείλω κανένα μήνυμα σε κανέναν, αλλά εγώ που έχω εργαστεί για την ελληνοτουρκική φιλία όσο λίγοι και την πιστεύω πραγματικά, πιστεύω παράλληλα ότι στη χώρα μου κουμάντο κάνει η κυβέρνησή μου και όχι κάποιος άλλος».
Η θέση αυτή, σε συνδυασμό με τη σκληρή στάση του Μεγάρου Μαξίμου, ερμηνεύεται από πολλούς (και) ως μήνυμα προς την Αγκυρα. Λέγεται ότι η τουρκική «επιχείρηση Ροδόπη» δείχνει ότι ο πρόεδρος Ερντογάν θα θέσει σύντομα θέμα «τουρκικής μειονότητας» και γι’ αυτό η Ν.Δ. ως μελλοντική κυβέρνηση θέλει από τώρα να καταγγείλει τη μεθόδευση και να δείξει ότι δεν θα την ανεχθεί. Με άλλα λόγια, η υπέρτερη ανάγκη να «μαζευτεί» το προξενείο Κομοτηνής και να τονιστούν οι κόκκινες γραμμές συνδυάζεται με τον εκλογικό στόχο να αποκλειστεί η Νίκη από τη Βουλή.
Διαφωνίες
Παρά ταύτα, δεν συμφωνούν όλοι με αυτή την κυβερνητική στάση. Πολιτικοί και διπλωματικοί κύκλοι –ανάμεσα στους οποίους και ο Ευάγγελος Βενιζέλος– ανησυχούν ότι η «γέφυρα συνεννόησης» που απλώθηκε μετά τους σεισμούς στην Τουρκία κινδυνεύει να υποχωρήσει με αφορμή ένα θέμα που είναι διαχρονικό και δεν θα έπρεπε να συζητείται δημόσια. «Δεν πρέπει να τα τινάξουμε όλα στον αέρα για τη Ροδόπη».
Ο Νίκος Φίλης, που ως υπουργός Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ εισήγαγε τη διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας στα νηπιαγωγεία της μειονότητας, αποδίδει ευθύνες στην κυβέρνηση, που «ένα τόσο ευαίσθητο θέμα ενεπλάκη στην πολιτική αντιπαράθεση με αποτέλεσμα να υποτάσσεται το εθνικό συμφέρον στο κομματικό όφελος». Αλλά οι κυβερνητικοί απαντούν εξίσου έντονα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί «εθνική εξαίρεση» επειδή δέχθηκε να «συνεννοηθεί» με το τουρκικό προξενείο προκειμένου να εισαχθεί στη Βουλή ο 38χρονος δικηγόρος Φερχάτ Οζγκιούρ. Ο Οζγκιούρ δραστηριοποιείται στον Συνασπισμό εδώ και 20 χρόνια. Εχει ύφος ευγενικό και μοιάζει μετριοπαθής, αλλά υποστηρίζει ότι η μειονότητα είναι τουρκική.
Ο Οζγκιούρ δραστηριοποιείται στον Συνασπισμό εδώ και 20 χρόνια. Εχει ύφος ευγενικό και μοιάζει μετριοπαθής, αλλά υποστηρίζει ότι η μειονότητα είναι τουρκική.
Πολλοί ρωτούν καλόπιστα: Οι τουρκογενείς μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θράκης είναι ή δεν είναι Τούρκοι; Η απάντηση είναι η εξής: Ο ατομικός αυτοπροσδιορισμός («είμαι Τούρκος») είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη που κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα και τις διεθνείς συνθήκες. Ο συλλογικός προσδιορισμός («είμαστε τουρκική μειονότητα») αντιβαίνει τη Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία ορίζει ότι η μειονότητα αποτελείται από «Ελληνες μουσουλμάνους». Αν γίνει αποδεκτή η μετατροπή του συλλογικού αυτοπροσδιορισμού από θρησκευτικό (μουσουλμάνοι) σε εθνοτικό (Τούρκοι), τότε ανοίγει ο δρόμος για όσους Τούρκους πιστεύουν ότι η Αγκυρα θα πρέπει να έχει λόγο στη Θράκη. Αυτή ακριβώς τη θέση το τουρκικό προξενείο Κομοτηνής κατηγορείται ότι προωθεί σε συνεργασία με την Τουρκία.
