Σε μια περίοδο που αναζητούμε με το μικροσκόπιο ελεύθερους χώρους και αυθεντικό φυσικό περιβάλλον μέσα στην αθηναϊκή έρημο από μπετόν που εγκιβωτίσαμε τις ζωές μας, έρχεται η πολιτεία και με μια κυριολεκτικά… πικρή απόφαση, υλοποιεί ένα έργο που καταστρέφει το ρέμα της Πικροδάφνης. Το ρέμα της Πικροδάφνης έχει τις πηγές του στον Υμηττό και έπειτα από μια όμορφη διαδρομή εννιά χιλιομέτρων μέσα από περιοχές των δήμων Ηλιούπολης, Αγ. Δημητρίου (Μπραχάμι), Παλαιού Φαλήρου και Αλίμου, καταλήγει στο Σαρωνικό. Το ρέμα έχει νερό όλο το χρόνο, προερχόμενο από πηγές και αποτελεί μια φλέβα ζωής καθώς η πυκνή στα περισσότερα σημεία βλάστησή του (πεύκα, ευκάλυπτοι, πικροδάφνες, θάμνοι και καλαμιές), ανανεώνει τον αέρα και δημιουργεί ένα ιδιαίτερα δροσερό μικροκλίμα. Ταυτόχρονα, αποτελεί μια πράσινη… παραφωνία, μέσα σε περιοχές με υψηλή δόμηση. Καταφύγιο πουλιών (έχουν καταγραφεί σημαντικοί πληθυσμοί πουλιών και πάνω από 16 είδη ορνιθοπανίδας), αλλά και βατράχων, χελωνών και σκατζοχοίρων, αποτελεί ένα σημαντικό χώρο βιοποικιλότητας, που πρέπει να προστατευθεί. Δεν είναι τυχαίο ότι λόγω του φυσικού του κάλλους χαρακτηρίστηκε, με υπουργική απόφαση του 1993 (9173/1642), ως χώρος ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος
Ξεπερασμένες μέθοδοι
Αλλά αντί για την απαιτούμενη προστασία, εδώ και ενάμισι σχεδόν χρόνο η Νομαρχία (με πρωτοβουλία της ΕΥΔΑΠ και έγκριση του ΥΠΕΧΩΔΕ), προχωρά στο τσιμεντάρισμα της κοίτης και των πρανών του ρέματος (με πέτρινη επικάλυψη), καθώς και σε διευθέτηση της διαδρομής του, ακολουθώντας ειστημονικές και τεχνολογικές μεθόδους ξεπερασμένες, που εγκαταλείπονται σε όλο τον κόσμο.
Αντικειμενικός σκοπός του έργου, σύμφωνα με την ΕΥΔΑΠ, είναι η αντιπλημμυρική προστασία, η αναβάθμιση της ασφάλειας και η προστασία των πρανών καθώς και η αντιμετώπιση της ρύπανσης.
Ανεξάρτητα όμως από προθέσεις το έργο που υλοποιείται έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Ο κίνδυνος για πλημμύρες μεγαλώνει αφού η ταχύτητα και η ορμή του νερού πάνω στο τσιμέντο είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στη φυσική κοίτη, όπου το χώμα κατακρατεί ποσότητες και «φρενάρει» ταχύτητες. Εξάλλου, το ρέμα -όπως και κάθε φυσικό οικοσύστημα- έχει τη δική του δυναμική ισορροπία με τις δυνάμεις και τις αντιδράσεις της φύσης. Για παράδειγμα, οι φυσικοί μαίανδροι που έχουν σχηματισθεί ρυθμίζουν την κίνηση του νερού και δημιουργούν πανέμορφες γωνιές. Το μέλλον τους; Στην πλειοψηφία τους θα καταργηθούν, αφού το έργο προβλέπει ευθυγράμμιση της κοίτης.
