Τα ξημερώματα μιας ανοιξιάτικης ημέρας του 2016, ο Σταύρος Παπασταύρου ξύπνησε στο τελευταίο καταφύγιο του Ολύμπου και στις έξι το πρωί ξεκίνησε την ανάβαση μαζί με άλλους μέχρι την κορυφή. Καθώς πλησίαζε στον Μύτικα, την ψηλότερη κορυφή του όρους, ύψους 2.918 μέτρων, κάποιος από τους ορειβάτες τον αναγνώρισε. «Εσύ είσαι ο Παπασταύρου;» ρώτησε και τον κοίταξε με ένα στραβό βλέμμα. Ο ορειβάτης δεν περίμενε να συναντήσει στον Ολυμπο τον άνθρωπο που έγινε πασίγνωστος επειδή ήταν επικεφαλής της διαπραγμάτευσης με την τρόικα στην κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου την ίδια ώρα που στοχοποιήθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ γιατί τα προηγούμενα χρόνια, ως νομικός, είχε επαγγελματικές σχέσεις με πρόσωπα των οποίων ορισμένοι τραπεζικοί λογαριασμοί εμφανίστηκαν στη «λίστα Λαγκάρντ». Αλλά και ο Παπασταύρου δεν περίμενε ότι ακόμη και στον Ολυμπο δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από το «βλέμμα» μιας κοινής γνώμης ποτισμένης με δηλητήριο από ένα αμάλγαμα της Ακροαριστεράς με την Ακροδεξιά που δέσποζε σχεδόν για μία δεκαετία στην πολιτική και στα κοινωνικά δίκτυα. Πάντως, δεν ήταν ο μόνος. Ανάλογες απόπειρες εξοστρακισμού διαπράχθηκαν απέναντι σε συζύγους πολιτικών, αλλά και απέναντι στον ίδιο τον Σαμαρά, τον Βενιζέλο, τον Πικραμμένο, τον Στουρνάρα, τον Λοβέρδο, τον Γεωργιάδη και άλλους με αφορμή την υπόθεση Novartis. Η Αριστερά θέλησε να ξαναγυρίσει το ρολόι στον Δεκέμβριο του ’44. Εχασε για δεύτερη φορά, φυσικά αναίμακτα, αλλά όχι εντελώς ανώδυνα.
Σε βουνό και θάλασσα
Η ορειβασία και η χειμερινή κολύμβηση ήταν δύο χόμπι που υιοθέτησε ως αντίδοτο στην καταιγίδα εκείνων των ημερών. Στις 21 Ιανουαρίου 2016, όταν ανακοινώθηκε το πρόστιμο για έναν τραπεζικό λογαριασμό που δεν ήταν δικός του, πήγε στην παραλία της Βουλιαγμένης και βούτηξε στη θάλασσα. Από τότε κολυμπάει όλο τον χρόνο. Μέχρι σήμερα, οι αναμνήσεις αποτυπώνονται επάνω στο πρόσωπό του όταν μιλάει γι’ αυτή την περίοδο. «Η εμπειρία αυτή με ταπείνωσε και με δυνάμωσε», τονίζει.
Οταν αθωώθηκε αμετάκλητα το 2021 και αναγνωρίστηκε ότι η δικαστική περιπέτεια είχε χαρακτηριστικά πολιτικής δίωξης (θα εξηγήσουμε παρακάτω γιατί) επέστρεψε στην κυβέρνηση μετά τις εκλογές – ως υπουργός Επικρατείας. Ο Τσώρτσιλ έλεγε ότι η πολιτική είναι χειρότερη από τον πόλεμο, γιατί στην πολιτική πεθαίνεις πολλές φορές. Στην πράξη, εκείνοι που πέφτουν στα πεδία των πολιτικών μαχών ακούγοντας τα πλήθη να αλαλάζουν, σπανίως επιστρέφουν για μια δεύτερη εμπειρία. Ο Παπασταύρου επέστρεψε, ίσως γιατί δεν ήθελε να αφήσει την τελευταία λέξη στα τσακάλια της «πρώτης φοράς», ίσως γιατί διεκδικεί μια πολιτική δικαίωση δίπλα στη δικαστική αθώωση, ίσως γιατί έχει τον ίδιο τρόπο σκέψης με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, με τον οποίο είναι φίλοι από τότε που κάθονταν σε διπλανά θρανία στην πέμπτη δημοτικού στο Κολλέγιο Αθηνών.
