«Μα τι θέλετε, κύριε Καραμανλή; Αυτή είναι η Ελλάδα». Η φράση αυτή του Κώστα Σημίτη από το μακρινό 2000 απευθυνόταν στον Κώστα Καραμανλή. Ο αρχηγός της Ν.Δ. ασκούσε σκληρή κριτική στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ για το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα», που συνέβη στις 26 Σεπτεμβρίου 2000, μη αποδεχόμενος ότι το δυστύχημα οφειλόταν σε ανθρώπινο λάθος (αβλεψία του πλοιάρχου). Το κλίμα στην κοινή γνώμη ήταν ιδιαίτερα φορτισμένο, καθώς έχασαν τη ζωή τους 81 επιβάτες. Επικρατούσε η ερμηνεία ότι μπορεί ο πλοίαρχος να παρακολουθούσε ποδόσφαιρο στην τηλεόραση, αλλά για το δυστύχημα ευθυνόταν προπαντός η περιβόητη «διαπλοκή», δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση οι υποτιθέμενες σχέσεις εύνοιας ανάμεσα στην κυβέρνηση και στην πλοιοκτήτρια εταιρεία.
Η αντιπολίτευση και ο Τύπος δαιμονοποίησαν τον Παντελή Σφηνιά, αντιπρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας. Η δημόσια κατακραυγή, που συμπυκνώθηκε στη φράση «Σφηνιά-φονιά», τον οδήγησε σε αυτοκτονία δύο μήνες μετά το δυστύχημα, στις 29 Νοεμβρίου 2000. Επεσε από τον έκτο όροφο του γραφείου του στην Ακτή Κονδύλη του Πειραιά. Εκείνη την ημέρα, το μένος και το μίσος υποχώρησαν σχεδόν αμέσως. Η αυτοκτονία προκάλεσε θλίψη και σε κάποιους περισυλλογή ή ακόμη και τύψεις, αλλά εύκολα μπορούσες να διακρίνεις πίσω από τη θλίψη και την περισυλλογή το λύσιμο του κόμπου. Η συμβολική θυσία είχε πραγματοποιηθεί. Τελικά, είναι οι ισχυροί καμουφλαρισμένοι απατεώνες ή μήπως είμαστε εμείς εκείνοι που θέλουμε να τους βλέπουμε να γκρεμίζονται από τον ουρανό και να σκάνε στη γη για να αποφύγουμε την επώδυνη αυτοκριτική για τα ατομικά και συλλογικά μας κουσούρια;
Αν ισχύει το δεύτερο, τότε ο Κώστας Αχ. Καραμανλής μάς εξοργίζει γιατί αρνείται να μας κάνει τη «χάρη» και να «σκάσει στη γη». Μπορεί να παραιτήθηκε αμέσως από υπουργός, αλλά αρνείται πεισματικά ότι είναι εγκληματίας – και αυτό σαφώς θυμώνει πολλούς. Αλλά αν δεν είναι ο Καραμανλής «ο εγκληματίας των Τεμπών», τότε ποιος είναι; Μόνο ο σταθμάρχης; Μόνο ο δημόσιος υπάλληλος που γράφει στα παλιά του τα παπούτσια τους κανόνες, μόνο «ένας από εμάς» και όχι η προσωποποίηση της εξουσίας με το όνομα, το χρήμα και τα προνόμια;
Πιέσεις και διλήμματα
Το αίτημα για «θυσία του Καραμανλή» παραμένει ισχυρό. Η ψυχολογική πίεση που ασκείται στον 49χρονο πολιτικό από τον Τύπο, την αντιπολίτευση και μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης για το αποκαλούμενο «έγκλημα των Τεμπών» μάλλον αυξήθηκε λόγω της πρότασης μομφής, παρά τις απαντήσεις που προέβαλε με την ομιλία του. Η αντιπολίτευση του καταλογίζει ότι «ευθύνεται για το έγκλημα» γιατί, ως αρμόδιος υπουργός Υποδομών, παρέλειψε να εξοπλίσει τον σιδηρόδρομο με συστήματα ασφαλείας. Τον κατηγορούν ότι «κρύβεται πίσω από τη βουλευτική ασυλία» και τον «νόμο περί ευθύνης υπουργών». Η Ζωή Κωνσταντοπούλου από το βήμα της Βουλής τού έδειξε (και κατέθεσε στα πρακτικά) φωτοτυπίες με φωτογραφίες από σκουλαρίκια θύματος που βρέθηκαν σε βαγόνι εννιά μήνες μετά το δυστύχημα. Ακόμη και συνοδοιπόροι του στη Ν.Δ. διέδιδαν (με χαρά που δύσκολα κρυβόταν) ότι ήταν έτοιμος να παραιτηθεί από τη βουλευτική έδρα του κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Ισως είχαν παρασυρθεί από το γεγονός ότι εδώ και λίγες ημέρες δεν έκρυβε πως του πέρασε από το μυαλό ακόμη και αυτή η επιλογή. Τι ισχύει τελικά; Είναι εγκλωβισμένος σε αδιέξοδο και θα παραιτηθεί από βουλευτής ανά πάσα στιγμή ή η απόφασή του να παραμείνει στη Βουλή συμπυκνώνει μια πολιτική στάση που μπορεί να επανεκτιμηθεί στο μέλλον;
Στην κατ’ ιδίαν επαφή φαίνεται στωικός και ψύχραιμος. Οι συνομιλητές του εντυπωσιάζονται από το ευρύχωρο πολιτικό γραφείο του, που μοιάζει με αρχηγείο μοντέρνου επιχειρηματία (ο Καραμανλής, γιος του Αχιλλέα Καραμανλή, συμμετέχει σε εφοπλιστική εταιρεία με πλοία ελληνικής σημαίας, που ίδρυσε ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, Νίκης Διαμαντή). Βρίσκεται δυο βήματα από το νέο γραφείο του Αλέξη Τσίπρα και από τα μεγάλα παράθυρα έχει θέα όχι μόνο στο Ζάππειο, στο Καλλιμάρμαρο και στον Υμηττό, αλλά και στον Παρθενώνα από την άλλη πλευρά. Φοράει ένα μπλε κοστούμι που μοιάζει απλό, αλλά χαρακτηρίζεται από την επιμέλεια στη ραφή και την προσοχή στη λεπτομέρεια σοβαρού σχεδιαστή.
Ο Καραμανλής δεν γίνεται αυτομάτως αγαπητός, όπως λέγεται ότι γίνεται ο μεγαλύτερος συνονόματος εξάδελφός του, ο πρώην πρωθυπουργός. Κάποιοι λένε ότι ως υπουργός έπεσε θύμα της γνωστής παγίδας στην οποία πέφτουν οι περισσότεροι πολιτικοί. Από την αρχή της θητείας του, όταν έφταναν «καυτά» θέματα στο γραφείο του, προτιμούσε να τα θάβει στο συρτάρι ή να ενδίδει σε συντεχνιακές πιέσεις παρά να τα λύνει. Κάποιοι μάλιστα τον αποκαλούν ψυχρό, απόμακρο, ακόμη και υπερόπτη, αλλά μάλλον τον αδικούν. Υπερόπτης δεν είναι. Αντίθετα, είναι ευγενικός και προσιτός, αλλά με το ύφος του μπορεί ανά πάσα στιγμή να υψώσει άμυνες και να επαναφέρει την ασφαλή απόσταση σε μια συζήτηση. Μπορεί δηλαδή να ανεβοκατεβάζει τον θερμοστάτη με χαρακτηριστική ευκολία. Κάποιοι παρατήρησαν ότι την περασμένη Τετάρτη στη Βουλή εμφανίστηκε ασυγκίνητος. Ακόμη και τα σημεία της ομιλίας του που εξέφραζαν συναίσθημα –«νομίζετε ότι δεν πονάω εγώ όπως κάθε Ελληνας; Φαντάζεστε ότι δεν ανατριχιάζω;»– τα διάβαζε από το κείμενο. «Στέκομαι εδώ και σας κοιτώ στα μάτια», διάβαζε, κοιτάζοντας μόνο το χαρτί. Ο ίδιος εξηγούσε μετά πως όταν συγκινείται δημοσίως (όπως έγινε στα Τέμπη) τον αποκαλούν υποκριτή και όταν διατηρεί την ψυχραιμία του τον θεωρούν απόμακρο. Προφανώς έχει συμβιβαστεί με το γεγονός πως ό,τι κι αν κάνει, θα είναι εξ ορισμού λάθος.
Ο ίδιος λέει, με μια ελαφρά μελαγχολία, πως όταν συγκινείται δημοσίως (όπως στα Τέμπη) τον αποκαλούν υποκριτή και όταν διατηρεί την ψυχραιμία του τον θεωρούν απόμακρο.
