Η μεγάλη νίκη του «Οχι» στο δημοψήφισμα, που εκφράζεται αφενός στο υψηλό του ποσοστό (61,3%) και αφετέρου στην κυριαρχία του σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες της χώρας, αποτυπώνει σε γενικές γραμμές μια ευρεία κοινωνική πλειοψηφία και καταγράφεται σε μια σειρά επιμέρους στοιχείων.
Η ηλικιακή κατανομή
Ηταν ήδη γνωστό, ευθύς εξαρχής, πως το «Οχι» θα είχε καλύτερα αποτελέσματα στις νεαρές ηλικίες. Αυτό αρχικά είχε να κάνει με το γεγονός πως τα τρία κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, Χ.Α.) που υποστήριζαν την επιλογή του είχαν πολύ καλές εκλογικές επιδόσεις στους νέους μέχρι 35 ετών. Ομως, η δυναμική του «Οχι» ξεπέρασε κατά πολύ τα ποσοστά των τριών κομμάτων σε αυτές τις ηλικίες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, το «Οχι» επιλέχθηκε από το 76% περίπου των ατόμων μέχρι 35 ετών.
Στο άλλο ηλικιακό άκρο, οριακή νίκη φαίνεται πως σημείωσε το «Ναι» (51%) ανάμεσα σε όσους είναι άνω των 55 ετών. Αν όμως σκεφτούμε πως στις μεγάλες ηλικίες τα ποσοστά της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου ήταν αρκετές μονάδες πάνω από το μέσο ποσοστό τους, τότε γίνεται κατανοητό πως οι πολιτικές δυνάμεις του «Ναι» απλώς κατάφεραν να συσπειρώσουν το κομματικό τους ακροατήριο σε αυτές τις ηλικίες. Στις ενδιάμεσες ηλικίες (35-55 ετών) καταγράφηκε περίπου το πανελλαδικό ποσοστό του «Οχι».
Το μορφωτικό επίπεδο
Η μόρφωση δεν αποτελεί στην περίπτωση του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου ισχυρό παράγοντα συσχέτισης. Σε όλες τις μορφωτικές κατηγορίες το «Οχι» προηγείται καθαρά. Εντούτοις, τα ποσοστά του είναι λίγο χαμηλότερα του μέσου όρου στις δύο ακραίες κατηγορίες: τους αποφοίτους δημοτικού (56%) και τους κατόχους τίτλων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (56%). Αντίθετα, πολύ ψηλότερα κινούνται τα ποσοστά του «Οχι» στους αποφοίτους γυμνασίου-λυκείου (68%).
«Λαός και Κολωνάκι»
Αν και ηττήθηκε παντού, το «Ναι» τα πήγε καλύτερα στους δύο κεντρικούς δήμους της χώρας. Στην Α΄ Αθηνών (Δήμος Αθηναίων) κέρδισε το 46,8% ενώ στον Δήμο Θεσσαλονίκης το ποσοστό των υπέρμαχων της συμφωνίας είναι περίπου το ίδιο (46,3%). Αντίθετα το «Οχι» κέρδισε τα μεγαλύτερα του ποσοστά στη νησιωτική Ελλάδα, την Κρήτη (69,8%), το Νότιο Αιγαίο (64%), τα νησιά του Ιονίου (67,7%) αλλά και στη Δυτική Ελλάδα (65,1%) και την περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας (64,2%). Πέρα όμως από τις επιμέρους γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, υπάρχει μια ισχυρή ταξική διάσταση στην επιλογή της ψήφου, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, καθώς οι ευπορότερες κοινωνικές ομάδες και περιοχές επιλέγουν το «Ναι» και οι φτωχότερες το «Οχι». Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η εξαιρετικά ανομοιογενής κοινωνικά και πολιτικά εκλογική περιφέρεια της Β΄ Αθήνας στην οποία αποτυπώθηκαν εντυπωσιακές αποκλίσεις. Το «Ναι» υπήρξε πλειοψηφικό σε πιο εύπορους δήμους όπως στη Γλυφάδα (50,5%), το Παλαιό Φάληρο (51,8%), το Χαλάνδρι (50,5%), το Μαρούσι (50,5%) και τον δήμο Φιλοθέης-Ψυχικού (71,3%), ενώ αντίθετα το «Οχι» κατέκτησε υψηλότατα ποσοστά στις λαϊκές περιοχές (π.χ. Περιστέρι 70,2%, Αιγάλεω 70,5%, Αγιοι Ανάργυροι-Καματερό 68, 7%, Χαϊδάρι 66,8%). Ενας συνδυασμός ηλικίας και κοινωνικής κατάστασης καταγράφεται στην επιλογή του «Οχι» από τους ανέργους, οι οποίοι σε ποσοστό άνω του 75% ψήφισαν κατά της συμφωνίας. Γενικότερα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως αυτό που αποτυπώνεται στο «Οχι» είναι μια συμμαχία των «μη προνομιούχων», στην οποία συναντιούνται μισθωτοί του Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα μαζί με ανέργους καθώς και ένα σημαντικό ποσοστό αγροτών και μικρομεσαίων της περιφέρειας.
Η κομματική ταυτότητα
Η κομματική ταυτότητα των εκλογέων υπήρξε ένας ισχυρός δείκτης συσχέτισης της επιλογής ψήφου στο δημοψήφισμα. Σε γενικές γραμμές τόσο οι ψηφοφόροι των κομμάτων που τάχθηκαν κατά της συμφωνίας (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, Χ.Α.) όσο και αυτοί των οποίων τα κόμματα υποστήριξαν το «Ναι» (Ν.Δ., Ποτάμι, ΠΑΣΟΚ) συντάχθηκαν με την επιλογή των ηγεσιών τους. Ιδιαίτερα για τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ. (που μεθοδολογικά είναι πιο αξιόπιστη η μέτρηση), το ποσοστό «συσπείρωσης» ήταν ακριβώς το ίδιο και για τα δύο κόμματα (85%). Είναι χαρακτηριστικό πως μερικές από τις μικρότερες διαφορές μεταξύ του «Οχι» και του «Ναι» καταγράφηκαν στα εκλογικά προπύργια της Νέας Δημοκρατίας (π.χ. Καστοριά, Λακωνία, Σέρρες). Εξαίρεση στην επιλογή της κομματικής αφοσίωσης, αποτέλεσαν οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ, που δεν ακολούθησαν την επιλογή του κόμματός τους για άκυρο. Τέλος, όσοι ψήφισαν για πρώτη φορά φαίνεται πως επέλεξαν μαζικά το «Οχι».
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
** Ο κ. Γιώργος Σιάκας είναι πολιτικός επιστήμονας και επιστημονικός συνεργάτης της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης του ΕΠΙ Πανεπιστημίου Μακεδονίας.