Μπορεί να φανταστεί κάποιος ότι ένα ερώτημα του τύπου «κακούργημα ή φόνος;» θα μπορούσε να προκαλεί δημόσια συζήτηση; Φυσικά όχι, γιατί είναι αυτονόητο ότι οι δύο όροι ανήκουν σε διαφορετική ομάδα εννοιών. Ο πρώτος είναι νομικός όρος και ο δεύτερος περιγράφει μία πράξη. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με το ερώτημα «εθνοκάθαρση ή γενοκτονία;», που ταλανίζει από χθες τον δημόσιο βίο με αφορμή μια σχετική δήλωση του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη. Η σύγκρουση του κ. Φίλη με τους ποικίλους αντιπάλους του γίνεται πάνω στο ανυπόστατο ερώτημα εάν τα όσα συνέβησαν στον μικρασιατικό Πόντο την περίοδο 1916-1923 ήταν εθνοκάθαρση ή γενοκτονία. Είναι ενδεικτικό της κατάστασης που βρίσκεται ο διάλογος εν Ελλάδι το γεγονός ότι ούτε ο κ. Φίλης ούτε και οι αντίπαλοί του έχουν τη συναίσθηση ότι το ερώτημα «Γενοκτονία ή εθνοκάθαρση;» είναι άτοπο, γιατί ο όρος «γενοκτονία» είναι ένας νομικός όρος που δημιουργήθηκε μόλις το 1944 και εισήχθη στη διεθνή νομολογία το 1948, ενώ ο όρος «εθνοκάθαρση» είναι ένας κοινός όρος που περιγράφει συμπεριφορές και πρακτικές, όπως και οι όροι «έγκλημα πολέμου» ή «καταστροφή» ή «μαζική σφαγή».
Ο όρος «genocide» (γενοκτονία) αποτελεί ένα νέο όρο που δημιουργήθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τον Πολωνοεβραίο Ραφαήλ Λέμκιν (Raphael Lemkin), καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γέιλ, για να περιγράψει το έγκλημα της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων από τους ναζί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αποτέλεσε ομόφωνη Σύμβαση ΟΗΕ του 1948 «για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας» και από το 1951 τέθηκε σε ισχύ στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.
Η νέα αυτή λέξη, που εισήχθη στη νομική ορολογία, βασίστηκε στη σύνθεση της ελληνικής λέξης «γένος» (οικογένεια ή φυλή) και της λατινικής «cidium» (κτείνω – σκοτώνω). Ο Λέμκιν για να υποστηρίξει την άποψή του, ότι πρόκειται για ένα νέο είδος εξόντωσης που οργανώνουν οι εξουσίες κατά ανεπιθύμητων πληθυσμών, αναφέρθηκε στις μαζικές σφαγές και στην εξόντωση των Ελλήνων και των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους. Ουσιαστικά, τη συνείδηση ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται μπρος σ’ ένα νέο τύπο μαζικού εγκλήματος ο Λέμκιν την απέκτησε μετά τις σφαγές των Ελλήνων, των Αρμενίων από τους Νεότουρκους και τους κεμαλικούς και αρχικά το περιέγραψε ως «Εγκλημα της Βαρβαρότητας» και στη συνέχεια του έδωσε το όνομα με το οποίο καθιερώθηκε: «Γενοκτονία».
* Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι ιστορικός.