Ζούμε μια κατάρρευση της αντιπολίτευσης στην Ελλάδα, η οποία δεν δικαιολογείται από τα ποσοστά δυσαρέσκειας από τις κυβερνητικές πολιτικές και όσων έχουν ενδοιασμούς για την τροχοδρομημένη πορεία των πραγμάτων. Ενδεικτικά θα μπορούσε να αναφερθεί κανείς στις παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των δικαιωμάτων, που επέσυραν την πρόσφατη επονείδιστη καταδίκη της χώρας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η βασική αιτία είναι ότι η αντιπολίτευση δεν μπορεί να προσφέρει μια εναλλακτική προοπτική διακυβέρνησης και έναν βασικό κορμό πολιτικής κατεύθυνσης πάνω σε προγραμματικές συμφωνίες. Και όσο απομακρύνεται η προοπτική εξουσίας, τόσο αυξάνονται οι τάσεις κατακερματισμού των πολιτικών δυνάμεων και οι κεντρόφυγες δυνάμεις υπερισχύουν των κεντρομόλων. Και άλλες αιτίες υπάρχουν, αλλά είναι δευτερεύουσες.
Το αντίθετο, δηλαδή η διαδικασία συγκλίσεων, η προσπάθεια να υπερισχύσουν οι κεντρομόλες δυνάμεις πάνω στις κεντρόφυγες, δεν μπορεί να γίνει τις παραμονές των εθνικών εκλογών ούτε με βάση τα κέρδη και τις ζημίες από τις ευρωπαϊκές εκλογές. Αυτό το λάθος, της εξάρτησης των συνεργασιών από τον εκλογικό συσχετισμό δυνάμεων, πληρώθηκε από το 2019 με απώλεια επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ, με διασπάσεις και με αποστράτευση μεγάλου μέρους των μελών του. Επομένως, πολύ πριν φτάσει η ώρα των συμφωνιών κορυφής, και για να μην είναι αυτές οι συμφωνίες καιροσκοπικές, οφείλουμε να καλλιεργήσουμε εγκαίρως –και σε όλα τα δυνατά επίπεδα και σε όλες τις εκδηλώσεις και με όλους τους τρόπους– μια κουλτούρα σύγκλισης. Γι’ αυτό και είναι θετική η πρωτοβουλία για τη συζήτηση ανάμεσα σε τρεις νέους ανθρώπους, που προέρχονται ο καθένας τους από τα τρία συστατικά της Κεντροαριστεράς. Και ελπίζω ότι δεν θα σταματήσει εδώ, αλλά θα συνεχιστεί.
Η κοινωνία θα ανταποκριθεί όταν δει ότι κάτι καινούργιο και στέρεο μπορεί να γεννηθεί ως αξιόπιστη πρόταση διακυβέρνησης της χώρας. Αλλωστε οι διαφορές δεν είναι τόσο μεγάλες. Οι συμφωνίες υπερτερούν συντριπτικά έναντι των διαφωνιών στα προγραμματικά σημεία. Η κρίση της δεκαετίας του 2010, με τα διλήμματα και τις αντιπαλότητές της, είναι οριστικά πίσω μας. Νέες όμως κρίσεις μάς αναμένουν ή βρισκόμαστε ήδη στην τροχιά του στροβιλισμού τους. Η πρώτη είναι η κλιματική κρίση και η δεύτερη η πολυμέτωπη πολεμική κρίση. Και οι δύο κρίσεις δημιουργούν, ως αλυσιδωτές συνέπειες, πολλές επιμέρους, μικρές ή μεγάλες κρίσεις. Σ’ αυτά τα ζητήματα χρειάζονται νέες απαντήσεις για να οργανώσουν την αντοχή της κοινωνίας. Δεν υπάρχει κανόνας, δεν υπάρχει οδηγός σήμερα. Μόνο βασικές αρχές για δικαιοσύνη, συμπεριληπτικότητα και σεβασμό της αξιοπρέπειας των πολιτών.
Οι πρωτοβουλίες διαλόγου δεν απειλούν τα κόμματα που συμμετέχουν. Η εποχή των χαρισματικών ηγεσιών έχει περάσει.
Μήπως όμως στον διάλογο αυτό θα ακούσουμε επί τρία όσα ήδη ξέρουμε; Πιθανόν. Αλλά οι νέες απαντήσεις και οι καινούργιες λέξεις που θα τις εκφράσουν, δεν παράγονται σε συνθήκες εργαστηρίου. Η μεταδοτικότητά τους στην κοινωνία είναι όρος της δημιουργίας τους. Επομένως, χρειάζονται ατμόσφαιρα διαλόγου. Ούτε οι πρωτοβουλίες σύγκλισης απειλούν τα κόμματα που συμμετέχουν. Κάθε κόμμα θα προσπαθήσει να αυξήσει την επιρροή του και να προτείνει καινούργιους τρόπους διεύρυνσης της πολιτικής συμμετοχής. Αλλά η εποχή του πολιτικού μεσσιανισμού και των χαρισματικών ηγεσιών έχει περάσει.
Θα υποστήριζα ακόμη ότι αυτή η κουλτούρα διαλόγου πρέπει να γίνει και στο επίπεδο της μεταπολιτικής, που αφορά τους ευρύτερους προσανατολισμούς, δηλαδή τις συζητήσεις των διανοουμένων. Εως τώρα είδαμε συγκλίσεις στον άξονα της Κεντροδεξιάς. Καιρός να δημιουργήσουμε τους όρους συγκλίσεων στον άξονα της Κεντροαριστεράς.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