Ο πατέρας του Παπασταύρου ήταν φυσικός και μαθηματικός με καταγωγή από τη Θουρία της Μεσσηνίας. Δίδαξε στη μέση εκπαίδευση και εργάστηκε στον ΟΤΕ. Η μητέρα του είναι φαρμακοποιός και συνεχίζει σήμερα, μετά τα 80 της, να είναι εθελόντρια στο Ιατρείο Κοινωνικής Αποστολής για αστέγους και ανασφάλιστους. Ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του ήρθε πρόσφυγας από την Πάρλα Πισιδίας της Μικράς Ασίας και ήταν δάσκαλος και κοινοτάρχης στο χωριό Δραβήσκος Σερρών. Στο σπίτι του προπολεμικά φιλοξένησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή όταν εκείνος επισκέφθηκε το χωριό ως νέος βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος. Οι συγκρούσεις με τους Βουλγάρους ανάγκασαν την οικογένεια να φύγει και να φτάσει με ένα κάρο στην Αθήνα. Στην αρχή έζησαν σε μια καλύβα δίπλα στο ρέμα της Ανω Νέας Σμύρνης. «Η πλήρης ανατροπή της ζωής από τη μια μέρα στην άλλη είναι στο DNA της οικογένειας».
Το 2012, ο Σαμαράς του πρότεινε να εργαστεί στο Μαξίμου. «Εχω τη δουλειά μου, είμαι δικηγόρος», είπε, για να λάβει απάντηση: «Αν η Ελλάδα βγει από το ευρώ, δεν θα έχει καμία σημασία ποιος είναι πρωθυπουργός και ποιος είναι δικηγόρος».
Πρώτη και δευτέρα δημοτικού πήγε στη Λεόντειο και μετά συνέχισε στο Κολλέγιο Αθηνών. Τη δεκαετία του ’80, οι 16άρηδες του Κολλεγίου μόνο αδιάφοροι δεν ήταν για την πολιτική. Εστηναν οργανώσεις, με τις οποίες επιβεβαίωναν τον στίχο του Σαββόπουλου για τα λύκεια. Ο Παπασταύρου μπήκε στην κεντροαριστερή ΔΗΜΑΚ και ήταν απέναντι στους «Ελεύθερους Μαθητές» του Μάκη Βορίδη, που διακρίθηκαν για την πλήρη έλλειψη αναστολών κόντρα στο ρεύμα δημοκρατικής παραφοράς που κρατούσε από τη Μεταπολίτευση. Αργότερα ο Παπασταύρου ίδρυσε την ΑΝΕΚΑ (Ανεξάρτητοι Νέοι Κολλεγίου Αθηνών).
Το Χάρβαρντ και το κόμμα
Παρά τους περισπασμούς της πολιτικής τελείωσε το Κολλέγιο με τη μεγαλύτερη βαθμολογία και αποφοίτησε πρώτος από τη Νομική Αθηνών. Το μυστικό μιας τόσο εντυπωσιακής αριστείας είναι η φωτογραφική μνήμη του σε συνδυασμό με μιαν οξυμένη ενσυναίσθηση, που του επιτρέπει να μπαίνει στη θέση του αντιδίκου. Συνεχίζει μεταπτυχιακές σπουδές στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ με υποτροφία του ΙΚΥ και μερική βοήθεια από το αμερικανικό πανεπιστήμιο. Συγκατοικεί σε διαμέρισμα της οδού Κέρκλαντ στο Σόμερβιλ με τον φίλο και συμμαθητή του από το δημοτικό και συμφοιτητή στη Νομική του Χάρβαρντ, Χάρη Κονιδάρη, νυν εκπρόσωπο Τύπου της Αρχιεπισκοπής και σύμβουλο επικοινωνίας. Εργάζεται στη δικηγορική εταιρεία Steptoe & Johnson στην Ουάσιγκτον, έρχεται στην Ελλάδα το 1992 για τη στρατιωτική του θητεία και κατόπιν επιστρέφει στις ΗΠΑ.