Οι ανταγωνισμοί
Πριν από 35 χρόνια ανέτειλε στη Ροδόπη το άστρο του Αχμέτ Σαδίκ, ενός χαρισματικού γιατρού, που υποστήριζε ότι η μειονότητα είναι τουρκική. Χάρη στην (τότε) απλή αναλογική και στην απουσία ορίου για την εκλογή στη Βουλή, ο Σαδίκ εξελέγη βουλευτής με το δικό του κόμμα στη Ροδόπη, όπως και ο Αχμέτ Φαΐκογλου στην Ξάνθη. Από τις εκλογές του 1993 ίσχυσε το όριο του 3% και τερματίστηκε η αυτόνομη κάθοδος πολιτικών της μειονότητας. Από τότε μέχρι σήμερα το τουρκικό προξενείο πραγματοποιεί μια λιγότερο ή περισσότερο «διακριτική» στήριξη υποψηφίων που εντάσσονται στους συνδυασμούς των μεγάλων κομμάτων. Το μειονοτικό Κόμμα Φιλίας Ισότητας και Ειρήνης (ΚΙΕΦ) που ίδρυσε ο Σαδίκ κατήλθε στις ευρωεκλογές του 2014 και του 2019 στη Ροδόπη και την Ξάνθη. Κατέκτησε και τις δύο φορές την πρώτη θέση και στους δύο νομούς.
Στις εθνικές εκλογές υπάρχουν μουσουλμάνοι υποψήφιοι που υποστηρίζουν απροκάλυπτα τις θέσεις του προξενείου και άλλοι που προωθούν απόψεις περισσότερο συνθετικές. Ενδεικτικά: ο πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Αχμέτ Χατζη-Οσμάν (2007-2012), πάντα προπορευόταν σε ψήφους του Γιώργου Πεταλωτή και είχε τη στήριξη του προξενείου. Το 2012 το ΠΑΣΟΚ βγήκε πρώτο κόμμα στην Κομοτηνή, αλλά κέρδισε και τρεις νομούς στην Κρήτη κι έτσι δεν εντυπωσίασε η πράσινη Ροδόπη, όσο σήμερα η ροζ Ροδόπη. Ο Αχμέτ Ιλχάν έχει εκλεγεί με διαφορετικά κόμματα (Ποτάμι 2015, ΠΑΣΟΚ 2023). Αλλά το 2012 ήταν υποψήφιος με τη Δημοκρατική Συμμαχία της Ντόρας Μπακογιάννη, όταν το κόμμα έλαβε 17,95% στη Ροδόπη. Οι γνωρίζοντες λένε ότι διατηρούσε διαύλους επικοινωνίας με το προξενείο, χωρίς να είναι ακραίος, αλλά στις πρόσφατες εκλογές οι κύριοι του προξενείου προσπάθησαν να τον «κόψουν», δίχως να τα καταφέρουν.
Ο πρώην υπουργός στις κυβερνήσεις Καραμανλή, Ευριπίδης Στυλιανίδης, κυριαρχεί στη Ροδόπη εδώ και 20 χρόνια. Οι επανειλημμένες προσπάθειες του προξενείου να του αφαιρέσουν την πρωτιά (και την έδρα) έχουν αποτύχει. Ωστόσο, τον Σεπτέμβριο του 2015 η Ν.Δ. δεν εξέλεξε βουλευτή στον νομό και ο Στυλιανίδης έμεινε εκτός Βουλής έως το 2019 που επανήλθε. Ηταν η πρώτη φορά που η Ροδόπη εκπροσωπήθηκε στη Βουλή από τρεις μουσουλμάνους βουλευτές, τον Μουσταφά Μουσταφά, τον Καρά Γιουσούφ (ΣΥΡΙΖΑ) και τον Αχμέτ Ιλχάν (Ποτάμι). Εχει την αξία του να σημειωθεί ότι στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ στη Ροδόπη έλαβε το μεγαλύτερο ποσοστό του πανελλαδικά (48,53%).