Οι κάτοικοι αντιδρούν
Αλλά και όσον αφορά την καθαριότητα τα πράγματα χειροτερεύουν, αφού το τσιμεντάρισμα εξαφανίζει το χαλίκι και το χώμα, με αποτέλεσμα τα ύδατα να μην φιλτράρονται, να μην οξυγονώνονται. Ετσι τα όποια τοξικά στοιχεία κατακάθονται στον πυθμένα, με αποτέλεσμα την έντονη δυσοσμία που παρατηρείται σε όλα τα ποτάμια που έχει εγκιβωτισθεί η κοίτη τους, όπως ο Κηφισός και ο Ιλισσός.
Ευτυχώς όμως για το περιβάλλον εδώ και μερικούς μήνες έχουν συγκροτηθεί Επιτροπές Κατοίκων και από τους τέσσερις θιγόμενους δήμους, εκφράζοντας έτσι μια πρακτική διαδημοτικής συνεργασίας, με στόχο τη σωτηρία της Πικροδάφνης.
Οι Επιτροπές Κατοίκων υπογραμμίζουν ότι το έργο, εκτός όσων αναφέρθηκαν ήδη, θα καταστρέψει συνολικά το οικοσύστημα της περιοχής. Ο υδροφόρος ορίζοντας θα κατέβει με αποτέλεσμα να μαραζώσει η βλάστηση στα πρανή όσα δέντρα σωθούν θα χρειάζονται… πότισμα. Στη θέση των αποξηραμένων δένδρων θα φυτευθούν μερικές… πολυκατοικίες, αφού από τις διευθετήσεις της κοίτης θα «κοπούν» και οικόπεδα.
«Ο,τι έφτιαξε η φύση σε χιλιετίες θα καταστραφεί σε μερικούς μήνες. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τη μοναδική αυτή φυσική περιουσία την έχουμε δανεισθεί από τις επόμενες γενιές», λέει ο δρ Ιωάννης Θάνος, που δραστηριοποιείται για τη σωτηρία του ρέματος. «Κοιτάξτε, αυτό που θέλουν να κάνουν δεν είναι ρέμα, είναι αγωγός!», τονίζει ο κ. Μάνος Θεοδωρακόπουλος, οργανωτής της Διαδημοτικής Πρωτοβουλίας.
Προσφυγή σε Ε.Ε. και ΣτΕ
Η Διαδημοτική Πρωτοβουλία έχει ήδη προσφύγει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφού η χρηματοδότηση του έργου εντάσσεται στο πλαίσιο του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, ενώ κάτοικοι του Παλαιού Φαλήρου και του Αλίμου προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Στις 16 Οκτωβρίου εκδόθηκε προσωρινή διαταγή του Ε’ Τμήματος για την αναστολή εκτέλεσης των εργασιών, η οποία και επιδόθηκε στους αρμόδιους φορείς. Παρά την απόφαση του ΣτΕ τα συνεργεία συνέχιζαν τα έργα μέχρι και τη Δευτέρα 22 Οκτωβρίου, όταν χρειάστηκε η παρέμβαση κατοίκων για να σταματήσουν. Δυστυχώς για την κατάσταση αυτή σημαντικές είναι και οι ευθύνες των αρχών αυτοδιοίκησης. Με εξαίρεση τον δήμο Π. Φαλήρου (που έχει πάρει ομόφωνη αρνητική απόφαση), οι άλλες δημοτικές αρχές υποστηρίζουν ένα έργο που πια αμφισβητείται από όλο και περισσότερους πολίτες, ενώ η Νομαρχία Αττικής υλοποιεί το έργο.
