Mεγάλες αλλαγές και πιθανότατα επιστροφές προσφύγων στην Τουρκία αναμένεται να φέρει η νέα νομοθεσία για το άσυλο που θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται από την αρχή του χρόνου. Ενώ οι προετοιμασίες σε επίπεδο υλικοτεχνικής υποδομής «βαίνουν καλώς» σύμφωνα με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, οι Υπηρεσίες Ασύλου στα νησιά που θα δεχθούν και τη μεγαλύτερη πίεση για άλλη μία φορά χρειάζονται επειγόντως επιπλέον εξειδικευμένο προσωπικό και διερμηνείς. Τα στοιχεία δείχνουν τον όγκο εργασίας στον οποίο χρειάζεται να ανταποκριθούν οι Υπηρεσίες Ασύλου πρωτίστως στα νησιά αλλά και σε όλη τη χώρα. Το 2019 συνολικά κατατέθηκαν 68.852 αιτήματα ασύλου εκ των οποίων οι 18.827 στη Λέσβο, οι 6.976 στη Σάμο και οι 4.792 στη Χίο. Συνολικά ήδη αυτή τη στιγμή σε όλη τη χώρα εκκρεμούν προς εξέταση σε α΄ βαθμό 83.633 αιτήματα ασύλου.
Βασικό στοιχείο του νέου νομοθετικού πλαισίου θεωρείται από τα στελέχη του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη οι διατάξεις που αφορούν την «προτεραιοποίηση» των αιτημάτων ασύλου που κατατίθενται. Σύμφωνα με όσα προβλέπονται, θα εξετάζονται πρώτα τα αιτήματα ασύλου που αφορούν τους ευάλωτους και όσους έχουν υψηλό προσφυγικό προφίλ. «Υπάρχει μια παρανόηση όσον αφορά την κοινή δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας» τονίζει πηγή του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. «Η δήλωση αφορά τους Σύρους, οι οποίοι μπορούν να επαναπροωθηθούν –παρά το γεγονός ότι έχουν προσφυγικό προφίλ–, εφόσον δεν κινδυνεύει η ζωή τους, στην Τουρκία και να εξεταστεί εκεί το αίτημα ασύλου τους. Για τη φροντίδα και φιλοξενία αυτών των ανθρώπων λαμβάνει κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ενωση η Τουρκία», επισημαίνει στην «Κ» η ίδια πηγή.
Τα αιτήματα των Σύρων μπορούν να κριθούν με πιο γρήγορες διαδικασίες εφόσον δεν πρόκειται να χάσουν τη δυνατότητα να κριθούν πρόσφυγες. Αντίθετα, για κάθε έναν από τους άλλους μετανάστες που φτάνουν στη χώρα, το αίτημα ασύλου που υποβάλλουν θα πρέπει να κριθεί ατομικά και με κάθε λεπτομέρεια. Η χώρα προέλευσής τους μπορεί να δίνει στατιστικά λιγότερους πρόσφυγες, αλλά πρέπει να εξεταστούν οι ειδικές συνθήκες που αφορούν τον καθένα. Μέσα στο 2019 έφθασαν περίπου 13.000 Σύροι. «Αν μπορούσαμε να επιστρέψουμε τους μισούς από αυτούς στην Τουρκία θα ήταν μεγάλη βοήθεια», τονίζει η ίδια πηγή.
Η πλήρης εφαρμογή της κοινής δήλωσης αναμένεται να δώσει μια διέξοδο στο αδιέξοδο. Το γεγονός όμως ότι έπρεπε να επιστραφούν στην Τουρκία εν δυνάμει πρόσφυγες, αποτελούσε και τον βασικότερο λόγο που η προηγούμενη κυβέρνηση δεν είχε πραγματοποιήσει επιστροφές.
