Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας

Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας

6' 49" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Περιβαλλοντική συνείδηση υπήρξε μεταξύ αρκετών εκ των προγόνων μας. Στην αρχαιότητα βοηθούσαν ο σεβασμός του μέτρου και η αναγνώριση του θείου σε εξέχοντα στοιχεία της φύσης. Στην ορθόδοξη παράδοση η φύση εθεωρείτο δημιουργία του Θεού· ήδη προ δύο αιώνων, κάποιοι εξομολόγοι δίδασκαν ότι η καλύτερη έμπρακτος μετάνοια ήταν να φυτεύεις δένδρα. Οι τεχνολογικές επαναστάσεις άλλαξαν ήθη και έθιμα. Οσο το πρότυπο του φυσικού κόσμου ως αντικείμενο προς εκμετάλλευση έφερνε επιθυμητά αποτελέσματα, τόσο άλλαζαν και οι υπαρξιακές αξίες. Η περιβαλλοντική κίνηση αποτελεί την αντίδραση σ’ αυτή την εξέλιξη. Συνήθως ξεκινούσε από αναγνώριση κινδύνων στην υγεία των ανθρώπων, ή ζημιών στη φύση ή καταστροφών στην πολιτισμική κληρονομιά. Το 1899 ιδρύθηκε η πρώτη ελληνική περιβαλλοντική οργάνωση, η Φιλοδασική Ενωση. Ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος (1896-1901) εξέδωσε υποστηρικτική εγκύκλιο, ενώ το 1900 η Ιερά Σύνοδος χαρακτήρισε τους εμπρηστές «αφορισμένους από την Εκκλησία, καταραμένους και ασυγχώρητους». Πράγματι, ενώ όλοι μας έχουμε δει γκραβούρες που δείχνουν έρημους λόφους, η όψη αρκετών τοπίων της χώρας έχει έκτοτε σταδιακά βελτιωθεί. Τα ταραγμένα χρόνια μέχρι το 1950 αποθάρρυναν την εξέλιξη μιας ευρύτερης περιβαλλοντικής συνείδησης. Το 1951 ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Φύσης. Επιστήμονες και φυσιολάτρες διέσωζαν σημαντικές περιοχές της φύσης ή, πολύ αργότερα, συγκεκριμένα είδη (όπως χελώνες, αρκούδες, πουλιά).

Πρώτη αντίδραση στην καταστροφή

Από το 1960, οι Ελληνες αντιμετώπιζαν πλέον ένα ευρύ, σύνθετο και οξύ φάσμα προβλημάτων, όπως τη ρύπανση του αέρα που επηρέαζε εξίσου μνημεία και ανθρώπους. Πάντοτε το περιβάλλον διαμόρφωνε πολιτισμούς και πολιτισμοί το περιβάλλον, συνήθως θετικά. Τώρα, μια έντονη πολιτισμική μεταβολή που παρατηρήθηκε αδιακρίτως σε χώρες και φιλελεύθερης και κρατικιστικής οικονομίας οδηγούσε σε υποβάθμιση και των δύο.

Η ραγδαία εξαφάνιση μεγάλου τμήματος της μη αρχαιολογικής πολιτισμικής κληρονομιάς, με στόχο το εύκολο κέρδος, με μοχλό το προϋπάρχον σύστημα αντιπαροχής και με συγχωροχάρτι την ατελή προστασία παραδοσιακών οικισμών, ήταν προφανής. Η επτάχρονη διδακτορία απλώς προσέθεσε την καταδίκη όσων μνημείων δεν διέθεταν πιστοποιητικό εθνικών φρονημάτων. Ετσι, ο Στυλιανός Παττακός κατεδάφισε την ενετική, υστερογοτθικού ρυθμού, εκκλησία του Σωτήρος στο Ηράκλειο, προβάλλοντας δημοσίως τη δήθεν πατριωτική απέχθεια για ξένα μνημεία, ουσιαστικά όμως καταδεικνύοντας το μέγεθος της πολιτισμικής κατάπτωσης, εφόσον το μνημείο αντικατέστησε χώρος… στάθμευσης αυτοκινήτων.

Η ελληνική κοινωνία δεν αντέδρασε. Το δικαστήριο, όμως, αθώωσε τον αρχαιολόγο Μανώλη Μπουρμπουδάκη, που κατηγορήθηκε διότι είχε αντισταθεί στην κατεδάφιση, η οποία αποτέλεσε το έναυσμα για την ίδρυση το 1972 της Ελληνικής Εταιρείας, που στόχευσε εξ αρχής και στο περιβάλλον και στον πολιτισμό, θεωρώντας τον άνθρωπο τμήμα του συνόλου αλλά συνάμα υπεύθυνο για αυτό.

