Η εικασία ότι «όσο πιο ποικίλο είναι ένα οικοσύστημα τόσο και πιο αποτελεσματικό είναι» έχει εφαρμοσθεί σε πλήθος επιστημονικών πεδίων, από την αγρονομία ώς την πολιτική επιστήμη.
Ομως όσο κι αν φαντάζει απίθανο, η αντίληψη αυτή δεν ήταν, μέχρι πρόσφατα, παρά μία εικασία για την οποία υπήρξαν κατά καιρούς υποστηρικτικές ενδείξεις από την παρατήρηση του φυσικού κόσμου, ουδέποτε όμως μία ισχυρή «απόδειξη» που να ικανοποιεί τις αυστηρές απαιτήσεις της επιστήμης.
Ετσι, όταν το 1993, ο καθηγητής J. H. Lawto(Imperial College, University of London) συζήτησε για πρώτη φορά με τον Ανδρέα Τρούμπη, διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Βιοποικιλότητας του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, την ανάγκη για αυστηρή επιστημονική διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της βιοποικιλότητας και της λειτουργίας των οικοσυστημάτων είχαν εμφανισθεί στη διεθνή βιβλιογραφία δημοσιεύσεις που χαρακτήριζαν το θέμα αυτό ως μία από τις μεγάλες προκλήσεις για την επιστήμη και την ανθρωπότητα για τον 21ο αιώνα. Το ερώτημα του κατά πόσο ο πλούτος των ειδών σε ένα οικοσύστημα επηρεάζει ή καθορίζει την αποτελεσματικότητα των βασικών διεργασιών του (παραγωγή, αποδόμηση, κύκλοι των θρεπτικών ουσιών), είναι κρισιμότατο σε ένα κόσμο όπου η γρήγορη απώλεια της βιοποικιλότητας, δηλαδή οι εκλείψεις των ειδών, απειλεί τις υπηρεσίες υποστήριξης της ζωής που απολαμβάνει δωρεάν ο άνθρωπος από τη φύση.
Τεράστιο πειραματικό
εγχείρημα
Η ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα που συγκροτήθηκε από ειδικούς της οικολογικής επιστήμης από εννέα κορυφαία ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα για να φέρει σε πέρας το έργο το οποίο κατόπιν χαρακτηρίστηκε ως το μεγαλύτερο πειραματικό εγχείρημα στην ιστορία της Οικολογίας, είναι φέτος ανάμεσα στους έξι τελικούς υποψηφίους για το Πανευρωπαϊκό Βραβείο Επιστήμης Descartes, που για φέτος έχει αποφασιστεί να δοθεί στην επιστήμη της Οικολογίας, ενάντια σε όλα τα ταμπού τα οποία δεν τη θέλουν να συγκαταλέγεται στις «κατεστημένες» επιστήμες. H ομάδα πήρε το όνομα του πειράματος: BIOTEPTH (Biodivercity and Ecosystem Progress iTerrestrial Herbaceous Ecosystems). Το συντονισμό της είχε ο Ελληνας καθηγητής κ. Ανδρέας Τρούμπης. Τον νικητή θα ανακοινώσει η Κομισιόν αύριο -η τελετή απονομής θα λάβει χώρα την Τρίτη στις Βρυξέλλες.
Η φύση… υπό επιτήρηση
Το πείραμα, που χρειάστηκε «υπομονή μέρμηγκα και θέληση τιτάνα» όπως είπε ο Α. Τρούμπης (για να αντιμετωπισθούν οι πολύπλοκες τεχνικές δυσκολίες και οι αμέτρητες ώρες εργασίας στο πεδίο), έλαβε χώρα σε οκτώ περιοχές, από την Ιρλανδία ώς τη Λέσβο και από την Ούμεο στη Βόρεια Σουηδία ώς την Πορτογαλία. Εργάστηκαν τριάντα τέσσερις ερευνητές 4 χρόνια, ενώ 480 πειραματικές επιφάνειες σε λειβαδικά οικοσυστήματα, τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων κάθε μία, εκχερσώθηκαν και αποστειρώθηκαν πλήρως, ενώ στη συνέχεια σπάρθηκαν με συγκεκριμένους συνδυασμούς «άγριων» φυτών κάθε περιοχής.
Μετά ήλθε ο καιρός της υπομονής. Η φύση έπρεπε να κάνει το έργο της… υπό επιτήρηση. Πολλοί από τους φοιτητές του Τμήματος Περιβάλλοντος στη Μυτιλήνη που ενεπλάκησαν στο BIODEPTH αισθάνθηκαν… έντονα το τίμημα της δόξας της συμμετοχής τους στο πρωτοποριακό αλλά και άκρως απαιτητικό αυτό πρόγραμμα.
Συγκλονιστικά τα πρώτα
αποτελέσματα
Τα πρώτα αποτελέσματα, που άρχισαν ουσιαστικά να παραλαμβάνονται τη δεύτερη χρονιά του πειράματος, αποδεικνύοντας τη βασική υπόθεση της έρευνας (σε ένα οικοσύστημα πλούσιο σε είδη, τα επιμέρους φυτά χρησιμοποιούν τους πόρους με διαφορετικό τρόπο, γεγονός που επιτρέπει στο σύνολο να παράγει περισσότερο από ένα πτωχευμένο οικοσύστημα), ήταν συγκλονιστικά: Για πρώτη φορά μάθαμε, με ποσοτικά στοιχεία, ότι κάθε φορά που χάνονται τα μισά από τα είδη που υπάρχουν στα λειβαδικά οικοσυστήματα, η παραγωγικότητα μειώνεται κατά 80 γραμμάρια ετησίως στο τετραγωνικό μέτρο σε μέσο όρο. Εάν αυτή η ταπεινή ποσότητα αναχθεί σε κλίμακα χώρας, τότε η σημασία της γίνεται εντυπωσιακή: υπολογίσαμε ότι η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί στη Γαλλία σε 43,5 εκατομμύρια τόνους ζωντανής βιομάζας. Κι’ επειδή στα λειβαδικά οικοσυστήματα, ο Ευρωπαίος ασκεί την κτηνοτροφία του, η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε δαπανηρότατη ζωοτροφή, και κατ’ επέκταση σε ζωικά προϊόντα. «Οι φυτοκοινωνίες είναι σταθμοί ηλιακής ενέργειας που παράγουν τροφή και ενέργεια για όλους τους άλλους», υπογραμμίζει ο J. Lawton, και καταλήγει «τελικά, όλοι εξαρτώμεθα ενεργειακά από τη φυτική παραγωγικότητα». Μια εικασία γνωστή από καιρό, που για πρώτη φορά υποστηρίχθηκε επιστημονικά.
Οι ημερήσιες δόσεις των αντιοξειδωτικών που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη ήταν 500 χιλιοστογραμμάρια βιταμίνης C, 400 χιλιοστογραμμάρια βιταμίνης E και 15 χιλιοστογραμμάρια β-καροτινίου, ένα μόριο που δίνει το χρώμα στα καρότα και στις γλυκοπατάτες. O οργανισμός μετατρέπει το β-καροτίνιο σε βιταμίνη A. H ημερήσια δόση ψευδαργύρου ήταν 80 χιλιοστογραμμάρια με 2 χιλιοστογραμμάρια χαλκού. Υψηλές δόσεις ψευδαργύρου μπορούν να προκαλέσουν ανεπάρκεια χαλκού στον οργανισμό, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία.