Στο υπουργείο που καθιερώθηκε ως ο ψηφιακός αναμορφωτής της γραφειοκρατίας χρειάστηκαν εννέα μήνες για να πετύχει το πρώτο «γκολ» της κυβερνητικής θητείας του, που τότε μόλις άρχιζε. Φαίνεται ότι κάτι λιγότερο από εννέα μήνες θα χρειαστούν και τώρα για να δοκιμάσει να «σκοράρει», αυτή τη φορά από το νέο του πόστο ως υπουργού Παιδείας. Η προγραμματισμένη για τον Φεβρουάριο νομοθέτηση των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων χωρίς προηγούμενη συνταγματική αναθεώρηση του περίφημου άρθρου 16, αλλά με αναθεώρηση… μιας σειράς ιδεοληψιών, φέρνει ξανά στο προσκήνιο τον Κυριάκο Πιερρακάκη, ο οποίος ετοιμάζεται να αναμετρηθεί με ένα κολοσσιαίο απολίθωμα της Μεταπολίτευσης.
Προβατίνα ή γύρος;
Αν στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης κατάφερε να απολαμβάνει μια άτυπη και σπάνια για τα πολιτικά μας ήθη διακομματική ασυλία, τώρα θα βρεθεί σε θέση μάχης με απέναντί του το τοτέμ του ελληνικού κρατισμού. Ο ίδιος παραμένει ψύχραιμος. Οταν τον συναντήσαμε απολάμβανε μερικές ώρες κυριακάτικης σχόλης από το «κρησφύγετό» του στο Μενίδι, την πολύτιμη οικογενειακή εστία, το σπίτι όπου μεγάλωσε η σύζυγός του Δήμητρα και τώρα μεγαλώνουν μαζί τα τρία τους παιδιά. Ο Πιερρακάκης σχεδόν διασκεδάζει με την αντίδραση όσων περιμένουν από έναν απόφοιτο του Χάρβαρντ και του ΜΙΤ της Βοστώνης να ζει σε κάποιο ακριβοπληρωμένο διαμέρισμα στα νότια ή στα βόρεια προάστια της Αθήνας. Τι κι αν φίλοι ζωής τού λένε ξανά και ξανά να σκεφτεί τη μετακόμιση σε ένα πιο «αστικό» περιβάλλον; Οχι μόνο δεν ενδίδει στις νουθεσίες, αλλά για να τους «σοκάρει» ακόμη περισσότερο παραγγέλνει φαγητό από το καλύτερο γυράδικο της περιοχής. Και μέσα σε αυτό το σκηνικό, οι οσμές του καλοψημένου κρέατος συνομιλούν με τις αναρίθμητες βιογραφίες ιερών τεράτων της πολιτικής, της φιλοσοφίας και της τέχνης, που τους κοιτούν συνοφρυωμένοι από τα βαρυφορτωμένα ράφια της προσωπικής του βιβλιοθήκης. «Τουλάχιστον δεν τους παραγγέλνω προβατίνα, που είναι η σπεσιαλιτέ της περιοχής, για να αποφευχθούν πιο… βουκολικά ενδεχόμενα», λέει με το οικείο στους τακτικούς συνομιλητές του σαρδόνιο ύφος.
Φυσικά, ο Κυριάκος Πιερρακάκης είναι αστός, μεγαλωμένος στα Κάτω Πατήσια, απόφοιτος της Λεοντείου Πατησίων και μοναχοπαίδι· όσο κι αν του ιδίου του αρέσει στις παρέες να θολώνει λίγο τα νερά, βάζοντας στο προσωπικό του σινεμασκόπ ισχυρές δόσεις Μάνης (τόπο καταγωγής των δικών του και απόλυτο προσωπικό σημείο αναφοράς) και θυμίζοντας ότι ο παππούς Κυριάκος ήταν φορτηγατζής και ότι εν γένει η οικογένεια Πιερρακάκη είναι μία ακόμη ελληνική ιστορία κοινωνικής κινητικότητας. Ο πατέρας του, πάντως, έγινε γιατρός (χειρουργός) και η μητέρα δικηγόρος. Πώς ο ίδιος προέκυψε «πληροφορικάριος» είναι μια ενδιαφέρουσα ιστορία. «Θα έλεγα ότι οι γονείς μου περισσότερο με απέτρεψαν να ακολουθήσω τα δικά τους επαγγέλματα παρά το αντίθετο. Είχαν μια υγιή διάθεση να είμαι αυτόφωτος και η πληροφορική ήταν ένα από τα τέσσερα μεγάλα εφηβικά μου πάθη». Τα άλλα τρία ήταν το μπάσκετ, το σινεμά και από το λύκειο και μετά η πολιτική».