Μακροχρόνια και πλούσια δράση

Η Ελληνική Εταιρεία διέθετε ήδη σημαντική εμπειρία το 1975 όταν διαμορφώθηκε το δημοκρατικό Σύνταγμα. Με λίγους άλλους έδωσε αγώνα για το πρωτοποριακό τότε διεθνώς, Αρθρο 24. Εκτοτε, το άρθρο αυτό υπήρξε ο μοχλός διάσωσης για πάμπολλα στοιχεία φυσικής και πολιτισμικής αξίας: απόδειξη της αποτελεσματικότητάς του είναι το μίσος που εισέπραξε από εκείνους που στοχεύουν αποκλειστικά στο ατομικό ενάντια στο γενικό συμφέρον. Το Αρθρο 24 αποτελεί και το ίδιο διατηρητέο μνημείο, έργο της κοινωνίας των πολιτών σε συνεργασία με τον μελλοντικό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσάτσο, πρόεδρο της Επιτροπής Συντάγματος το 1974-75.

Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας-1

Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας-2

Πριν και μετά την καταστροφή: Η ενετική υστερογοτθικού ρυθμού εκκλησία του Σωτήρος στο Ηράκλειο έδωσε τη θέση της σε πάρκινγκ αυτοκινήτων. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ηδη επί δικτατορίας η Ελληνική Εταιρεία είχε ξεκινήσει και αγώνα για μια συνετή χωροταξία και ένα πρώτο της έργο, τον Περιβαλλοντικό Σταθμό στη Μικρή Πρέσπα. Πρώιμη πρόκληση, η προτεινόμενη τσιμεντοβιομηχανία που ακύρωσε η Μεταπολίτευση, διασώζοντας τον Νότιο Σαρωνικό για ψυχαγωγία και τουρισμό. Χωρίς τον επόμενο αγώνα, κατά της βιομηχανοποίησης της Πύλου, η Μεσσηνία δεν θα είχε σήμερα αποκτήσει μια παραδειγματική τουριστική μονάδα. Στη δεκαετία του 1980 κεντρικό μέλημα υπήρξε η διατήρηση του Δελφικού Τοπίου από προτάσεις ανέγερσης εργοστασίου αλουμίνας και κατεδάφισης κατοικιών στην κεντρική οδό της Αράχωβας. Το 1993 ξεκίνησε δικαστικός αγώνας τεσσάρων περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά της εκτροπής του Αχελώου, που δικαιώθηκε με πέντε διαδοχικές νίκες στο Συμβούλιο της Επικρατείας μέσα σε 22 χρόνια. Στο ίδιο δικαστήριο έπεσαν δύο σχέδια χωροταξικού του τουρισμού για τον θεωρητικά τυπικό αλλά στην πράξη ουσιαστικό λόγο έντονης διαφωνίας στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας. Η διοίκηση προωθούσε ένα νέο μεικτό σχήμα ξενοδοχείων και κατοικιών, ευεργετικό για αρκετούς τόπους, επιζήμιο όμως για περιοχές NATURA και μικρά νησιά, όπου ο σεβασμός της φέρουσας ικανότητας αποτελεί πρώτιστο στοιχείο αειφόρου ανάπτυξης. Ηδη, η Ελληνική Εταιρεία έχει αναλάβει έρευνες για τη διαχείριση φέρουσας ικανότητας σε δύο νησιά, ενώ ανταποκρίνεται σε συνεχείς εκκλήσεις της κοινωνίας των πολιτών (SOS), όπως για τη Βλυχάδα στη Σαντορίνη και, πρόσφατα, τα υψηλά κτίρια κοντά στην Ακρόπολη.

Η εκπαιδευτική δραστηριότητα της Ελληνικής Εταιρείας άρχισε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση με τη διανομή σειράς διαφανειών («Διαστημόπλοιο Γη») σε 4.000 δημοτικά σχολεία. Ηταν δύσκολη η διάδοση του περιβαλλοντικού μηνύματος: όμως οι νεότερες γενεές είναι σαφώς πιο ευαισθητοποιημένες. Η Ελληνική Εταιρεία πρωτοπόρησε με το Πανόραμα Οικολογικών Ταινιών ως μέσον ευρείας διάχυσης νέων πληροφοριών και αξιών. Ανέλπιστη επιτυχία στον χώρο των αξιών προήλθε από τη διαθρησκειακή συνάντηση που η Ελληνική Εταιρεία οργάνωσε στην Πάτμο το 1988. Η σκέψη του μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη και η δράση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου ανέδειξαν την Ορθοδοξία, ήδη από το 1993, ως την πρώτη εκκλησία που εκφέρει έναν συνάμα παραδοσιακό και σύγχρονο λόγο για το μεγαλύτερο υπαρξιακό πρόβλημα της εποχής μας.

Στο ξεκίνημά της η Ελληνική Εταιρεία προσέφερε ετήσιες υποτροφίες σε αρχιτέκτονες αναστηλωτές, απαραίτητη προϋπόθεση για ποιοτικές αναστηλώσεις στη χώρα. Επίσης, με την έμπνευση του Χαράλαμπου Μπούρα, διέσωσε πολλά μνημεία, αρχίζοντας από τη Νέα Μονή της Χίου και τον Οσιο Λουκά. Σήμερα, αναστηλώνεται ο αρχαίος Πύργος, 19 μέτρων ύψους, στην Αγία Μαρίνα της Κέας, χάρις σε μια συντονισμένη επιχείρηση εξεύρεσης πόρων για τις αναγκαίες μελέτες. Η εικονοκλαστικής εποχής και ανεικονικής διακόσμησης εκκλησία της Αγίας Κυριακής στην Νάξο απέσπασε το 2018 το πρώτο βραβείο από την Ευρωπαϊκή Ενωση και την Europa Nostra, ένα από πολλά παραδείγματα προς μίμηση.