Οι αυξημένες ροές
Η νέα νομοθεσία (4636/2019 «Περί Διεθνούς Προστασίας και άλλες διατάξεις») η οποία ψηφίστηκε από τη Βουλή τον προηγούμενο Νοέμβριο έχει ημερομηνία εφαρμογής 1/1/2020. Μάλιστα, η αύξηση των ροών συχνά αποδίδεται ακριβώς σε αυτή την αλλαγή που αυστηροποιεί το σύστημα κατάθεσης και εξέτασης των αιτημάτων ασύλου. «Αυτό δεν ισχύει» ανταπαντά ο διευθυντής της Υπηρεσίας Ασύλου στη Λέσβο κ. Μάριος Καλέας. Μιλώντας στην «Κ» διευκρινίζει ότι οι ροές από την Τουρκία έχουν αυξηθεί από τον προηγούμενο Μάιο. «Δεν νομίζω ότι οι πολιτικές αποφάσεις στην Ελλάδα επηρεάζουν τις ροές από την Τουρκία οι οποίες ανέβηκαν από τον περασμένο Μάιο και από τότε βρίσκονται διαρκώς σε υψηλά επίπεδα εδώ και πολλούς μήνες. Την προηγούμενη Πέμπτη είχαμε κακοκαιρία: κύμα, καταιγίδα, ισχυρή νεροποντή. Και όμως ήρθαν 272 άτομα», περιγράφει. Διευκρινίζει πάντως ότι επιπλέον η νομοθεσία δεν θα αλλάξει μόνο για όσους φτάσουν από τον νέο χρόνο. «Για όλα τα αιτήματα ασύλου που θα εξεταστούν από την 1η Ιανουαρίου (τυπικά αφού η υπηρεσία δεν θα λειτουργεί την πρώτη μέρα του χρόνου) θα ακολουθηθεί η νέα διαδικασία», λέει ο κ. Καλέας, «είτε πρόκειται για άτομα που έχουν έρθει τον Δεκέμβριο είτε για εκείνους που ήρθαν τον Οκτώβριο ή και τον Σεπτέμβριο».
Ο ίδιος αναφέρει ότι το νέο νομοθετικό πλαίσιο «είναι πιο σαφές από το προηγούμενο με τον νόμο 4375 που έδινε κάποιες δυνατότητες άσκησης παρελκυστικών πολιτικών από την πλευρά των μεταναστών. Οι προθεσμίες τώρα είναι περισσότερο καθορισμένες και περιορισμένες» τονίζει, προσθέτοντας ωστόσο ότι το σημαντικότερο σε κάθε περίπτωση είναι ο περιορισμός των ροών «έτσι ώστε να γίνουν διαχειρίσιμες».
Οι ποινές
Καθοριστικό στοιχείο της νέας νομοθεσίας είναι επίσης οι προβλέψεις για τις υποχρεώσεις των αιτούντων άσυλο, τις οποίες οφείλουν να τηρούν προκειμένου να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τις παροχές στήριξης. «Οι παράτυπα εισερχόμενοι θα πρέπει να συνεργάζονται με τις Αρχές, αλλιώς προβλέπεται μέχρι και διακοπή της διαδικασίας εξέτασης του αιτήματος ασύλου», τονίζει στην «Κ» ο διευθυντής της Υπηρεσίας Ασύλου στη Λέσβο, Μάριος Καλέας. Η όποια παραβατική συμπεριφορά κρίνεται, τονίζει πηγή από την υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής. «Οι υλικές συνθήκες υποδοχής (σ.σ. φιλοξενία, μηνιαίο επίδομα κ.ά.) που παρέχονται μπορεί να περικοπούν εκτός φυσικά από την παροχή τροφής και περίθαλψης. Προβλέπεται να υπάρχει διαδικασία επιβάρυνσης για όσους δεν συνεργάζονται ή εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά». Προσθέτει, μάλιστα, ότι αυτές οι προβλέψεις αφορούν και την προστασία των υπόλοιπων αιτούντων άσυλο που διαμένουν στον ίδιο χώρο αλλά και των πολιτών των κοινωνιών που υποδέχονται μετανάστες και πρόσφυγες.