Μπορεί ο πρωθυπουργός της χώρας να μην είναι βουλευτής; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να προσανατολισθεί στο κείμενο του Συντάγματος.
Εν αρχή ήν … το Σύνταγμα. Η συνταγματική διάταξη του άρθρου 37 παρ. 4 είναι απολύτως σαφής: «Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται, σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους, εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ’ αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος». Το Σύνταγμα συνεπώς προβλέπει ότι εάν ο αρχηγός του κόμματος δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, τότε η εντολή δίδεται σε αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος.
Εκεί σταματάει η συνταγματική ρύθμιση. Δεν συνεχίζει και δεν προσθέτει λ.χ. τη διατύπωση «ο οποίος θα πρέπει να είναι μέλος της κοινοβουλευτικής ομάδας». Το Σύνταγμά μας (και στο άρθρο 37) είναι «φορτωμένο» με υπερβολικές λεπτομέρειες, οι οποίες προκαλούν δυσεπίλυτα ερμηνευτικά ζητήματα και μερικές φορές αποπροσανατολίζουν από την ουσία των πραγμάτων. Ας μην επιβαρύνουμε το συνταγματικό κείμενο και με απαγορεύσεις, οι οποίες δεν προκύπτουν από αυτό.
Εξάλλου, το Σύνταγμα αποτελεί τον ανώτατο καταστατικό χάρτη της χώρας, ο οποίος χαράσσει το πλαίσιο μόνον της πολιτικής και πολιτειακής ζωής του τόπου. Ό,τι δεν ρυθμίζεται από το συνταγματικό κείμενο ή δεν προκύπτει κατά τρόπο αδιαμφισβήτητο από αυτό, αφήνεται συνειδητά από τον συνταγματικό νομοθέτη στους θεσμικούς παράγοντες του πολιτειακού μας συστήματος. Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί υποβάθμιση της κανονιστικής αξίας του Συντάγματος, αλλά συνειδητοποίηση του λειτουργικού του ρόλου: Το Σύνταγμα οριοθετεί αλλά δεν υποκαθιστά την πολιτική ζωή του τόπου.
Μα, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς, εάν ο πρωθυπουργός μπορούσε να είναι και εξωκοινοβουλευτικός και επομένως η εντολή μπορούσε να δοθεί απευθείας στον εξωκοινοβουλευτικό αρχηγό του κόμματος, ποιο είναι το νόημα του άρθρου 37 παρ. 4 του Συντάγματος περί υπόδειξης του εντολοδόχου από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος; Η απάντηση είναι απλή: Η κοινοβουλευτική ομάδα είναι απολύτως ελεύθερη να επιλέξει το πρόσωπο που θα λάβει την εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μπορεί να επιλέξει τον εξωκοινοβουλευτικό αρχηγό του κόμματος ή μπορεί να υποδείξει και κάποιον άλλο, π.χ. βουλευτή. Συνεπώς, η διάταξη του άρθρου 37 παρ. 4 του Συντάγματος ασφαλώς και έχει νόημα και, υπό την εδώ υποστηριζόμενη άποψη, ότι Πρωθυπουργός μπορεί να είναι και ο εξωκοινοβουλευτικός αρχηγός ενός κόμματος.
Όσον αφορά το αντεπιχείρημα ότι ο εξωκοινοβουλευτικός Πρωθυπουργός δεν θα έχει ισχυρή λαϊκή νομιμοποίηση επειδή δεν θα είναι εκλεγμένος από τον λαό βουλευτής, νομίζω ότι και αυτό το επιχείρημα δεν ευσταθεί. Όχι μόνον γιατί ο αρχηγός ενός ισχυρού κόμματος προφανώς έχει ουσιαστική λαϊκή νομιμοποίηση σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα όπου τα κόμματα αποτελούν τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής, αλλά και επειδή το πρόσωπο αυτό θα έχει την αδιαμφισβήτητη νομιμοποίηση που προκύπτει από την πρότασή του από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του.
Εξάλλου, η χώρα μας γνώρισε, υπό το καθεστώς του Συντάγματος του 1975, δύο εξωκοινοβουλευτικούς (μη υπηρεσιακούς) πρωθυπουργούς: Τον Ξενοφώντα Ζολώτα (1989-1990) και τον Λουκά Παπαδήμο (2011-2012). Όπως δεν αμφισβητήθηκε η συνταγματικότητα της ανάδειξής τους ως πρωθυπουργών, έτσι νομίζω ότι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και η ανάδειξη ενός εξωκοινοβουλετικού πρωθυπουργού με τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών, αφού το Σύνταγμα δεν διακρίνει ως προς το σημείο αυτό.
*Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών