Οι έρευνες κοινής γνώμης παρουσιάζουν εδώ και αρκετό καιρό την κοινωνία εξαιρετικά απογοητευμένη από την παρούσα κατάσταση στη χώρα και απαισιόδοξη για το αύριο. Επιχειρώντας μια περισσότερο προσανατολισμένη προς το μέλλον αποτύπωση, η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας επιχείρησε, στην έρευνα που διενεργήθηκε στις 7-10 Ιανουαρίου 2017, να διερευνήσει τις στάσεις της κοινής γνώμης σε ζητήματα μεταρρυθμίσεων θεσμικού χαρακτήρα και οικονομικού προσανατολισμού.
Προτεραιότητες
Η κρίση αξιοπιστίας του πολιτικού προσωπικού της χώρας δεν αποτελεί νέο εύρημα, υπό αυτήν την έννοια δεν ξενίζει η απαίτηση που δείχνουν οι πολίτες για την «αλήθεια». Θέτοντας το ερώτημα «Ποιο συναίσθημα θα θέλατε κατά κύριο λόγο να εκφράσει ένας πολιτικός για να μπορείτε να τον εμπιστευθείτε», παρατηρούμε πράγματι πως η «αλήθεια» συγκεντρώνει συντριπτικά ποσοστά (60%), με τεράστια απόσταση από τις υπόλοιπες επιλογές, καθώς «ελπίδα», «ελευθερία», «ισότητα», «μεταρρυθμίσεις» και «αλλαγή» συγκεντρώνουν μονοψήφιο ποσοστό προτιμήσεων. Αν και οι πολίτες απαντούν συχνά «κομφορμιστικά», παρ’ όλα αυτά το υψηλό ποσοστό αυτής της προτίμησης είναι αξιοσημείωτο.
Επιχειρήσαμε ακόμη να διερευνήσουμε τις προτεραιότητες της πολιτικής ατζέντας από την πλευρά των πολιτών. Θέσαμε έτσι ένα υποθετικό ερώτημα: εάν μπορούσε ο κάθε αποκρινόμενος να διαμορφώσει την προγραμματική κατεύθυνση του κόμματος που θα εμπιστευόταν σε ερχόμενες εκλογές, τι θα επέλεγε; Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρούμε πως η αξιοκρατία κατατάσσεται πρώτη από το μεγαλύτερο μέρος των αποκρινομένων (45%), με την απασχόληση (20,5%) και την ασφάλεια (18,5%) να ακολουθούν σε αρκετή απόσταση. Στην πραγματικότητα, αυτή η σειρά ερμηνεύει μια αξιολόγηση από την πλευρά των πολιτών, πως δηλαδή ένα σημαντικό τμήμα των προβλημάτων της χώρας σχετίζεται με τις εκτεταμένες πρακτικές ευνοιοκρατίας και πελατειασμού των προηγούμενων χρόνων και πως τα πράγματα θα ήταν καλύτερα εφόσον το πολιτικό σύστημα και το κράτος έθεταν σε προτεραιότητα αξιοκρατικές πολιτικές.
Γενικά το υψηλό ποσοστό όσων φαίνεται πως επιζητούν την αλήθεια και την αξιοκρατία από το πολιτικό προσωπικό προβάλλει εξ αντανακλάσεως την αρνητική εικόνα των πολιτών για τις σημερινές πολιτικές ελίτ και το έλλειμμα αξιοπιστίας των θεσμών.
Στην ίδια έρευνα θέσαμε στην κρίση των ερωτώμενων ιδέες για μεταρρυθμίσεις πολιτικού και οικονομικού χαρακτήρα. Πόσο, λοιπόν, ευνοϊκά διακείμενη εμφανίζεται η κοινή γνώμη μπροστά σε θεσμικές αλλαγές;
Ο βαθμός υποστήριξης σε προτάσεις που σχετίζονται με μεταρρυθμίσεις περιορισμού της πολιτικής ισχύος και μείωσης του «κόστους της δημοκρατίας» εμφανίζεται εξαιρετικά υψηλός. Συγκεκριμένα, πάνω από επτά στους δέκα πολίτες συμφωνούν με τις προτάσεις «θεσμοθέτησης μέγιστης διάρκειας θητειών για έναν βουλευτή», «μείωσης του αριθμού των βουλευτών κάτω από 300», «κατάργησης της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων και υιοθέτησης του μοντέλου ιδιωτικής χρηματοδότησης», όπως και με την «καθιέρωση του ασυμβιβάστου της υπουργικής και της βουλευτικής ιδιότητας».
Αναφορικά με τις υπόλοιπες προτάσεις, η απευθείας εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας αντιμετωπίζεται θετικά, με 6 στους 10 πολίτες να συμφωνούν. Σε μικρότερο βαθμό υποστηρίζεται η συχνότερη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων (54%), καθώς και η δυνατότητα θεσμοθέτησης κυβερνήσεων σταθερής θητείας (52,5%), το να μην μπορούν δηλαδή οι κυβερνήσεις να προσφεύγουν σε πρόωρες εκλογές πριν από τη λήξη της θητείας τους.
Στον τομέα της οικονομίας, 6 στους 10 πολίτες επιθυμούν μικρότερο μέγεθος δημόσιου τομέα, ενώ φαίνεται να αντιμετωπίζουν θετικά (51,5% θετικές γνώμες, έναντι 36,5% αρνητικές) το ενδεχόμενο εφαρμογής μειωμένου φορολογικού συντελεστή για την εγκατάσταση «εταιρείας νέων τεχνολογιών». Ακόμη, τάσσονται υπέρ της υιοθέτησης ευέλικτων μορφών απασχόλησης ως μέτρο καταπολέμησης της ανεργίας.
Γενική εκτίμηση
Στις περισσότερες έρευνες γνώμης αποτυπώνονται σταθερά η απαισιοδοξία και το έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στο υφιστάμενο πολιτικό περιβάλλον. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η ελληνική κοινωνία προβάλλει την αλήθεια και την αξιοκρατία ως αναγκαία βήματα για την επανάκτηση της χαμένης εμπιστοσύνης της προς το πολιτικό σύστημα και δείχνει έτοιμη να υιοθετήσει προτάσεις που μεταβάλλουν τη θεσμική αρχιτεκτονική προς την κατεύθυνση της μείωσης της ισχύος της πολιτικής ελίτ και του κόστους λειτουργίας των θεσμών.
Επιπλέον, φαίνεται θετική σε ζητήματα περιορισμού του μεγέθους του κράτους και απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας.
*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
**Ο κ. Γιώργος Σιάκας είναι διευθυντής Ερευνών στη Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.