Το ύφος και το όριο αντοχής
Παρ’ όλα αυτά, δεν το βάζει κάτω. «Ολα αυτά που λέμε σήμερα ίσως εκτιμηθούν σε τρία χρόνια», λέει χωρίς να δείχνει ιδιαίτερη ενόχληση για τον πετροπόλεμο που δέχεται. «Δεν νιώθω να έχω αίμα στα χέρια μου. Είναι βαρύ να σου λένε ότι έχεις αίμα στα χέρια σου, αλλά ακόμη και αυτό είναι μέσα στη ζωή του πολιτικού». Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι μια έκφραση αριστοκρατικής αυτάρκειας. Αντίθετα, η στωικότητα ανησυχεί ελαφρώς όσους τον παρατηρούν προσεκτικά. Αυτό το ύφος, παρότι ειλικρινές, δεν είναι όλη η αλήθεια. Αντιστοιχεί μόνο σε μια επιμελημένη εξωτερική όψη, πίσω από την οποία μπορεί να αναπτύσσονται στενόχωρα συναισθήματα και επίφοβα υπαρξιακά ερωτήματα. Οταν ένας άνθρωπος αντιμετωπίζεται από την κοινωνία ως αποσυνάγωγος και μπορεί να δέχεται ακόμη και απειλές, τότε ούτε ο ίδιος γνωρίζει ποιο μπορεί να είναι το πραγματικό όριο της αντοχής του. Κατά κάποιον τρόπο, μάλλον δείχνει να αναγνωρίζει αυτή την τρωτότητα και γι’ αυτό αποδέχεται ότι η στήριξη των δικών του ανθρώπων είναι ζωτική σ’ αυτή την περίοδο της ζωής του.
Το επίμαχο ερώτημα είναι αν ένας υπουργός Υποδομών έχει ή δεν έχει ποινικές ευθύνες για το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό δυστύχημα στην ελληνική ιστορία. Ο ρυθμός εγκατάστασης ενός πρώτου κύκλου συστημάτων ασφαλείας στο δίκτυο (όλα αυτά που εμπεριέχει η σύμβαση 717) πολλαπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της υπουργικής θητείας του (είχε βαλτώσει στην πενταετία ΣΥΡΙΖΑ). Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ορίσει ότι το πλήρες σύστημα ασφαλείας σε κάθε κράτος (ERTMS) πρέπει να εγκατασταθεί έως το 2030 (σήμερα το ERTMS είναι εγκατεστημένο πανευρωπαϊκά μόνο σε ποσοστό 13%-18%). Μετά το δυστύχημα, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία τον κατηγόρησε επειδή δεν ξήλωσε τη βαλτωμένη σύμβαση, αλλά την εφάρμοσε επιστρατεύοντας διάφορες πατέντες για να μη μείνει το δίκτυο απροστάτευτο, ενώ η αντιπολίτευση τον έψεξε πολιτικά γιατί δεν την ολοκλήρωσε ταχύτερα (η σύμβαση ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023). Ζητήματα όπως η «ηλεκτρονική χάραξη της διαδρομής» από τον σταθμάρχη (που δεν έγινε) και η ύπαρξη λειτουργικής τηλεδιοίκησης στη Λάρισα (που αγνοήθηκε) έχουν επαναληφθεί πολλάκις.
Ο Καραμανλής έχει βουλευτική ασυλία για όσα έπραξε, λένε πολλοί. Γι’ αυτό ήθελε να βγει βουλευτής. Μόνο που η βουλευτική ασυλία δεν ισοδυναμεί με υπουργική ασυλία. Μάλιστα, μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2019, δεν υπάρχει καμία υπουργική ασυλία. Υπουργικά αδικήματα δεν παραγράφονται για τα επόμενα 20 χρόνια (η παραγραφή έπειτα από δύο εκλογές έπαψε να ισχύει)! Είτε παραιτηθεί είτε δεν παραιτηθεί από βουλευτής, ο Καραμανλής είναι εξίσου αθωράκιστος απέναντι σε πιθανή έρευνα για ποινικές ευθύνες.
