Μπορεί εκ πρώτης όψεως η ανάμειξη της Τουρκίας στη Λιβύη και νωρίτερα στη Συρία να συνάδει με τις νεοοθωμανικές φιλοδοξίες του προέδρου της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην πραγματικότητα όμως η Αγκυρα δέχεται ασφυκτικές πιέσεις και στις δύο προαναφερθείσες συρράξεις.
Στη μεν Λιβύη η «επένδυση» του Ερντογάν στην κυβέρνηση του Φαγιέζ Αλ Σάρατζ, που στηρίζεται από τον ΟΗΕ, δεν αποδίδει καρπούς καθώς ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ κατέλαβε αυτήν την εβδομάδα τη Σύρτη και βρίσκεται πολύ κοντά στην εξασφάλιση του ελέγχου της Τρίπολης. Στη δε Συρία ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Σύρος πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ είχαν αιφνιδιαστική συνάντηση κι ενώ τα συριακά στρατεύματα υπό την κάλυψη ρωσικών μαχητικών βρίσκονται πολύ κοντά στην ανακατάληψη του Ιντλίμπ, του τελευταίου προπύργιου της αντιπολίτευσης.
Οι εξελίξεις ακυρώνουν αυτόματα τη συνεργασία Μόσχας – Αγκυρας στην περιοχή, αφού συστηματικά παραβιάζονται οι όροι της συμφωνίας του Σότσι το 2018. Η ένταση στις διμερείς τους σχέσεις επιδεινώνεται από το γεγονός ότι στη Λιβύη, Ερντογάν και Πούτιν έχουν επιλέξει αντίπαλα στρατόπεδα.
Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων
Κατά την πρόσφατη συνάντησή τους στην Κωνσταντινούπολη οι δύο ηγέτες, της Ρωσίας και της Τουρκίας, απηύθυναν έκκληση για εκεχειρία στη Λιβύη, προωθώντας ένα είδος συμφωνίας του Σότσι, αλλά για τη μεσογειακή χώρα αυτή τη φορά. Πάντως, η Λιβύη πράγματι τείνει να γίνει μία δεύτερη Συρία με την έννοια ότι εξελίσσεται ένας πόλεμος διά αντιπροσώπων (proxy war), στον οποίον εμπλέκονται όλο και περισσότερες χώρες. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Χάικο Μάας, έκανε ευθέως παραλληλισμό της Λιβύης με τον συριακό εμφύλιο.
Η Τουρκία έχει αρχίσει ήδη να στέλνει στρατεύματα στη Λιβύη για να ενισχύσει την κυβέρνηση του Σάρατζ, η Ρωσία διαθέτει ήδη 2.500 μισθοφόρους στη χώρα που πολεμούν στο πλευρό του Χάφταρ, όπως και εκατοντάδες άνδρες από το Σουδάν. Την ανάμειξη της Τουρκίας στη χώρα αποδοκίμασε ήδη ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Γιόζεπ Μπορέλ, ο οποίος ζήτησε άμεση κατάπαυση του πυρός γύρω από την Τρίπολη. Παράλληλα, επέκρινε μονομερείς ενέργειες, όπως η υπογραφή του μνημονίου Τουρκίας – Τρίπολης, αν και στη σχετική δήλωση δεν κατονόμασε ρητά την Αγκυρα.
Η Λιβύη θεωρείται σημαντική στρατηγικά λόγω των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της, των μεγαλύτερων στην Αφρική. Παράλληλα, είναι ζωτικής σημασίας η ύπαρξη σταθερών θεσμών στη χώρα, αφού η Ε.Ε. τρέμει ότι χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες καταφτάνουν στα παράλιά της με στόχο να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Η κρίση στη βορειοαφρικανική χώρα διαρκεί περίπου μία δεκαετία, από το 2011, όταν ανατράπηκε ο Μουαμάρ Καντάφι, ο οποίος στη συνέχεια δολοφονήθηκε. Η αστάθεια οδήγησε σε χάος και διχασμό τη χώρα μεταξύ ανατολικού και δυτικού κομματιού με το πρώτο να ελέγχεται από τον LNA του Χαφτάρ και το δεύτερο από τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση του Σάρατζ.
Η ανησυχία της Ε.Ε για την κατάσταση στη Λιβύη ήταν έκδηλη από τις συνομιλίες που είχε στις Βρυξέλλες ο Σάρατζ με τον Μάας και άλλους αξιωματούχους. Από την πλευρά του ο Ιταλός πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε είχε επαφές και με τον Χαφτάρ και επρόκειτο να δει και τον Σάρατζ στη Ρώμη, αλλά ο δεύτερος ανησύχησε ότι επρόκειτο για μια συγκεκαλυμμένη προσπάθεια να κάτσουν στο ίδιο τραπέζι οι δύο αντίπαλοι ηγέτες, με αποτέλεσμα να ματαιώσει την τελευταία στιγμή τη συνάντηση με τον Κόντε.
Το πρόβλημα, πάντως, είναι για μία ακόμη φορά ότι η Ε.Ε. παραμένει διχασμένη, κυρίως λόγω της διχογνωμίας Γαλλίας – Ιταλίας και συνεπώς αδρανής στην περιοχή, με αποτέλεσμα η Τουρκία και άλλες χώρες να εκμεταλλεύονται το διπλωματικό κενό που δημιουργείται. Η κινητοποίηση της Αγκυρας είναι ασφαλώς ένα μέτωπο προς την Ευρώπη σε απάντηση των εξορύξεων φυσικού αερίου ανοιχτά της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, το Ισραήλ και η Αίγυπτος επίσης αποδοκιμάζουν την συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης τόσο για λόγους γεωπολιτικούς (π.χ. ο κίνδυνος ενίσχυσης των Αδελφών Μουσουλμάνων, που συμμετέχουν στην κυβέρνηση της Λιβύης) όσο και εξαιτίας των σχεδίων για την κατασκευή του αγωγού EastΜed. Κι αν η βασική επιδίωξη του συγκεκριμένου αγωγού είναι η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, τα επίσημα εγκαίνια του TurkStream από τους Πούτιν και Ερντογάν είναι η επιβεβαίωση της κυριαρχίας της Μόσχας στην ενεργειακή αγορά. Μέσω του αγωγού, ο ρωσικός κολοσσός Gazprom θα μεταφέρει φυσικό αέριο στην Τουρκία και από εκεί στη νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, Αλεξέι Μίλερ, παρόντες στα εγκαίνια ήταν και οι πρωθυπουργοί Βουλγαρίας και Σερβίας αντίστοιχα, Μπόικο Μπορίσοφ και Αλεξάνταρ Βούτσιτς.