Πόλεις για τον άνθρωπο πρωτίστως και κυρίως για τον πεζό, και όχι για το αυτοκίνητο, παραμένει το ζητούμενο στην Ευρώπη, παρά τα ουσιαστικά βήματα που έχουν γίνει σε πολλές χώρες, δυστυχώς όχι στην Ελλάδα. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης το Ι.Χ. αυτοκίνητο εξακολουθεί να καλύπτει το 80% των μετακινήσεων, ενώ επιπλέον 10% προέρχεται από λεωφορεία, φορτηγά, βαν και μηχανάκια, όσο περίπου ήταν στις αρχές του 21ου αιώνα. Με ποδήλατο και περπάτημα πραγματοποιείται σήμερα περίπου το 5,5% των μετακινήσεων. Η βαριά χρήση του Ι.Χ. αυτοκινήτου έχει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στο κλίμα, καθώς και στο μποτιλιάρισμα. Η Ελλάδα μάλιστα κατατάσσεται το 2017 πέμπτη σε κυκλοφοριακή συμφόρηση στην Ε.Ε. (πίσω από Αγγλία, Βέλγιο, Ιταλία, Λουξεμβούργο), με περίπου 36 χαμένες ώρες το έτος κατά μέσον όρο.
Ο τομέας των μεταφορών εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ορυκτά καύσιμα, με αποτέλεσμα οι μεταφορές συνολικά (όχι μόνο στις πόλεις) να δίνουν το 2017 το 24,6% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ). Γι’ αυτό η πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), με τίτλο «Το κλειδί για αειφόρους αστικές μεταφορές», επιμένει στην ανάγκη ενίσχυσης της μετακίνησης με περπάτημα, ποδηλασία και δημόσιες συγκοινωνίες. Μάλιστα, τονίζει πως παραμένουν πιο πράσινες επιλογές κινητικότητας σε σύγκριση με τα ηλεκτρικά σκούτερ ή το ηλεκτρικό αυτοκίνητο.
Οι πόλεις σήμερα καταναλώνουν το 60%-80% της ενέργειας και δημιουργούν πάνω από το 70% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία επιδρούν στην κλιματική απορρύθμιση. Ταυτόχρονα, παραμένουν υψηλές οι συγκεντρώσεις ρύπων και καυσαερίων στην κατώτερη ατμόσφαιρα των πόλεων, επιδρώντας αρνητικά στην υγεία και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων τους.
Δύσκολος στόχος
Η έκθεση του ΕΟΠ σχετικά με τις περιβαλλοντικές και κλιματικές επιπτώσεις των μεταφορών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τις μεταφορές εξακολουθούν να αυξάνονται, όπως και η ζήτηση για μετακινήσεις σε όλη την Ευρώπη. Το 2018 οι εκπομπές από τις μεταφορές ήταν κατά 29% υψηλότερες από τα επίπεδα του 1990. Για να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας της Ε.Ε., οι εκπομπές από τις μεταφορές πρέπει να μειωθούν κατά 90% μέχρι το 2050! Πρόκειται για δύσκολο στόχο εάν λάβουμε υπόψη πως το 2016 οι χερσαίες μετακινήσεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση παρουσίασαν αύξηση 12% σε σύγκριση με το 2000. Την ίδια ώρα, μόνο το 8,1% των μεταφορών στην Ε.Ε. χρησιμοποιούσε το 2018 ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, έναντι 7,4% το 2017, ενώ έχει τεθεί στόχος για 10% για το 2020. Αξιοσημείωτο είναι πως το μερίδιο των Ι.Χ. αυτοκινήτων στους μηχανοκίνητους τρόπους μεταφοράς παρέμεινε σχεδόν σταθερό στο διάστημα αυτό, περίπου 80%. Το 9,1% κάλυψαν λεωφορεία και πούλμαν (έναντι 10,2% το 2000), το 7,4% τα τρένα (6,9%), το 2,1% μηχανοκίνητα δίκυκλα (1,9%) και 1,7% το τραμ και το μετρό (1,5%).
Την ίδια ώρα, οι μέσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) των νέων επιβατικών αυτοκινήτων αυξήθηκαν για δεύτερη συνεχή χρονιά το 2018, φθάνοντας τα 120,4 γρ. CO2 ανά χιλιόμετρο. Παρόμοια ανοδική τάση παρουσίασαν και οι μέσες εκπομπές CO2 των νέων φορτηγών. Επιπλέον, οι εξατμίσεις των οχημάτων αποτελούν σημαντική πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ιδίως των αιωρούμενων σωματιδίων (PM) και του διοξειδίου του αζώτου (NO2), ενώ προκαλούν και μεγάλο θόρυβο.
Ενας πρώτος στόχος που τίθεται από τον ΕΟΠ είναι η μετακίνηση προς και από τη στάση ή τον σταθμό του μέσου μεταφοράς που θα μας μεταφέρει στη δουλειά μας ή στον προορισμό μας, δηλαδή προς το μετρό, το λεωφορείο ή το τρένο, να μη γίνει με Ι.Χ. Μια μαζική επικράτηση του βαδίσματος ή του ποδηλάτου για μερικές εκατοντάδες μέτρα ή ένα χιλιόμετρο μέχρι τον σταθμό θα φέρει αξιοσημείωτη μείωση της χρήσης αυτοκινήτου, μειώνοντας την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και καυσαερίων, βελτιώνοντας την ποιότητα του αέρα στις πόλεις. Σε συνδυασμό με τις δημόσιες μεταφορές, το περπάτημα και το ποδήλατο παρέχουν τα μέγιστα οφέλη τόσο για την ανθρώπινη υγεία όσο και για το περιβάλλον στις αστικές περιοχές, καταλήγει ο ΕΟΠ.
«Δεν είναι όλες οι επιλογές εξίσου πράσινες…»
«Οι πόλεις μπορούν να κάνουν πολλά για να διευκολύνουν την πρόσβαση στα συστήματα δημόσιων συγκοινωνιών, δημιουργώντας ελκυστικούς αστικούς χώρους που κάνουν το περπάτημα και το ποδήλατο από και προς τους σταθμούς ευκολότερο και πιο ευχάριστο», αναφέρεται στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. «Οι ψηφιακές εφαρμογές μπορούν να κάνουν ένα καλό σύστημα αστικής κινητικότητας ακόμα καλύτερο, αλλά δεν μπορούν να αντισταθμίσουν ανεπαρκώς ανεπτυγμένες δημόσιες συγκοινωνίες», προειδοποιεί.
Ο ΕΟΠ τονίζει πως «δεν είναι όλες οι επιλογές κινητικότητας εξίσου πράσινες». Η εισαγωγή και η ταχεία υιοθέτηση συστημάτων ανταλλαγής οχημάτων, βασισμένων σε ψηφιακές εφαρμογές μπορεί να έχει οφέλη, ωστόσο αναφέρονται μελέτες που δείχνουν ότι ο αντίκτυπός τους στο περιβάλλον δεν είναι πάντα θετικός. Ιδιαίτερα τα προγράμματα ανταλλαγής ηλεκτρονικών σκούτερ προσελκύουν χρήστες που διαφορετικά θα είχαν περπατήσει ή θα έπαιρναν δημόσια συγκοινωνία. Τα ηλεκτρικά σκούτερ ή πατίνια μπορεί να έχουν λίγες άμεσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά υπάρχουν αμφιβολίες για το πόσο πράσινα είναι λόγω αρνητικών επιπτώσεων που συνδέονται με τα υλικά και την κατασκευή τους, καθώς και τη συχνή συλλογή τους για επαναφόρτιση από μικρά φορτηγά. «Παρομοίως, εφαρμογές όπως η Uber ή η Lyft κάνουν λίγα για να μειώσουν τις εκπομπές ή την κυκλοφοριακή συμφόρηση, ενώ απομακρύνουν ανθρώπους από τις δημόσιες συγκοινωνίες».
Ηχορρύπανση
Εκτιμάται ότι περίπου 100 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη εκτίθενται σε επίπεδα θορύβου τουλάχιστον 55 dB, κυρίως λόγω της κυκλοφορίας οχημάτων. Πάνω από 73 εκατομμύρια ζουν σε αστικές περιοχές. Μάλιστα, υπολογίζονται σε 32 εκατομμύρια οι άνθρωποι οι οποίοι εκτίθενται σε πολύ υψηλά επίπεδα ηχορρύπανσης τουλάχιστον 65 dB. Η οδική κυκλοφορία αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή θορύβου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η ηχητική ρύπανση ή η έκθεση σε ηχητικά επίπεδα περιβάλλοντος που υπερβαίνουν τα συνήθη επίπεδα άνεσης, επισημαίνει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα ζωής και να οδηγήσουν σε νοητική βλάβη στα παιδιά, υψηλά επίπεδα στρες, διαταραχές του ύπνου και αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.