Κάθε πρωί επιστρέφει στον τόπο της παρ’ ολίγον δολοφονίας του. Επιστρέφει στο ίδιο υπουργικό γραφείο που βρίσκεται λίγα μέτρα από τον χώρο όπου εξερράγη παγιδευμένος φάκελος που προοριζόταν για τον ίδιο, αλλά σκότωσε τον διευθυντή του γραφείου του, Γιώργο Βασιλάκη, το 2010. Γιατί το κάνει; Γιατί υποβάλλει τον εαυτό του σε αυτή την καθημερινή επιστροφή;
Είναι ο ίδιος υπουργός που πρόσφατα κλήθηκε να εξηγήσει πώς και γιατί μια αθώα γυναίκα δολοφονήθηκε έξω από ένα αστυνομικό τμήμα. Δεν είναι τα προγράμματα που ορίζουν την πολιτική, ούτε οι εμμονές, ούτε οι φιλοδοξίες, ούτε καν οι συμμαχίες. Είναι τα γεγονότα. Και η δολοφονία της Κυριακής Γρίβα ήταν ένα από τα πιο θλιβερά γεγονότα.
Οι ζωές των άλλων
Το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη μοιάζει με κτίριο του ανατολικού Βερολίνου που ξεριζώθηκε και μεταφέρθηκε στην Αθήνα κρεμασμένο από ένα γιγάντιο αερόστατο. Καθώς ο επισκέπτης πλησιάζει την είσοδο, το κτίριο ψηλώνει πάνω από τα μάτια του. Οι σκυθρωποί καφετί τοίχοι δεν έχουν φρεσκαριστεί εδώ και δεκαετίες. Είναι χαραγμένοι από σκούρα «νερά», από τις «ζωές των άλλων» που ξεχειλίζουν από κάθε όροφο.
Η «Προστασία του Πολίτη» έχει «καλέσει» τον πολιτικό να την υπηρετήσει για πέμπτη φορά μέσα σε 25 χρόνια. Πόση γνώση μπορεί να έχει αποκτήσει για την τρομοκρατία (το φόρτε του) ή για το οργανωμένο έγκλημα (όπου οι φάκελοι γίνονται όλο και πιο ογκώδεις τα τελευταία χρόνια); Οι συνομιλητές του γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι δεν θα τους πει σχεδόν τίποτα. Θα πει με λόγια ότι πολλές φήμες που κυκλοφορούν για ορισμένα ζητήματα είναι φθηνές και ανυπόστατες θεωρίες συνωμοσίας. Αλλά δεν θα διστάσει να δείξει με παύσεις ανάμεσα στα λόγια ότι κάποιες άλλες φήμες μπορεί να ωχριούν μπροστά στις αλήθειες.
Πίσω από την πλάτη της υπουργικής καρέκλας υπάρχει ένα μεγάλο κάδρο με ένα σκίτσο όπου ένα κόκκινο χέρι κρατάει ένα λευκό περιστέρι. Συνοδεύεται από τον τίτλο: Universal Declaration of Human Rights (Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων). Οσοι απεχθάνονται την κουλτούρα της ασφάλειας θα καγχάσουν. Θα πουν ότι είναι καθαρή ειρωνεία να ισχυρίζεται το «βαθύ κράτος» ότι λειτουργεί με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι οι ίδιοι που απαιτούν η αστυνομία να επεμβαίνει παντού προκειμένου να επιβάλλει τον σεβασμό των δικαιωμάτων.
Πάνω από το μακρόστενο τραπέζι συσκέψεων υπάρχει μια γιγαντοοθόνη, που αποτελείται από τρεις σειρές με τρεις μεγάλες οθόνες σε κάθε σειρά. Ο υπουργός μπορεί να παρακολουθήσει την εικόνα που φτάνει στο κέντρο επιχειρήσεων χωρίς να μετακινηθεί από το γραφείο του. Αλλά έξω από ένα ταπεινό αστυνομικό τμήμα (στους Αγίους Ανάργυρους) δεν υπήρχε κανένα «μάτι». Αποδέχεται την κριτική. «Εχω πονέσει από διάφορες τραγωδίες όλα αυτά τα χρόνια. Εγώ ο ίδιος έγινα στόχος δολοφονίας μέσα στο υπουργείο, αλλά αυτό το περιστατικό, η απώλεια της Κυριακής Γρίβα, με πλήγωσε βαρύτατα».
