Οπως είναι γνωστό, ο καθορισμός της 1ης Ιανουαρίου ως της πρώτης ημέρας του έτους είναι, όπως και πολλές άλλες ανθρώπινες συνθήκες, μία ακόμη αυθαιρεσία μας. Πολλοί λαοί στον κόσμο, άλλωστε, γιορτάζουν τη δική τους πρωτοχρονιά σε διαφορετικές ημερομηνίες απ’ ό,τι ο «δυτικός» κόσμος. Στην αρχαία Αίγυπτο γιορταζόταν στα τέλη Σεπτεμβρίου, όταν πλημμύριζε ο Νείλος. Στην Περσία γιόρταζαν την πρωτοχρονιά τους τον Μάρτιο, την ημέρα της εαρινής ισημερίας. Στη Ρώμη, πριν από την εποχή της εγκαθίδρυσης του ιουλιανού ημερολογίου, η πρωτοχρονιά γιορταζόταν την 1η Μαρτίου, ενώ στην Κίνα γιορτάζουν την πρωτοχρονιά με βάση το δικό τους ημερολόγιο, που διαφέρει από χρόνο σε χρόνο.
Αλλά κι εγώ, πριν από αρκετές δεκαετίες, όταν ήμουν ακόμη μαθητής, θεωρούσα πάντοτε ως αρχή της χρονιάς την αρχή των σχολικών μαθημάτων, κάτι που συνέχισα και πολύ αργότερα όταν, αμέσως μετά την επιστροφή μας από τις καλοκαιρινές διακοπές, τον Αύγουστο, συνήθιζα να ανταλλάσσω με τους φίλους και συνεργάτες μου ευχές για μια «καλή χρονιά». Και φαίνεται πως στην ουσία δεν είχα καθόλου άδικο. Γιατί από τις αρχές, ακόμη, του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, η Ανατολική Εκκλησία εξακολουθεί να εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως «αρχή της ινδίκτου».
Οπως μας πληροφορεί η Μαρίνα Δετοράκη: «Η λέξη ινδικτιών σημαίνει κατ’ αρχήν τον προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο. Συνεκδοχικά, πήρε τη σημασία της οικονομικής χρονιάς, και όταν οι φόροι ρυθμίζονταν με βάση μια περίοδο περισσοτέρων ετών, ινδικτιών ονομάστηκε το σύνολο αυτών των ετών… Κατέληξε έτσι να σημαίνει ένα θεσμοθετημένο κύκλο 15 ετών, συνεχώς επαναλαμβανόμενο (όπως η εβδομάδα ή ο μήνας), που χρησιμοποιήθηκε για τη χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων… που τελικά παγιώθηκε ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης για τους Βυζαντινούς, και η 1η Σεπτεμβρίου ως η αρχή του έτους τους». Γι’ αυτό, άλλωστε, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας η 31η Αυγούστου ονομάζεται «κλειδοχρονιά» επειδή «κλειδώνει» (τελειώνει) ο προηγούμενος χρόνος, ενώ η 1η Σεπτεμβρίου ονομάζεται «αρχιχρονιά».
Ο Σεπτέμβριος, όμως, δεν είναι γνωστός μόνο για την «πρωτοχρονιά» του και το άνοιγμα των σχολείων, αλλά έχει συνδεθεί και με τον τρύγο των αμπελιών και τη δημιουργία του κρασιού, που είναι, βέβαια, μια πανάρχαια διαδικασία η οποία ανάγεται στην περίοδο της γεωργικής επανάστασης πριν από περίπου 7.000 χρόνια, ενώ και οι αρχαίοι Ελληνες ασχολήθηκαν με την οινοποιία τουλάχιστον από το 1700 π.Χ. Η σχετική μυθολογία μάλιστα για το κρασί, και η σύνδεσή του με τον θεό Διόνυσο, είναι ιδιαίτερα πλούσια. Γιατί το κρασί αντιμετωπιζόταν ανέκαθεν όχι μόνο ως βασικό συστατικό της διατροφής, αλλά και της θρησκείας, αφού οι Ελληνες πίστευαν ότι το αίμα του σταφυλιού είναι αίμα του θεού Διονύσου και ότι πίνοντας κρασί μεταλαμβάνουν από το αίμα του θεού.
Η λατρεία πάντως του Διονύσου συνάντησε αρκετές δυσκολίες. Αρχικά, μάλιστα, και μια κάποια καχυποψία απέναντι στο κρασί, όπως αποτυπώνεται σε πολλούς σχετικούς μύθους. Πάρτε, για παράδειγμα, έναν αττικό μύθο που συνδέει τον αστερισμό της Παρθένου με το κρασί. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό, ο αστερισμός της Παρθένου αντιπροσωπεύει την Ηριγόνη, την κόρη του Ικάριου, που πρώτος υποδέχθηκε τον Διόνυσο στην Αττική και από τον οποίο έμαθε την τέχνη να φτιάχνει το κρασί. Στον τόπο όπου έγινε η συνάντηση εκείνη, φυτεύτηκε το πρώτο αμπέλι και ονομάστηκε από τότε Διόνυσος. Οταν ο Ικάριος προσέφερε το νέο αυτό ποτό στους απλοϊκούς βοσκούς της περιοχής, αυτοί μέθυσαν από το κρασί και νόμισαν ότι ο Ικάριος πήγε να τους φαρμακώσει.
Γι’ αυτό έπεσαν πάνω του και τον έκαναν κομμάτια. Μόνον όταν ξεμέθυσαν κατάλαβαν το λάθος τους και τον έθαψαν με τιμές κάτω από ένα τεράστιο πεύκο που ο κορμός του έσταζε από τότε ρετσίνι. Στο πεύκο αυτό οδηγήθηκε η Ηριγόνη από την πιστή σκύλα του Ικάριου και από το κλαψούρισμά της κατάλαβε ότι ο πατέρας της ήταν θαμμένος εκεί. Τότε με τη ζώνη της κρεμάστηκε κι αυτή από το ίδιο πεύκο. Ετσι ο Δίας αποφάσισε να μετατρέψει τα πρόσωπα του μύθου σε αστερισμούς, βάζοντας τον Ικάριο στον αστερισμό του Βοώτη, την Ηριγόνη στον αστερισμό της Παρθένου και τη σκύλα τους στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Παρ’ όλα αυτά, και ο Ησίοδος και ο Αρατος μάς περιγράφουν μιαν άλλη ιστορία, αφού θεωρούσαν ότι ο αστερισμός της Παρθένου απεικονίζει την Αστραία, τη θεά της δικαιοσύνης και όχι την Ηριγόνη.
* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.