Η Εκκλησία της Ελλάδος στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο τάχθηκε εμφατικά στο πλευρό των Σέρβων που προωθούσαν επιτυχώς τον μύθο ότι οι Ράντοβαν Κάρατζιτς και Ράτκο Μλάντιτς μάχονταν σε Βοσνία και Κροατία υπερασπιζόμενοι τα «άγια των αγίων» της Ορθοδοξίας, τα οποία απειλούνταν από τους μουσουλμάνους και τον Πάπα. Τόνοι ανθρωπιστικής βοήθειας και εκατομμύρια, σε βαλίτσες, που συγκέντρωνε από το υστέρημα των πιστών για τους «εν Χριστώ Σέρβους αδελφούς» έφευγαν με φορτηγά για το Βελιγράδι, απ’ όπου η Σερβική Εκκλησία τα διένειμε αποκλειστικά (μέχρις ότου ξεσπάσει κατακραυγή διεθνώς) στους ομοεθνείς αμάχους, αδιαφορώντας ή βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τα αλλόθρησκα παιδάκια της διπλανής πόρτας.
Ο ελληνοσπουδαγμένος μητροπολίτης Νόβισαντ Ειρηναίος Μπούλοβιτς ήταν τότε εκ των διαχειριστών της ελληνικής βοήθειας και ο κατ’ εξοχήν «πλασιέ» στο ελληνικό θρησκευτικό, και όχι μόνο, ακροατήριο, των δικαίων του ορθόδοξου κόσμου στην καταρρέουσα Γιουγκοσλαβία, που κατ’ εκείνον ταυτίζονταν με αυτά του Μιλόσεβιτς και του σερβικού έθνους.
Ο ίδιος μητροπολίτης που τότε έψαλλε «υμνούμεν σε, ευλογούμεν σε», για την Εκκλησία της Ελλάδος και τους πιστούς της, εξαπέλυσε πρόσφατα σφοδρότατη επίθεση, στα όρια της προσβολής, εναντίον της και του Προκαθημένου της Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, με αφορμή την αναγνώριση από την Αθήνα, της Αυτοκέφαλης Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας.
Με ανάρτησή του στην επίσημη ιστοσελίδα της Σερβικής Εκκλησίας επιχείρησε να υποβαθμίσει το ηγετικό προφίλ του κ. Ιερωνύμου εμφανίζοντάς τον ως έναν μητροπολίτη που απλώς και μόνον προεδρεύει της Ιεράς Συνόδου. Και όχι μόνο: χαρακτήρισε την απόφαση της Εκκλησίας της Ελλάδος να συνταχθεί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο ουκρανικό ως «το τελευταίο βήμα πριν την άβυσσο ενός ακόμα βαθύτερου και πιο επικίνδυνου σχίσματος στην οικουμενική Ορθοδοξία». Ο μητροπολίτης Μπούλοβιτς δεν είναι ένας τυχαίος ιερωμένος, που μπορεί και να εκτρέπεται στον λόγο του. Είναι ο ηγέτης της πανίσχυρης φιλορωσικής πτέρυγας στη Σερβική Εκκλησία και επίδοξος διάδοχος του σημερινού, υπέργηρου πατριάρχη Ειρηναίου, σε μια χώρα που αποτελεί μήλον της Εριδος για τη ρωσική και δυτική επιρροή στη Βαλκανική. Οι γνωρίζοντας επιμένουν ότι εκείνος κάνει κουμάντο στο Πατριαρχείο Σερβίας.
Κατά τον Μπούλοβιτς «το σχίσμα δεν προκλήθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά αποκλειστικά από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης» και η ενδεχόμενη επέκτασή του «θα είναι ευθύνη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος ως μοναδικής Εκκλησίας, η οποία, έπειτα από παρατεταμένη αντίσταση, υπέκυψε και ενήργησε σύμφωνα με τις εντολές του Φαναρίου, της Ουάσιγκτον και ο Θεός ξέρει ποιανού άλλου». Η αήθης, όπως τη χαρακτήριζαν ελληνικοί εκκλησιαστικοί κύκλοι, επίθεση του Σέρβου ιεράρχη εναντίον της Εκκλησίας της Ελλάδος, δεν είναι παρά ένα επεισόδιο στη μαινόμενη ενδοορθόδοξη, και με γεωπολιτικές προεκτάσεις, σύγκρουση για το ουκρανικό, στην οποία έχουν εμπλακεί το Κρεμλίνο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Η αντιπαράθεση Οικουμενικού Πατριαρχείου και Ρωσικής Εκκλησίας ξέφυγε γρήγορα από το τρίγωνο Φαναρίου – Μόσχας – Κιέβου και εξαπλώθηκε στις όπου γης εκκλησιαστικές δομές των Ορθοδόξων. Η κάθε πλευρά μετράει τους φίλους της αξιώνοντας να συνταχθούν μαζί της.