Αναγνωρίζει τα λάθη που έγιναν και μιλάει για νέες πρωτοβουλίες. Μεταξύ άλλων, ανακοίνωσε τον ορισμό «ασφαλούς στέγης» σε κάθε περιοχή της χώρας για όσες γυναίκες καταγγέλλουν ότι κινδυνεύουν. Υπενθυμίζει πως το Τμήμα Ενδοοικογενειακής Βίας υλοποιήθηκε από τον ίδιο το 2019. Συστάθηκε με έξι γραφεία στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη (τώρα λειτουργούν 18 και σε λίγο άλλα 45 σε όλη τη χώρα).
Εγκληματικότητα και ορατότητα
Κάθε ώρα που περνάει εκδηλώνονται πανελλαδικά δύο καταγγελίες σε αστυνομικά τμήματα και πραγματοποιούνται περίπου τέσσερις κλήσεις στην Αμεσο Δράση, η οποία μόνο την περασμένη Δευτέρα προχώρησε σε 37 συλλήψεις. Αυξήθηκε η εγκληματικότητα; «Η εγκληματικότητα δεν αυξήθηκε ιδιαίτερα, αλλά αυξήθηκε η ορατότητα της βίας». Παλαιότερα η ενδοοικογενειακή βία ακουγόταν υπόκωφα στα διπλανά διαμερίσματα. Σήμερα, κάθε οικογενειακό δράμα που στοιχειοθετεί παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων (από μια κακοποίηση συζύγου μέχρι ένα μητρικό χαστούκι στη θυγατέρα) μπορεί να φτάσει στην πόρτα της αστυνομίας.
Οι χαμηλόμισθοι νεαροί αστυνομικοί επιχειρούν στις πλατείες για να περιορίσουν τη βία ανηλίκων (500 συλλήψεις το τελευταίο δίμηνο), στα γήπεδα για να αντιμετωπίσουν την οπαδική βία και στα σπίτια για να εμποδίσουν την ενδοοικογενειακή βία. Την ίδια ώρα, το οργανωμένο έγκλημα δουλεύει διπλοβάρδια (και ως «αντίδοτο», πέρα από την πύκνωση της αστυνόμευσης σε ευαίσθητες περιοχές, ήδη επιταχύνεται η εξιχνίαση δολοφονιών που έγιναν με συμβόλαια θανάτου).
Η «Προστασία του Πολίτη» τον έχει «καλέσει» να την υπηρετήσει για πέμπτη φορά μέσα σε 25 χρόνια. Πόση γνώση μπορεί να έχει αποκτήσει για την τρομοκρατία ή για το οργανωμένο έγκλημα;
Αρα, όλα καλά; Η δολοφονία μιας αθώας γυναίκας ήταν άλλο ένα φάλτσο, άλλη μια «στραβή στη βάρδια» που μεγιστοποιήθηκε; «Οχι», φέρεται να διαβεβαιώνει. Δεν ήταν ποτέ της σχολής Πάγκαλου, που θα μπορούσε να συμφωνήσει με κάτι τέτοιο. Επαναλαμβάνει ότι πλέον τυποποιούνται όλες οι ενέργειες που πρέπει να γίνονται από την αστυνομία όταν καταγγέλλονται περιστατικά οικογενειακής βίας, έτσι ώστε να αποφευχθούν μελλοντικά σφάλματα.
Το πνεύμα του Σώματος
Ανέκαθεν απέδιδε μεγάλη σημασία στην τόνωση του ηθικού και στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης της αστυνομίας. Οταν οι ένστολοι περνούν κάτω από τον πήχυ απαιτεί κυρώσεις, αλλά είναι αντίθετος στη συλλήβδην ενοχοποίηση του Σώματος. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιφέρει υποχώρηση της συνολικής αποτελεσματικότητας. Πιστεύει ότι η αστυνομία βρίσκεται στην καρδιά της Δημοκρατίας, μια άποψη που για πολλούς παραμένει μεταπολιτευτικό ταμπού. Επιμένει ότι χωρίς αστυνομία που να ενεργεί, υποχωρεί η εμπιστοσύνη στη Δημοκρατία. Ενισχύονται τα άκρα γιατί φουντώνει η κοινωνική ανασφάλεια και οξύνεται η αμφισβήτηση του κράτους και των θεσμών.