Σταδιακά (και κόντρα στο κλίμα της εποχής) η πολιτική εκτοπίζει το μπάσκετ. Αλλά ο σπόρος είχε φυτευθεί στα οικογενειακά τραπέζια των δεκαετιών του ’80 και του ’90, όταν οι Μανιάτες παππούδες του τσακώνονταν για τα πολιτικά: ο ένας κεντρώος και ο άλλος δεξιός. Ο μικρός Κυριάκος παρακολουθεί εκστατικός εκείνους τους κυριακάτικους πολιτικούς διαξιφισμούς, έχει έντονες αναμνήσεις από τις πολωτικές εκλογές του 1989 (ήταν μόλις έξι ετών) και αφομοιώνει ιδεολογικά τους δύο κόσμους που αργότερα θα συγκεράσει τόσο με τις επιλογές της δικής του πολιτικής σταδιοδρομίας (αρχικά στο πλευρό της Αννας Διαμαντοπούλου και του Ευάγγελου Βενιζέλου και από το 2019 ως υπουργός του Κυριάκου Μητσοτάκη) όσο και με τα πολιτικά του είδωλα: τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο ίδιος παραδέχεται ότι οι οικογενειακές καταβολές ήταν η επιτομή της πολιτικής ώσμωσης που τον καθόρισαν πολιτικά. Οι οικογενειακές καταβολές και το Παρίσι.
Το πρώτο ταγκό στο Παρίσι
Στη γαλλική πρωτεύουσα το 2014, με την ιδιότητα του μέλους της ελληνικής διαπραγματευτικής ομάδας στις συναντήσεις με την τρόικα, γνωρίζει τον τότε υπουργό Διοικητικής Μεταρρύθμισης Κυριάκο Μητσοτάκη. Η χημεία ανάμεσά τους υπήρξε από την πρώτη στιγμή «εξαιρετική», όπως την περιγράφουν αυτόπτες μάρτυρες, αλλά και ο ίδιος. Ομως για να χτιστεί η σημερινή σχέση θα βάλουν το χέρι τους και οι συγκυρίες: μετά τις (πρώτες) εκλογές του 2015 και το νέο τοπίο στο μεταβενιζελικό ΠΑΣΟΚ, ο Κυριάκος Πιερρακάκης θα κατεβάσει ταχύτητα στην πολιτική του καριέρα για να δώσει προτεραιότητα στην προσωπική και στην επαγγελματική του ζωή: παντρεύεται, κάνει παιδιά, αναλαμβάνει επικεφαλής των ερευνών της διαΝΕΟσις και είναι αυτές οι έρευνες της δεξαμενής σκέψης του Δημήτρη Δασκαλόπουλου για τα μεγάλα ανοιχτά μέτωπα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας που τον φέρνουν ξανά κοντά με τον Μητσοτάκη. Η αναπάντεχη ανάδειξη του τελευταίου στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας θα είναι το σημείο καμπής αυτού του σπάνιου (μέχρι τότε) διαπαραταξιακού πολιτικού love story. Ο Μητσοτάκης «ξεκοκαλίζει» τις έρευνες για να τις αξιοποιήσει στο κυβερνητικό πρόγραμμα της «νέας» Νέας Δημοκρατίας ενόψει των εκλογών του 2019 και ο Κυριάκος Πιερρακάκης λειτουργεί από την επομένη της εσωκομματικής επικράτησης ως άτυπος σύμβουλος του νέου προέδρου. «Ημουν τυχερός γιατί το timing ήταν το ιδανικό», εξομολογείται σήμερα ο 40χρονος υπουργός. «Και ομολογώ ότι είχα εντυπωσιαστεί. Διάβαζε (σ.σ. ο Μητσοτάκης) τις έρευνες της διαΝΕΟσις καλύτερα από εμάς. Αυτό, όμως, που θυμάμαι έντονα ήταν το πόσο πολύ είχε χωροθετήσει μέσα στον ιστορικό χρόνο αυτό που ήθελε να πετύχει. Είχε μελετήσει ενδελεχώς τις κυβερνητικές θητείες Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Κώστα Σημίτη, του πατέρα του, και σχεδίαζε τι θα κάνει ως πρωθυπουργός τοποθετώντας το σε μεταγενέστερο ιστορικό χρόνο. Τον ενδιέφερε τι θα μείνει μετά και αυτό με έφερε ψυχολογικά πολύ κοντά του. Γιατί καταλάβαινες ότι δεν τον ενδιέφερε να γίνει κάτι, αλλά να κάνει κάτι».