Επί Κώστα Καραμανλή διατέλεσε γραμματέας Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σχέσεων της Ν.Δ. έχοντας διατελέσει τη δεκαετία του ’90 γραμματέας Διεθνών Σχέσεων στην ΟΝΝΕΔ και στη ΔΑΠ, και πρόεδρος της φοιτητικής οργάνωσης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Ταυτόχρονα εργαζόταν στον ιδιωτικό τομέα ως νομικός ειδικευμένος στο οικονομικό και εμπορικό δίκαιο. Το 2004 και το 2009, ο Καραμανλής τον τοποθέτησε στο ευρωψηφοδέλτιο της Ν.Δ. Ο Σαμαράς τον βρήκε γραμματέα Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σχέσεων του κόμματος. Η σχέση τους ήταν καλή, αλλά στον κλειστό κύκλο του προέδρου μπήκε το 2012, όταν ο Σαμαράς, που ήδη στήριζε την κυβέρνηση Παπαδήμου, διέκρινε ότι σύντομα θα χρειαζόταν συνεργάτες οι οποίοι θα μπορούν να τα βγάζουν πέρα με τους ξένους χωρίς να πετάνε κοτσάνες.
«Είμαστε στο τελευταίο σημείο πριν πέσουμε στην άβυσσο και πρέπει να έρθεις για να βοηθήσεις», του είπε ο Σαμαράς μόλις έγινε πρωθυπουργός. Ο Παπασταύρου κουμπώθηκε. «Εχω τη δουλειά μου, είμαι δικηγόρος». Ο Σαμαράς τον κοίταξε καλά καλά. «Αν η Ελλάδα βγει από το ευρώ, δεν θα έχει καμία σημασία ποιος είναι πρωθυπουργός και ποιος είναι δικηγόρος». Σε εκείνη τη φάση, η Γερμανία πιστεύει ότι η εφαρμογή του προγράμματος έχει σκαλώσει. «Δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα», είπε η Μέρκελ στον Σαμαρά. «Ισως είναι θέμα κουλτούρας». Η αλησμόνητη ιστορία που δείχνει τη διαφορά κουλτούρας είναι ότι υπήρχαν 72 μνημονιακές υποχρεώσεις που η τρόικα αξίωνε να υιοθετηθούν. Η Αθήνα απαντούσε ότι οι περισσότερες είχαν υιοθετηθεί επειδή, π.χ., είχε ολοκληρωθεί ένα προσχέδιο νόμου. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν να εξηγήσουν ότι η υιοθέτηση ενός προαπαιτούμενου ισοδυναμεί με τη νομοθέτηση και την εφαρμογή του. Αυτή τη δουλειά ανέλαβε ο Παπασταύρου. Τον οδήγησε ο Σαμαράς στη μεγάλη αίθουσα του ισογείου του Μεγάρου Μαξίμου που βρίσκεται απέναντι από το πρωθυπουργικό γραφείο. «Εδώ θα δουλέψεις». Εκεί, στην «αίθουσα πολέμου» (war room), δεχόταν καθημερινά αξιωματούχους των υπουργείων για να λύσουν τους γρίφους της Σφίγγας του ελληνικού κράτους. Σύντομα, οι 72 δεσμεύσεις έγιναν όλες πράξη έπειτα από επίπονη διαπραγμάτευση με τους δανειστές.
Για τριάντα μήνες βρέθηκε στο επίκεντρο μιας αδιάκοπης διαπραγμάτευσης. Τον Απρίλιο του 2014, η Αθήνα πέτυχε πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά η Mutti (μητερούλα) Μέρκελ δεν προχώρησε σε ελάφρυνση του χρέους. Εν τω μεταξύ, η λίστα Λαγκάρντ, που σιγόβραζε από το τέλος του 2012, άρχισε τώρα να κοχλάζει. Η συζήτηση γύρω από το όνομά του πήρε τέτοιες διαστάσεις, ώστε έγινε ακόμη και (αρνητικό) τηλεοπτικό σπότ του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015.
Στις αρχές του 2016, η Δικαιοσύνη τού επέβαλε πρόστιμο 3,5 εκατ. ευρώ για έναν πολυσυζητημένο τραπεζικό λογαριασμό, ύψους 5,4 εκατ. ευρώ, που ωστόσο δεν ανήκε στον ίδιο αλλά στον πελάτη και φίλο του επιχειρηματία Σάμπυ Μιωνή. Η Αθήνα ζήτησε δικαστική συνδρομή από την Κύπρο για την υπόθεση αυτή. Σχετικό έγγραφο που απεστάλη βεβαίωνε ότι ο λογαριασμός ανήκε στον Μιωνή, ωστόσο, το πειστήριο χάθηκε ως διά μαγείας κι έτσι προχώρησε η δίωξη. Οι τότε κυβερνητικοί πανηγύριζαν, αλλά οι φίλοι του Παπασταύρου μιλούσαν για «προσωρινή νίκη του παρακράτους». Ο Παπασταύρου κατέβαλε το πρόστιμο (έπειτα από σύναψη δανείου με τον Μιωνή), αλλά όταν αθωώθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2019, επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, το κράτος τού επέστρεψε το ποσό. Το απαλλακτικό βούλευμα 2723/2020 του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών έγινε αμετάκλητο τον Ιούλιο του 2021.
