Τέσσερις μήνες μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015, τα χαρακτηριστικά της κοινής γνώμης είναι πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι ήταν τέσσερις μήνες μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015. Η κυβέρνηση, που από τον Ιούλιο και έπειτα βρίσκεται στον αστερισμό «του μνημονιακού ρεαλισμού», με ανοιχτά μέτωπα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας, δοκιμάζει τις αντοχές της. Η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών δηλώνει δυσαρεστημένη από τις επιδόσεις της κυβέρνησης συνολικά. Ειδικότερα στο κρίσιμο θέμα της επικαιρότητας, το ασφαλιστικό, οι κινήσεις της δεν βρίσκουν σύμφωνους 7 στους 10 πολίτες.
Απαισιοδοξία και σκεπτικισμός
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η απαισιοδοξία είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό. Η κοινή γνώμη, συνολικά, είναι σταθερά απαισιόδοξη τους τελευταίους μήνες. Από τον Νοέμβριο 2015 έως και την τελευταία έρευνα της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τον Ιανουάριο του 2016, οι 8 στους 10 θεωρούν πως τα «πράγματα πηγαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση», και το 85% δηλώνει «δυσαρεστημένο από τις επιδόσεις της κυβέρνησης». Επίσης, η πλειονότητα των Ελλήνων, περίπου το 70%, δηλώνουν απαισιόδοξοι για την πορεία των οικονομικών του νοικοκυριού τους για τους επόμενους 12 μήνες.
Στις ίδιες έρευνες, αποτυπώνοντας τις τάσεις των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ διαχρονικά, βλέπουμε να παγιώνονται (αν δεν αυξάνονται κιόλας) ισχυρές τάσεις απαισιοδοξίας. Το 56,5% του Νοεμβρίου του 2015, το οποίο δήλωνε πως τα πράγματα κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση, γίνεται πλέον 62%, ενώ δυσαρεστημένο από τις επιδόσεις της κυβέρνησης βρίσκεται το 70% περίπου των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ. Ως προς το ζήτημα της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, μόνο τρεις στους δέκα ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ, τον Σεπτέμβριο του 2015, επικροτούν τις επιλογές της κυβέρνησης και δηλώνουν πως τα μέτρα κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση.
Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να βρίσκονται σε φάση αποσυσπείρωσης, που είναι αδύνατον να πούμε αν πρόκειται για συγκυριακό φαινόμενο ή έχει αποκτήσει μονιμότερα χαρακτηριστικά. Αντίθετα, από την άλλη πλευρά, η θετική ανταπόκριση της εκλογικής βάσης της Νέας Δημοκρατίας έναντι της εκλογής του Κυριάκου Μητσοτάκη στην αρχηγία του κόμματος φαίνεται πως ενισχύει την κομματική συσπείρωση και δημιουργεί προσδοκίες αυξημένης πολιτικής ροής από άλλους χώρους, ιδιαίτερα από το Ποτάμι αλλά και από αλλού.
Η τάση απογοήτευσης και αποσυσπείρωσης του κομματικού ακροατηρίου του ΣΥΡΙΖΑ αποτυπώνεται στο ύψος της δημοτικότητας του πρωθυπουργού. Τέσσερις μήνες μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου, τον Μάιο του 2015, παρά τις δυσκολίες που η τότε κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αντιμετώπιζε, ο Αλέξης Τσίπρας ήταν ο δημοφιλέστερος Ελληνας πολιτικός αρχηγός, με 50% θετικές γνώμες, ποσοστό που απείχε πολλές μονάδες από τον δεύτερο σε δημοτικότητα πολιτικό αρχηγό. Σήμερα, ο Α. Τσίπρας βρίσκεται αρκετά πίσω σε δημοτικότητα από τον ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης έναντι των επιλογών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ φαίνεται πως ακουμπάει πλέον το μέχρι πρότινος ισχυρό χαρτί της κυβέρνησης, τον πρωθυπουργό.
Είναι αλήθεια πως ο σκεπτικισμός της κοινής γνώμης είχε αποτυπωθεί και σε προηγούμενες μετρήσεις, καταγράφοντας τη σταδιακή απομείωση του ενθουσιασμού της κοινής γνώμης. Το καινοφανές πλέον, συγκριτικά, είναι η αποτύπωση παρόμοιου σκεπτικισμού της εκλογικής βάσης του ΣΥΡΙΖΑ. Είναι η προσγείωση στην πραγματικότητα και η διαχείρισή της, που επιβάλλεται στο πλαίσιο της άσκησης κυβερνητικών καθηκόντων, που τους προτρέπει να υιοθετήσουν λιγότερο ενθουσιώδεις εκτιμήσεις για το μέλλον, ή χάθηκε για πάντα η μαγεία που ασκούσε κυρίως ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ; Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς στο ερώτημα. Ο,τι κι αν συμβαίνει πάντως, ένα σημαντικό τμήμα των ψηφοφόρων δείχνει σήμερα να διέπεται από έντονο κυνισμό, γεγονός που μεταφράζεται σε τάσεις απομάκρυνσης από την πολιτική, διάθεση για αποχή, λευκό-άκυρο ή σκέψεις για επιλογή αντισυστημικών κομμάτων.
* Ο Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
**Ο Γιώργος Σιάκας είναι πολιτικός επιστήμονας και διευθυντής Ερευνών της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.