«Το υπουργείο Παιδείας μαζί με το Ψηφιακής Διακυβέρνησης είναι τα δύο κατεξοχήν υπουργεία με αναφορά στο μέλλον. Θα ήταν ποτέ δυνατόν να μη θέλω να πάω;».
Αλλά τι είναι αυτό το «κάτι» που θα επιχειρήσει να κάνει ο ίδιος τις επόμενες εβδομάδες με τη θεσμοθέτηση μη κρατικών πανεπιστημίων μέσα από την ίδρυση παραρτημάτων ξένων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Ο υπουργός Παιδείας επιμένει στην πρακτική διάσταση της νομοθετικής παρέμβασης. «Δεν το κάνουμε από ιδεολογική εμμονή. Η χώρα πρέπει να εκπληρώσει το εκπαιδευτικό της πεπρωμένο», ξεκαθαρίζει στους συνομιλητές του. «Ο θεμελιώδης στόχος είναι να συγκρατήσουμε το κύμα φυγής Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό. Ο δεύτερος, να φέρουμε ολοένα και περισσότερους ξένους φοιτητές στην Ελλάδα με ναυαρχίδα τα δημόσια ΑΕΙ, αλλά και τα μη κρατικά, και τρίτον, να μετατρέψουμε τη χώρα σε ένα διεθνές περιφερειακό εκπαιδευτικό κέντρο που χρειάζεται δομές πολλαπλών ταχυτήτων και δυνατοτήτων».
Αν και πολιτικό ον (και λιγότερο τεχνοκρατικό απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε) στον Κυριάκο Πιερρακάκη αρέσει να λύνει προβλήματα. Επιστρέφει στο αρχικό ερώτημα: «Πάμε να δώσουμε μια ιδεολογική μάχη ή πάμε να λύσουμε ένα πρόβλημα; Και το πρόβλημα είναι ότι έχεις 40.000 Ελληνες φοιτητές στο εξωτερικό. Από τους σαράντα χιλιάδες, οι πέντε βρίσκονται στην Αμερική, στην Αγγλία, στην Ολλανδία που έφυγαν από επιλογή. Οι υπόλοιποι 35.000 είναι ανάγκη. Δεν μπήκαν Φαρμακευτική εδώ και τη σπουδάζουν στην Τσεχία. Εσύ, λοιπόν, σαν χώρα με την αυταπάτη του κρατικού ελέγχου και του συστήματος της δήθεν ισότητας που προϋποθέτει σύνορα που δεν υπάρχουν, τους χάνεις όλους αυτούς. Συμπέρασμα; Πάμε να λύσουμε ένα πρόβλημα. Και θα το λύσουμε».
Η εισήγηση ήταν δική του, με την προπαρασκευαστική περίοδο να εκκινεί στο μεσοδιάστημα των δύο εκλογών του 2023, όταν ο Κυριάκος Πιερρακάκης ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα διαδεχθεί τη Νίκη Κεραμέως στο υπουργείο Παιδείας. Περιελάμβανε μια σειρά συναντήσεων με κορυφαίους καθηγητές Συνταγματικού Δικαίου, κυρίως, για να διερευνηθεί η περίμετρος των δυνητικών αλλαγών. Εξάλλου, πριν και ιδίως μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το 2020 οι περισσότεροι εξ αυτών είχαν αρθρογραφήσει για το θέμα, υποστηρίζοντας ότι σήμερα πια μπορούμε να υποστηρίξουμε μια άλλου τύπου ερμηνεία του άρθρου 16. Οταν αυτός ο κύκλος επαφών έκλεισε χωρίς απρόοπτα ή δεύτερες σκέψεις, η εισήγηση προς τον πρωθυπουργό ήταν θέμα ημερών. Και όντως στις 6 Ιουλίου, κατά την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων, ο Κυριάκος Μητσοτάκης πέταξε τη «βόμβα» κάνοντας λόγο για διακρατικές συμφωνίες, που θα επιτρέψουν την αναγνώριση ξένων πανεπιστημίων που θέλουν να επενδύσουν στην Ελλάδα.