Αφλογιστία και τριγωνοποίηση
Σήμερα, το γραφείο του Παπασταύρου βρίσκεται στον πρώτο όροφο του Μεγάρου Μαξίμου. Ο φρέσκος αέρας από τον Εθνικό Κήπο ανεμίζει τις λευκές κουρτίνες της ανοιχτής μπαλκονόπορτας. Η αφλογιστία της αντιπολίτευσης σε συνδυασμό με τη χριστουγεννιάτικη λιακάδα που μας εξασφαλίζει η κλιματική αλλαγή προσφέρουν την ηρεμία που χρειάζονται τα κυβερνητικά γραφεία. Κάτω από έναν πίνακα του Γιάννη Μόραλη βάζει τα νομοσχέδια στον δικό του μεταρρυθμιστικό καμβά. Καμιά φορά προσθέτει πινελιές Κλιντόνειας τριγωνοποίησης, φροντίζει δηλαδή να συνδυάζουν στοιχεία κεντροδεξιά και κεντροαριστερά, έτσι ώστε να μην υπάρχει χώρος για ισχυρό αντίλογο και όλα τα κόμματα του δημοκρατικού φάσματος να αισθάνονται σχεδόν υποχρεωμένα να τα ψηφίσουν. Πράγματι, από το καλοκαίρι, σχεδόν τα μισά άρθρα των νομοσχεδίων έχουν ψηφιστεί από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ.
Πιστεύω πολύ στη δημόσια προσφορά και επιμένω να κοιτάζω στο μέλλον. Σήμερα η πατρίδα μας έχει απομακρυνθεί από την εποχή της ανθρωποφαγίας. Με πίστη και σκληρή δουλειά, μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μεταρρυθμίσεις.
Πέρα από τη γενικότερη ευθύνη για τις εμβληματικές επενδύσεις και για τη συνοχή του κυβερνητικού έργου, ο Παπασταύρου συντονίζει την Εθνική Στρατηγική για τα Ατομα με Αναπηρία. Και φυσικά είναι ο κατεξοχήν υπουργός ειδικών αποστολών. Μαθημένος στα δύσκολα, επισκέφθηκε πρόσφατα τον εκλεγμένο δήμαρχο Χειμάρρας, Φρέντι Μπελέρη, στη φυλακή στην Αλβανία. Αλλωστε, γνωρίζονται εδώ και τριάντα χρόνια. Ο Παπασταύρου ήταν ο πρώτος ΟΝΝΕΔίτης που διανυκτέρευσε στη Δερβιτσάνη μετά το άνοιγμα των συνόρων, το 1993. Στην πρόσφατη συνάντησή τους, σε ένα δωμάτιο της φυλακής, κάποια στιγμή έπεσαν τα φώτα. Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι έπειτα από λίγα δευτερόλεπτα ακούστηκε η καμπάνα από τον Αγιο Βλάσσιο. «Σαν να υπάρχει θεία πρόνοια», σκέφτηκε ο Παπασταύρου, που είναι πιστός και «διαβάζει» τις συμπτώσεις. Αμέσως μετά μπήκε ένας Αλβανός φύλακας φέρνοντας μια μπαλαντέζα.
Η πίστη μάλλον τον προστάτεψε στις δύσκολες ώρες από την εσωτερική παραίτηση. Αλλά το ερώτημα παραμένει. Γιατί δεν έγραψε την πολιτική στα παλιά του τα παπούτσια; Γιατί ξαναμπήκε στο δωμάτιο με τους καθρέφτες; «Πιστεύω πολύ στη δημόσια προσφορά και επιμένω να κοιτάζω στο μέλλον», απαντάει. «Σήμερα η πατρίδα μας έχει απομακρυνθεί από την εποχή της ανθρωποφαγίας. Με πίστη και σκληρή δουλειά, μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μεταρρυθμίσεις και να κάνουμε άλματα εκσυγχρονισμού». Μακάρι να έχει δίκιο. Μακάρι να συνεχιστεί για πολύ το διάλειμμα από την εποχή του μίσους. Και τότε, ίσως στην επόμενη ορειβασία εκείνος που θα τον αναγνωρίσει να του χαμογελάσει χωρίς να στραβώσει το βλέμμα.