Η συγκεκριμένη επιλογή δεν ήταν μονόδρομος. Το ρέμα της Πικροδάφνης χρειαζόταν ορισμένες ήπιες παρεμβάσεις προστασίας και αναβάθμισης του φυσικού του περιβάλλοντος και φυσικά καθαριότητας και απορρύπανσης. Σύμφωνα με τη Διαδημοτική Πρωτοβουλία έχουν γίνει ολοκληρωμένες μελέτες σε αυτή την κατεύθυνση από επιστήμονες του ΕΜΠ, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και από ερευνητές του Πολυτεχνείου του Μονάχου. Μάλιστα Γερμανοί ερευνητές είχαν υποδείξει το ρέμα της Πικροδάφνης σαν ένα από τα εφτά σημεία της Αθήνας που με την ανάπλασή τους θα μπορούσαν να συμβάλλουν σε μια αναστροφή της περιβαλλοντικής καταστροφής. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός που καταγγέλλει η Διαδημοτική ότι η ίδια η αρχική έρευνα της Διεύθυνσης Ειδικών Εργων Αναβάθμισης Περιοχών του ΥΠΕΧΩΔΕ -πρόκειται για Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη που εκπονήθηκε από την κ. Μιχαλολιάκου- απορρίφθηκε από την ηγεσία του υπουργείου!
Μόνη σωστή λύση οι ήπιες, τοπικές παρεμβάσεις
Η λογική της πολιτείας είναι συνολικό λάθος. Ενώ πριν από 20 χρόνια στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η κυρίαρχη πρακτική ήταν το τσιμεντάρισμα των ρεμάτων και των ποταμών, αυτό άλλαξε άρδην τα τελευταία χρόνια λόγω της εμπειρίας και του αυξημένου πια ενδιαφέροντος για την προστασία του περιβάλλοντος. Στον γερμανικό Ρήνο, για παράδειγμα, όπου από πολλές δεκαετίες είχαν τσιμενταριστεί τα πρανή του για να αυξηθεί η ταχύτητα των νερών του -και μαζί και των ποταμόπλοιων-, άρχισαν να σπάνε τα μπετά, μετά τις πλημμύρες που παρατηρήθηκαν. Στις ΗΠΑ υπάρχουν μεγάλα προγράμματα ακόμα και ανοίγματος σκεπασμένων ρεμάτων και ποταμών, με προσπάθεια επαναφοράς στη φυσική τους κοίτη. Ολη αυτή η νέα αντίληψη αποτυπώνεται στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αποκατάστασης Ποταμών – ECRR (το 1995), όπου ήδη συμμετέχουν 55 φορείς από 22 ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Διαδημοτική Πρωτοβουλία που στοχεύει η πρώτη αποκατάσταση ρέματος στην Ελλάδα να γίνει στην Πικροδάφνη της Ηλιούπολης.
Στην κατεύθυνση αυτή κινείται και η άποψη ενός από τους πιο αρμόδιους επιστήμονες, του Θεόδωρου Κουσουρή, διευθυντή του Ινστιτούτου Εσωτερικών Υδάτων του Εθνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. «Θεωρούμε ότι η προβαλλόμενη αναγκαιότητα και οι σκοποί των υπό εκτέλεση έργων σε ολόκληρο τον άξονα του ρέματος της Πικροδάφνης, δεν λαμβάνουν υπόψη τους την περιβαλλοντική χρήση των ρεμάτων, τονίζει ο δρ Κουσουρής. Και συνεχίζει: «Είναι σήμερα γνωστό ότι τα τεχνικά έργα μεγάλης κλίμακας και όπου επιχειρείται εγκιβωτισμός της κοίτης και των πρανών με σκυρόδεμα, καταστρέφεται η φυσικότητα του ρέματος, ενώ η χρήση των υλικών αυτών μειώνει τη φυσική τραχύτητα και την αποθηκευτική ικανότητα ενός ρέματος. Είναι σαφές ότι με τη σκυροδέτηση, την καταστροφή της φυσικής κοίτης και την αντικατάστασή της από μια ευθυγραμμισμένη κοίτη, δηλαδή τεχνητό αγωγό ανοικτής ή κλειστής διατομής, προκαλούνται μη αναστρέψιμες και σοβαρές καταστροφές στη χλωρίδα, στην πανίδα, στον υδροφόρο ορίζοντα, στο μικροκλίμα, στο φυσικό τοπίο, στο γεωλογικό ανάγλυφο και σε άλλα πολύτιμα και σπάνια συστατικά του φυσικού περιβάλλοντος».