Πιέσεις και απειλές
Η ρωσική πιέζει τα ανά τον πλανήτη Πατριαρχεία και Αυτοκέφαλες Εκκλησίες να μην αναγνωρίσουν τη «σχισματική» Ουκρανική Εκκλησία, απειλώντας τους «προδότες» με ποινές όπως η διακοπή κοινωνίας και οικονομικής «ευλογίας» που κάποιους (τους πιο φτωχούς και αδύναμους) τους κρατάει δεμένους στο άρμα της δικής της επιρροής. Πηγές του Φαναρίου ανέφεραν ότι όπου η ρωσική πλευρά δεν βρίσκει ανταπόκριση στήνει δικές της δομές (ενορίες, ναούς) απέναντι στις υφιστάμενες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ στη μάχη έχει ρίξει και το ισχυρό όπλο της βιομηχανίας του θρησκευτικού τουρισμού που φέρνει εκατομμύρια Ρώσους πιστούς στους τόπους λατρείας (Ιεροσόλυμα, Πάτμος,
Μετέωρα, Αγιον Ορος, κ.α.). Καθώς με ντιρεκτίβα διέκοψε, για να εκδικηθεί τον κ.κ. Βαρθολομαίο, την κοινωνία με το Αγιον Ορος, η κάθοδος Ρώσων επισκεπτών στον Αθω μειώθηκε θεαματικά, και στη Χαλκιδική πολλοί καταστηματάρχες βλέπουν να καταρρέουν οι πωλήσεις τους.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης καλεί σε συστράτευση, επικαλούμενος το ιστορικό προνόμιό του να χορηγεί τον τόμο της Αυτοκεφαλίας. Και μέχρι στιγμής, η Εκκλησία της Ελλάδος και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής, το δεύτερο στην τάξη μετά το Φανάρι στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αναγνώρισαν τη νέα πραγματικότητα στην Ουκρανία, προκαλώντας την μήνιν της Ρωσικής Εκκλησίας, που προσπαθεί να πάρει με το μέρος της πέρα από τις σλαβικές εκκλησίες και τα Πατριαρχεία της Μέσης Ανατολής, διά των οποίων η Μόσχα θα επηρεάζει το αραβικό χριστιανικό στοιχείο στο μεταβαλλόμενο γεωπολιτικά περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής.
Κρίση, αλλά όχι σχίσμα
Η χορήγηση της Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας μπορεί να οδήγησε σε κρίση τις σχέσεις Φαναρίου – Μόσχας, όχι όμως και σε σχίσμα, παρά τη μονομερή από το Πατριαρχείο Μόσχας διακοπή κοινωνίας με την πρωτόθρονη Ορθόδοξη Εκκλησία, που καμία άλλη Εκκλησία δεν υιοθέτησε. Αλλωστε δεν υφίστανται δογματικές διαφορές, παρά μόνον διαφορετικές ερμηνείες της κανονικής παράδοσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας: άτεγκτη, συγκεντρωτική και επιλεκτική από την πλευρά της Μόσχας, φιλάνθρωπη και διαλλακτική από την πλευρά της Κωνσταντινουπόλεως. «Τα βαθύτερα όμως αίτια της κρίσεως βρίσκονται στην αμφισβήτηση του πρωτείου του Κωνσταντινουπόλεως, που από δεκαετίες τώρα –αν όχι αιώνες– συστηματικά καλλιεργεί η Μόσχα, προκειμένου να ηγηθεί του Ορθόδοξου κόσμου», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, Πέτρος Βασιλειάδης. Ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος και ο Βλαντιμίρ Πούτιν περιγράφοντας το αφήγημα του ρωσικού λαού υποστηρίζουν: «Τα θεμέλια του ρωσικού κόσμου σήμερα είναι η Ρωσία, η Ουκρανία και η Λευκορωσία, αυτά τα κράτη είναι οι Ρως. Ακριβώς αυτή η κατανόηση του ρωσικού κόσμου είναι βαθιά ριζωμένη στο σύγχρονο όραμα της ρωσικής εκκλησίας μας».