Ο Μουσταφά Μουσταφά θεωρείται προσωπικότητα της Αριστεράς, κοινής αποδοχής στην περιοχή, με δράση δεκαετιών, αλλά το 2019 αποσύρθηκε από την πολιτική (και λέγεται ότι στις επόμενες εκλογές θα κατέβει η κόρη του). Το 2019 στο τουρκικό προξενείο σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν να «φάνε» τον Στυλιανίδη πριμοδοτώντας τον Μουσταφά Κατραντζή στο ψηφοδέλτιο της Ν.Δ., αλλά το τελευταίο δεκαήμερο συνειδητοποίησαν ότι αυτό δεν ήταν εφικτό και έτσι έστρεψαν απότομα ψηφοφόρους υπέρ του Φερχάτ Οζγκιούρ στον ΣΥΡΙΖΑ.
Το συριζαϊκό σχίσμα
Ο Οζγκιούρ έχασε για 300 ψήφους από τον Δημήτρη Χαρίτου, αλλά στη συνέχεια, μέσα από συστηματική ταύτιση με τους ανθρώπους του προξενείου και τον ιδιώτη μουφτή (ψευδομουφτή) Ιμπραήμ Σερίφ απέκτησε επιρροή. Οι εξελίξεις αυτές δεν απέτρεψαν τον Αλέξη Τσίπρα από το να τον τοποθετήσει στην Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ και να τον συμπεριλάβει στο ψηφοδέλτιο του 2023. Στις 12 Νοεμβρίου 2021 πραγματοποίησαν κοινή εμφάνιση στον Ιασμο. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, πρόσωπα κοντά στον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ δεν θεωρούν «ταμπού» τις ταυτίσεις υποψηφίων βουλευτών με το προξενείο Κομοτηνής. Η στάση αυτή της Κουμουνδούρου (που υποστηρίζεται ενθέρμως από τους «53») έχει προκαλέσει τη διάσπαση της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ στη Ροδόπη, στελέχη της οποίας έχουν αντιδράσει με δηλώσεις στον τοπικό Τύπο, όχι μόνο πρόσφατα, αλλά συνεχώς εδώ και 2-3 χρόνια.
Στις 15 Δεκεμβρίου 2022 ο 40χρονος Αϊκούτ Ουνάλ διαδέχτηκε τον Μουράτ Ομέρογλου στη θέση του Τούρκου προξένου στην Κομοτηνή. Ο Ουνάλ είναι διπλωμάτης καριέρας, γιος του Αμπιντίν Ουνάλ, πρώην επικεφαλής της τουρκικής αεροπορίας και στενού συνεργάτη του Χουλουσί Ακάρ. Λέγεται ότι ο Ουνάλ υπερέβη τις κόκκινες γραμές λόγω απειρίας, αλλά αυτό δεν ισχύει. Το προξενείο έχει υπερβεί τις κόκκινες γραμμές πριν από την έλευση του Ουνάλ, ο οποίος απλώς συνεχίζει την πολιτική στήριξης υποψηφίων που υποστηρίζουν τη θέση περί «τουρκικής μειονότητας». Σε αυτούς συγκαταλέγεται και ο Χουσεΐν Ζεϊμπέκ (ΣΥΡΙΖΑ) στην Ξάνθη, ενώ ο Μπαράν Μπουρχάν (ΠΑΣΟΚ, Ξάνθη), δεν θεωρείται ότι απέχει πολύ.
Μεταφερόμενοι εκλογείς
Η επιχείρηση εκλογής του Οζγκιούρ στη Ροδόπη (αλλά και του Ζεϊμπέκ στην Ξάνθη) υποστηρίχθηκε από λεωφορεία μετακινούμενων ψηφοφόρων, όχι μόνο από τη Γερμανία, όπως γνωστοποίησε ο Γιώργος Φλωρίδης, αλλά και από την Προύσσα και την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με άτυπους υπολογισμούς, τίμησαν την κάλπη της Ροδόπης και της Ξάνθης 3.000 ψηφοφόροι από τη Γερμανία και 800 από την Τουρκία. Βεβαίως, ούτε αυτή η κινητοποίηση πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά. Ενδεχομένως τώρα να έγινε λίγο πιο μαζικά. Τέλος, το περίφημο sms («Ο Τούρκος ψηφίζει Τούρκο») και τα ρεπορτάζ των τουρκικών μέσων ενημέρωσης για την προεκλογική Θράκη ερμηνεύονται ως δηλωτικά της αναβάθμισης του τουρκικού ενδιαφέροντος για την περιοχή, λίγες εβδομάδες πριν από τα 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.