Το πρώτο σύνολο για το οποίο αγωνίσθηκε η Ελληνική Εταιρεία υπήρξε η Πλάκα. Ακολούθησαν η Υδρα και η Πάτμος. Μακρόχρονοι αγώνες έχουν διεξαχθεί για τον Μαραθώνα και το Τατόι, τόπους που συνδυάζουν φυσικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Στον Μαραθώνα διασώθηκε ο Σχινιάς και έγινε αντιληπτό στην ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη ότι οφείλεται σεβασμός στον χώρο όπου για πρώτη φορά στην ιστορία μια μικρή δημοκρατία επικράτησε της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας της εποχής της.

Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας-3

Πέντε μέλη του πρώτου Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας: Ανδρέας Συμεών, Παύλος Μυλωνάς, Κώστας Καρράς, Χαράλαμπος Μπούρας και Κώστας Δεκαβάλλας, στην πρώτη συνέντευξη Τύπου. Ελειπαν ο Παναγιώτης Ζέπος και η Ντούλα Μουρίκη. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Νέοι στόχοι στην Ελλάδα του 21ου αιώνα

Αντίθετα με την ακέραια διαχείριση επί αβασίλευτης δημοκρατίας μεταξύ 1924 και 1935, το Τατόι υπέστη από το 1968 ατιμωτική αμέλεια. Εάν τελικά διασωθεί, θα οφείλεται στον συνδυασμό επιστημονικής μελέτης και περιβαλλοντικής επιμονής εκ μέρους του Κώστα Σταματόπουλου. Με αγώνα της Ελληνικής Εταιρείας, το κτήμα κηρύχθηκε διατηρητέο το 2003, ενώ το 2013 εξασφαλίστηκε από την Europa Nostra χρηματοδότηση για μια άρτια μελέτη ανάδειξης. Ομως, παρά τις θετικές ενέργειες του ΥΠΠΟΑ, η αναστήλωση του σημαντικότερου εθνικού μνημείου του 19ου αιώνα εκτός Αθηνών παραμένει πρόκληση για το μέλλον. Παρόμοια εικόνα εγκατάλειψης παρουσιάζουν πολύτιμοι οικισμοί, όπως ο Κάμπος της Χίου και η Καστοριά. Λύσεις υπάρχουν, εφόσον η διοίκηση στέρξει στην υιοθέτηση νέων πολιτικών που ήδη έχουν επεξεργασθεί επιστημονικοί συνεργάτες της Ελληνικής Εταιρείας.

Στην εποχή της οικονομικής κρίσης, η Ελληνική Εταιρεία προβληματίστηκε για τη δική της συμβολή. Εφάρμοσε ήδη σε δέκα περιοχές ένα νέο πρόγραμμα, τα «Μονοπάτια Πολιτισμού», που επαινέθηκε από διεθνή και εθνικά ΜΜΕ διότι προσφέρει σε ντόπιους δουλειές, σε κατοίκους πόλεων ηυξημένη δυνατότητα άθλησης και σε ξένους επισκέπτες την ευκαιρία να γνωρίσουν μια άλλη και γνήσια Ελλάδα κυρίως σε εποχές εκτός αιχμής. Τον Ιούνιο του 2019, θα εγκαινιασθεί ένα νέο ευρωπαϊκών προδιαγραφών πλέγμα μονοπατιών, το Nestos-Rhodopi Trail.

Παρά τις όποιες επιτυχίες, δεν υπάρχει χώρος για αυταρέσκεια ή εφησυχασμό. Πιέζει πλέον το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, απόρροια εκείνων των στοιχείων υποβάθμισης που οδήγησαν στην ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας. Από το 2002 η Ελληνική Εταιρεία αγωνίσθηκε, με βάση την εμπειρία του πρώην Ευρωπαίου επιτρόπου Γιάννη Παλαιοκρασσά, για την περιβαλλοντική φορολογική μεταρρύθμιση. Ακολούθησαν πολλοί έπαινοι αλλά εισέτι καμία διοικητική ανταπόκριση. Σήμερα, με αξιέπαινο συντονιστή το ΥΠΕΝ, συμμετέχει ως περιβαλλοντική οργάνωση σε ένα οκταετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ούτε το κλίμα ούτε οι καιροί επιτρέπουν πλέον στους πολίτες την πολυτέλεια οποιασδήποτε ανέμελης καθυστέρησης.

* Ο κ. Κώστας Καρράς είναι αντιπρόεδρος της Europa Nostra. Ο Κώστας και η Λυδία Καρρά υπήρξαν εμπνευστές και ιδρυτές της Ελληνικής Εταιρείας το 1972.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή