ΗΔΙΑΥΓΕΙΑ μαζί με το opengov.gr είναι οι πιο εμβληματικές δράσεις ανοιχτότητας, εκτός από τις 24 μεγάλες δράσεις Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, που παρουσιάστηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Γιώργο Α.Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 2009.
Οι βασικές σχεδιαστικές αρχές όλων αυτών των έργων διαμορφώθηκαν από την επιτροπή που συγκροτήθηκε με απόφαση του τότε Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, στις 19 Μαρτίου 2009, με αντικείμενο την χάραξη στρατηγικής και προτάσεις δράσεων για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Η επιτροπή δημοσιοποίησε την πρόταση της για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και τις Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών, τον Σεπτέμβριο του 2009, με συνοπτικό τίτλο “Ψηφιακή Δέσμευση”.
Αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας στρατηγικής προσέγγισης στην αξιοποίηση της τεχνολογίας προς όφελος των πολιτών. Ήδη, από το 2005, Ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Α. Παπανδρέου, είχε καταθέσει πρόταση νόμου για τη διαφάνεια που περιλάμβανε την υποχρεωτική ανάρτηση κάθε απόφασης όλων των φορέων της δημόσιας διοίκησης και της κυβέρνησης στο διαδίκτυο. Για την τεχνική επεξεργασία αυτής της πρότασης τον Μάρτιο του 2009 συγκροτήθηκε με απόφαση του η Ομάδα Εθελοντών για την Διαφάνεια στο πλαίσιο της επιτροπής ηλεκτρονικής διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.
Η κεντρική κατεύθυνση των προτάσεων της επιτροπής ήταν ένα νέο μοντέλο ανοιχτής Διακυβέρνησης με τους πολίτες ενεργούς συνδιαμορφωτές των πολιτικών. Η «Ψηφιακή Δέσμευση» αναφερόταν σε δράσεις και πρωτοβουλίες σε όλο το φάσμα της Διοίκησης, της Κοινωνίας και της Οικονομίας, μέσα από ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο το οποίο συμπεριλάμβανε την προσαρμογή του κράτους στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής και τον επαναπροσδιορισμό της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας.
Σε αυτό το πλαίσιο, συγκροτήθηκε μετά τις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009 στο Γραφείο του Πρωθυπουργού η ομάδα OpenGov (egovict.blogspot.com/ ), τα μέλη της οποίας είχαν ξεκινήσει να εργάζονται στο πλαίσιο των Εθελοντών Διαδικτύου του ΠΑΣΟΚ από τις αρχές του 2009 και είχε γίνει ο αρχικός σχεδιασμός του opengov, της Διαύγειας, της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης, του ΕΣΗΔΗΣ/ΚΗΜΔΗΣ με το όνομα «αγορά» και πολλές άλλες δράσεις που ακολούθησαν.
Πρέπει να σημειωθεί ότι τα υπόλοιπα έργα δεν ακολούθησαν τις αρχές: υλοποίηση με ευέλικτη μεθοδολογία, ανοιχτά πρότυπα και ανοιχτό λογισμικό που είχαν διαμορφωθεί από την ομάδα, γιατί μεσολάβησαν οι κυβερνητικές αλλαγές του 2011 και χάθηκε η πολιτική βούληση σε επίπεδο Υπουργού και Πρωθυπουργού.
Η ΔΙΑΥΓΕΙΑ ήταν από τα πιο πετυχημένα έργα της ομάδας opengov γιατί σχεδιάστηκε από την αρχή με ευέλικτη μεθοδολογία, ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και παρείχε ανοιχτά δεδομένα. Είχε τις εξής καινοτομίες:
- Ανοικτότητα: Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με ευέλικτη μεθοδολογία, με συνεργατικό σχεδιασμό με ανοιχτά πρότυπα, ανοιχτό λογισμικό και ανοιχτά δεδομένα,
- Θεσμικότητα: Οι αποφάσεις δεν ήταν εκτελεστέες εάν δεν είχαν αναρτηθεί στην ΔΙΑΥΓΕΙΑ
- Μοναδικότητα/Ταυτότητα: Κάθε απόφαση λάμβανε με την καταχώρηση της μοναδικό αριθμό, τον ΑΔΑ( αριθμό διαδικτυακής ανάρτησης ).
- Εφαρμοστικότητα: Συνοδευόταν από επιχειρησιακό σχέδιο εφαρμογής του νόμου για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση που δεν υλοποιήθηκε πλήρως λόγω των κυβερνητικών αλλαγών του 2011.
Οι ίδιες αρχές με την ανάπτυξη της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ – με αποκλίσεις – έχουν ακολουθηθεί και στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του gov.gr και του mitos.gov.gr από το ΕΔΥΤΕ (grnet.gr).
Πολλά από τα γνωστά προβλήματα αδιαφάνειας αυτής της περιόδου, θα είχαν περιοριστεί εάν είχε υιοθετηθεί η πρόταση μας να υλοποιηθεί μια αντίστοιχη με την ΔΙΑΥΓΕΙΑ πλατφόρμα για τις απόρρητες αποφάσεις με διαβαθμισμένη πρόσβαση.
Στα 13 χρόνια που μεσολάβησαν, η Διαύγεια συνέβαλε στην αύξηση της διαφάνειας, όμως έχει πολλά ακόμα να πετύχει σε θέματα υπεύθυνης διακυβέρνησης, λογοδοσίας και δημόσιας συμμετοχής. Δυστυχώς, μετά από τον αρχική υλοποίηση, δεν αφιερώθηκαν πόροι για την συντήρηση και ανασχεδιασμό της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ, όπως και σε πολλά άλλα δημόσια έργα.
Ο ανασχεδιασμός θα πρέπει να πραγματοποιηθεί συμπληρωματικά με τον ανασχεδιασμό του opengov.gr και του ΚΗΜΔΗΣ μέσα από μια σειρά καινοτόμων δράσεων συνδημιουργίας που θα συμπεριλαμβάνουν όλες τις ομάδες με ενδιαφέρον για την ΔΙΑΥΓΕΙΑ, όπως ενεργούς πολίτες, επιχειρήσεις, ελεγκτικές αρχές, συλλογικούς φορείς, δημοσιογράφους και ερευνητές. Οι μεγαλύτερες προκλήσεις για να γίνει, είναι η μετάβαση από το εγγραφοκεντρικό μοντέλο στο δεδομενοκεντρικό μοντέλο ώστε το σύνολο των δεδομένων κάθε απόφασης που αναρτάται στην ΔΙΑΥΓΕΙΑ να είναι μηχαναγνώσιμο, καθώς και η επέκταση του πεδίου εφαρμογής της.
Η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Μηχανικής Μάθησης θα συμβάλλει στην καλύτερη ανάλυση των δεδομένων στη σύγκριση και στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων όχι μόνο από τους φορείς της δημόσιας διοίκησης, αλλά και από τους πολίτες και κάθε ενδιαφερόμενο. Θα προσφέρει επίσης τη βάση για την ανάπτυξη και άλλων εφαρμογών που θα χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα.
Η ΔΙΑΥΓΕΙΑ μαζί με την καταγραφή διαδικασιών και το gov.gr μπορούν να αποτελέσουν ένα οικοσύστημα θα βελτιώσει τον τρόπο λειτουργίας του δημοσίου τομέα.
*Ο Θόδωρος Καρούνος είναι ερευνητής στο ΕΜΠ και μέλος του ΔΣ του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών(ΕΕΛΛΑΚ).