Περιμένοντας τα κολέγια
Αλλο που δεν ήθελε ο γνωστός για την (μεταρρυθμιστική) ανυπομονησία του υπουργός. Ο Πιερρακάκης μισεί την ακινησία. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που όσοι τον ξέρουν καλά εκτιμούσαν μεγαλοφώνως ότι δεν θα έκανε με ιδιαίτερο κέφι τη μετακίνησή του στο μεταρρυθμιστικά δυσκίνητο υπουργείο Παιδείας· σαν να άφηνε ένα μπουτίκ ξενοδοχείο για μια άχαρη τουριστική μονάδα της σειράς με 500 δωμάτια. Ο ίδιος διαψεύδει: «Το υπουργείο Παιδείας μαζί με το Ψηφιακής Διακυβέρνησης είναι τα δύο κατεξοχήν υπουργεία με αναφορά στο μέλλον. Θα ήταν ποτέ δυνατόν να μη θέλω να πάω;». Μάλιστα, περιμένει τις πλέον σφοδρές αντιδράσεις για τα μη κρατικά ΑΕΙ από τα δύο άκρα του εκπαιδευτικού εκκρεμούς: τους παραδοσιακούς εχθρούς κάθε μεταρρύθμισης, που ειδικά στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπερεκπροσωπούνται θεσμικά, και τους ιδιοκτήτες πολλών κολεγίων, που στη νέα εποχή δεν θα πληρούν τις προϋποθέσεις λειτουργίας τους – όχι μόνον ως προς τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, αλλά κυρίως με τις ποιοτικές προϋποθέσεις που θα τεθούν. «Δεν αποδεχόμαστε τα πανεπιστήμια του ενός ορόφου», λέει και ξαναλέει ο Πιερρακάκης.
Απαντες προεξοφλούν προκαταρκτικές συζητήσεις με ιδρύματα του εξωτερικού, και μάλιστα «ειδικού» ακαδημαϊκού βάρους, που θα «δικαιώσουν» τρόπον τινά τον κυβερνητικό οίστρο στα μάτια της κοινής γνώμης. Πηγές πολύ κοντά στον υπουργό επιβεβαιώνουν ότι υπάρχουν «πολλαπλές» τέτοιες συζητήσεις, ωστόσο, το γεγονός ότι υπάρχουν αυτές οι συζητήσεις δεν σημαίνει απαραιτήτως και κάτι. Οπως έχει πει ο ίδιος ο Πιερρακάκης, «το ότι έχουν εμφανιστεί 20 μνηστήρες δεν σημαίνει ότι θα γίνουν και 20 γάμοι». Αλλά οι είκοσι μνηστήρες έχουν εμφανιστεί, επιμένουν οι ίδιες πηγές. Και θυμίζει: «Η δουλειά του νομοθέτη και του πολιτικού συστήματος είναι να δημιουργεί πλαίσιο ευκαιριών, όχι να ασκεί επιχειρηματικότητα. Η δουλειά η δική μας είναι το γήπεδο».
Παραμένοντας σε ποδοσφαιρικό περιβάλλον, τα υπουργικά «μπασίματα» του Κυριάκου Πιερρακάκη δεν είναι για πολλούς παρά τα σκηνοθετημένα επεισόδια σε μια σταδιοδρομία προσωπικού πρωταθλητισμού, όπου οι φιλοδοξίες δεν έχουν ταβάνι. Μήπως οι μεταρρυθμίσεις είναι απλώς το μέσο μιας υπερπροπονημένης αυτοπραγμάτωσης; Ο υπουργός Παιδείας, λένε, «δεν κρατιέται». Εδώ ο ίδιος καταφεύγει –ή μήπως υπεκφεύγει;– στη φιλοσοφία και μιλάει για τη ζωή, «που δεν είναι δεδομένο τίποτα, ούτε η επόμενη ανάσα». Του αρέσει να λέει στους φίλους του ότι πρόλαβε να δει ανθρώπους να καταστρέφονται ψυχολογικά επειδή τους κυρίευσε η ανάγκη να ετεροπροσδιορίσουν το τώρα σε σχέση με το μετά, ενώ ο ίδιος θέλει να ετεροπροσδιορίσει το μετά σε σχέση με το τώρα. Και τους θυμίζει ότι οι πιο επιτυχημένοι συγγραφείς ή οι πραγματικά σημαντικοί ζωγράφοι είναι περήφανοι για το κάθε έργο τους. «Εγώ δεν μπορώ να υπονομεύσω το “τώρα” θηρεύοντας το οτιδήποτε σε ένα απροσδιόριστο και απρόβλεπτο “αύριο”. Ξεκίνησα από τα Κάτω Πατήσια και είμαι ευτυχής με ό,τι έχω πετύχει μέχρι τώρα. Κι εγώ θα υποφέρω αν δεν βγει καλά αυτό που κάνω τώρα. Ναι, υπάρχει ανυπομονησία», παραδέχεται. «Ομως, δεν αφορά το “μετά”, αλλά το “εδώ και τώρα”».