Το αναπόφευκτο τίμημα είναι ότι κάποιες φορές χάνεται το ζύγι – και τότε επιβάλλονται διορθωτικές κινήσεις. Κάθε μέρα ξεκινούν όλα από την αρχή. Ακόμη και η αυτοκάθαρση από την αμαρτία. «Υπάρχουν γρήγορες διαδικασίες κάθαρσης που ξεκίνησαν από τις κρίσεις αξιωματικών και ολοκληρώνονται με τις σχετικές έρευνες», λέει κοφτά χωρίς να εμβαθύνει.
Σε κάθε κράτος όλα ζυγίζονται κάθε μέρα από την αρχή, μόνο που θα βοηθούσε αν στο ελληνικό κράτος υπήρχε εγκατεστημένος ένας μηχανισμός εγγραφής θεσμικής μνήμης. Αντί γι’ αυτό, το κράτος-λωτοφάγος γεύεται λαίμαργα τους καρπούς της λήθης. Ξηλώνεται μια διεύθυνση, αποψιλώνεται μια υπηρεσία, αλλάζει ο υπουργός και όλα ξεκινούν από το μηδέν. Διαφορετικοί πρωθυπουργοί καλούν και ξανακαλούν τον Χρυσοχοΐδη στην Κατεχάκη για να ανακαλύψει ξανά την «πυρίτιδα της ασφάλειας». Παραδέχθηκε πρόσφατα ότι «η αστυνομία χρειάζεται ριζική επανίδρυση». Μεταξύ άλλων, έχει στα σκαριά τη συγχώνευση της Ασφάλειας Αττικής με την Οικονομική Αστυνομία προκειμένου να συσταθεί η Διεύθυνση Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος.
Οι κόλακες τού λένε ότι είναι η εξαίρεση στον κανόνα που θέλει «ουδένα αναντικατάστατο». Οι σκεπτικιστές μελαγχολούν. Αλλοι λένε ότι και μόνον η παρουσία του δίνει θάρρος στους «μπάτσους» να το παρακάνουν. Αλλοι τού καταλογίζουν ότι έχει ριζώσει στην καρέκλα χωρίς να διαθέτει τα παλιά αντανακλαστικά. Και άλλοι βλέπουν στο πρόσωπό του έναν Σίσυφο που αδιάκοπα σηκώνει στις πλάτες του ένα βράχο έως την κορυφή του απόκρημνου λόφου μόνο για να τον δει να κατακρημνίζεται και πάλι. Η σισύφεια μοίρα είναι μεγάλη κουβέντα, που αρχικά αποφεύγει. Δεν είναι ώρα για Καμύ μεσημεριάτικα.
Πάει την κουβέντα στα πολλά πρόσωπα της ασφάλειας και στη γνώμη του για τον πρωθυπουργό. Λέει, λόγου χάρη, ότι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της κυβέρνησης είναι η θωράκιση των συνόρων στον Εβρο. Χάρη στον φράχτη και στις άλλες ενέργειες φύλαξης, ο Εβρος έχει γίνει πανευρωπαϊκά αποδεκτός ως «σύνορο της Ευρώπης». Τόσο οι σκληροί Ούγγροι και Πολωνοί όσο και οι μετριοπαθείς γραφειοκράτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποδέχονται ότι στον Εβρο έχει επιτευχθεί μια ευαίσθητη ισορροπία. Η παράνομη μετανάστευση αποτρέπεται την ίδια ώρα που γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Κουβαλώντας τον βράχο
Η κυβέρνηση τρώει κάμποσο ξύλο εσχάτως χτυπημένη από την «κατάρα» της δεύτερης τετραετίας, που θέλει την κοινή γνώμη να ξενερώνει με τα κόμματα που επανεκλέγει. Θα ζήσει η Νέα Δημοκρατία την πρώτη της ψυχρολουσία στις ευρωεκλογές; Ο υπουργός δεν ανησυχεί πολύ. «Στο τέλος αυτό που κυριαρχεί μπροστά στην κάλπη είναι η ασφάλεια και η σταθερότητα».