Γιατί δεν ζητεί να δικαστεί από «κανονικό» δικαστήριο; Γιατί δεν έχει το δικαίωμα. Ενας πρώην υπουργός μπορεί μόνο να απολογηθεί για τις υπουργικές πράξεις του στο (πολύ πιο αυστηρό) ειδικό δικαστήριο. Η πρωθύστερη διερεύνηση των πιθανών υπουργικών αδικημάτων πραγματοποιείται υποχρεωτικά μέσα από την απλή διαδικασία που ορίζει το άρθρο 86 του Συντάγματος: τριάντα βουλευτές διατυπώνουν ένα σαφές ποινικό κατηγορητήριο και ζητούν από τη Βουλή να αποφασίσει με μυστική ψηφοφορία τη σύσταση προανακριτικής επιτροπής (που μπορεί να οδηγήσει τον πολιτικό στο ειδικό δικαστήριο έπειτα από δεύτερη μυστική ψηφοφορία). Ανάλογες διαδικασίες ισχύουν για τους υπουργούς σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Το κατηγορητήριο που δεν κατατίθεται
Παρά τις εκκωφαντικές κατηγορίες εναντίον του, επί ένα χρόνο δεν έχουν βρεθεί 30 βουλευτές για να αναλάβουν την παραπάνω απλή κοινοβουλευτική πρωτοβουλία. Και αυτό γιατί, κατά τον ίδιο, δεν μπορεί να τεκμηριωθεί νομικά οποιαδήποτε ποινική ευθύνη για πράξεις ή παραλείψεις του που να έχουν αιτιώδη σχέση με το δυστύχημα.
Ο Αλέξης Τσίπρας ως πρώην πρωθυπουργός το 2023 κατέβηκε υποψήφιος βουλευτής (και) στις Σέρρες. Ηθελε να επιστρέψει στην Αθήνα με τρόπαιο το κεφάλι του Καραμανλή. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε στις Σέρρες το χαμηλότερο ποσοστό από κάθε άλλο νομό της Ελλάδας (14,78%) και για πρώτη φορά δεν εξέλεξε κανέναν βουλευτή. Μετεκλογικά τα γραφεία τους στην Αθήνα είναι σχεδόν μεσοτοιχία. Ποιος είπε ότι ο θεός της πολιτικής δεν έχει χιούμορ; Παρά το σαφάρι, δεν έχουν κόψει την «καλημέρα» μεταξύ τους. «Γιατί δεν άνοιξες γραφείο στα Εξάρχεια;» ρώτησε τον Τσίπρα τις προάλλες ο Καραμανλής αστειευόμενος. Μα τι ερώτηση είναι αυτή; Γίνεται Rebranding στα Εξάρχεια;
Ο Καραμανλής φέρεται να πιστεύει ότι η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης με την άμεση παραίτησή του, το θάρρος του να εκτεθεί στις εκλογές, αλλά και η σταθερότητα που επέδειξε ο ίδιος και η κυβέρνηση σχετικά με τα Τέμπη, πιστώθηκαν στη Ν.Δ., όχι μόνο στις Σέρρες, αλλά και πανελλαδικά. Ο επιδεικτικός θρήνος της αντιπολίτευσης έσπρωξε τη Ν.Δ. πάνω από το 40%. Και δεν είναι αληθές ότι ο Καραμανλής δεν έχει επικοινωνήσει με συγγενείς των θυμάτων. Συνομιλητές του έμαθαν ότι κάποιοι συγγενείς θυμάτων τού τηλεφώνησαν. Ψάχνοντας για την αλήθεια, θέλησαν να ακούσουν και τη δική του άποψη.
Η Ν.Δ. έχει υψώσει τείχος πολιτικής υπεράσπισης του Καραμανλή. Επικρατεί η άποψη πως αν πέσει ο Καραμανλής θα έρθει η σειρά του Μητσοτάκη. Είναι επίσης προφανές ότι αν δεν ονομαζόταν Καραμανλής μπορεί να μη ζητούσαν τόσο επίμονα το κεφάλι του. Ποιο θα ήταν το όφελος από μια κεφαλή χωρίς όνομα βαρύ; Τελικά, γιατί δεν τα παρατάει; Αξίζει όλη αυτή η δοκιμασία; Οπως λέει, από το 2015 που μπήκε στη Βουλή δεν ξέρει αν θα συνεχίσει για πάντα στην πολιτική, αλλά προς το παρόν δεν σκέφτεται να αποχωρήσει. Αν το όνομα τον έφερε εύκολα έως εδώ, τώρα μάλλον θέλει να αποδείξει ότι μπορεί να σταθεί όρθιος μέσα στη θύελλα που έχει ξεσηκωθεί εξαιτίας ακριβώς αυτού του ονόματος. «Αυτή είναι η Ελλάδα», με τα καλά της και με τα στραβά της, και από την Ελλάδα αυτή το όνομα Καραμανλής μάλλον δεν ξεριζώνεται εύκολα.