Πρωθυπουργός και υπουργός ανέπτυξαν μια σχέση που δοκιμάστηκε, αλλά άντεξε. Γρήγορα αποκαταστάθηκε η επικοινωνία έπειτα από το σχίσμα του 2021. Η επιστροφή του πρώτα στο υπουργείο Υγείας και έπειτα στα παλιά λημέρια εκλαμβάνεται από τρίτους ως πρωθυπουργικό νεύμα συγγνώμης. Θα μπορούσε να εκληφθεί και ως επιβράβευση για τη δημόσια στάση του κατά το διετές βάδην στην έρημο. Ηταν μια στάση ανωτερότητας χωρίς σαματάδες, χωρίς πικρίες.
Κατά τον Αλμπέρ Καμύ, ο μύθος του Σισύφου φωτίζει το παράλογο της ανθρώπινης κατάστασης σε έναν κόσμο που δεν έχει νόημα, αφού όλα ξαναρχίζουν από την αρχή χωρίς στόχο και χωρίς λύτρωση. Και όμως, ο άνθρωπος μπορεί να διαλέξει το μετερίζι του και να δώσει ο ίδιος νόημα στο αέναο κουβάλημα του βράχου στην κορυφή. Στην πράξη, ο υπουργός συμφωνεί με τον Γάλλο συγγραφέα. «Η επανεκκίνηση της αστυνομίας είναι το μεγάλο στοίχημα και η πρόκληση αυτή με κινητοποιεί σήμερα περισσότερο από προηγούμενες φορές, γιατί σήμερα οι δυσκολίες είναι περισσότερες».
Παρ’ όλα αυτά, ο μύθος του Σισύφου είναι πιο βαθύς. Ο Δίας για λόγους που δεν είναι επί του παρόντος έστειλε τον Θάνατο, τον δίδυμο αδελφό του Υπνου, για να σκοτώσει τον Σίσυφο, αλλά ο πανούργος βασιλιάς της Κορίνθου τον ξεγέλασε και τον φυλάκισε σε ένα κελί. Ο φυλακισμένος Θάνατος δεν μπορούσε πια να επισκέπτεται τους ανθρώπους, οι οποίοι έπαψαν να πεθαίνουν. Η τάξη των πραγμάτων διαταράχθηκε και ο Δίας ζορίστηκε για να την αποκαταστήσει. Οταν στο τέλος μάντρωσε τον Σίσυφο στη αιώνια ζωή τού επέβαλε την τιμωρία να σηκώνει στους ώμους του έναν μεγάλο βράχο ανηφορίζοντας σε έναν απόκρημνο λόφο.
Πολλοί αναρωτιούνται μήπως επιστρέφει για να συλλάβει εκείνους που σκότωσαν τον Βασιλάκη και παραλίγο να σκοτώσουν και τον ίδιο. «Για όλα τα πράγματα έρχεται η ώρα τους», απαντάει λακωνικά.
Κάποιος ευφάνταστος θα έλεγε ότι ο Χρυσοχοΐδης φυλάκισε τον Θάνατο όταν συνέλαβε τη «17 Νοέμβρη» το 2002 με αποτέλεσμα να πάψουν να πεθαίνουν θνητοί από εκρήξεις και πυροβολισμούς. Και ότι η «τιμωρία» του για την επέμβαση στην έως τότε μεταπολιτευτική τάξη πραγμάτων ήταν να επωμιστεί το σισύφειο άχθος της ασφάλειας.
Πολλοί αναρωτιούνται μήπως επιστρέφει για να συλλάβει τους δολοφόνους που σκότωσαν τον Βασιλάκη και παραλίγο να σκοτώσουν και τον ίδιο. «Για όλα τα πράγματα έρχεται η ώρα τους», απαντάει λακωνικά. «Παρακολουθώ αυτή την υπόθεση, αλλά και άλλες, όπως η υπόθεση Marfin ή οι ανεξιχνίαστες δολοφονίες αστυνομικών. Τίποτα δεν πρέπει να μένει ανεξιχνίαστο. Οχι για λόγους εκδίκησης, αλλά για λόγους δικαιοσύνης. Κάθε φορά που έρχομαι σε αυτό το υπουργείο υποφέρω γιατί πρέπει να χτίσουμε. Αλλά σύντομα ξαναγνωριζόμαστε. Σύντομα μπαίνουμε ξανά σε μια περίοδο δημιουργίας». Σύντομα ο Σίσυφος ανηφορίζει ξανά στον λόφο κουβαλώντας τον βράχο στην πλάτη.