Οι άμεσες συνέπειες του νέου κορωνοϊού στην υγεία είναι προφανείς, καθώς οι νεκροί παγκοσμίως έχουν ξεπεράσει τις 30 χιλιάδες, ενώ κάποια συστήματα υγείας ήδη δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στον μεγάλο αριθμό ασθενών που χρήζουν ταυτόχρονης νοσηλείας. Εντούτοις, πέρα από τις άμεσες, λοιμώδεις συνέπειες, υπάρχουν και έμμεσες, λιγότερο εμφανείς επιπτώσεις του κορωνοϊού στην δημόσια υγεία.
Ο περιορισμός στο σπίτι μπορεί να έχει επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία. Η έλλειψη άσκησης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του δείκτη μάζας σώματος, που αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ή επιδείνωσης πολλών παθήσεων. Ταυτόχρονα, η απομόνωση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ψυχικής υγείας, ενώ μπορεί να επιδεινωθεί και το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας.
Η αναστολή λειτουργίας των σχολείων, αν και σωστό μέτρο για τον περιορισμό της πανδημίας, οδήγησε σε λιγότερες ημέρες διδασκαλίας. Η βιβλιογραφία έχει εντοπίσει θετική μακροχρόνια συσχέτιση ανάμεσα στην διάρκεια της εκπαίδευσης και την υγεία των μετέπειτα ενηλίκων. Δεν γνωρίζουμε ακόμα για πόσο διάστημα θα χρειαστεί να παραμείνουν τα σχολεία κλειστά, και αν θα επηρεαστεί και η επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά, αλλά η διαδικτυακή διδασκαλία θα βοηθήσει να περιοριστούν τυχόν αρνητικές συνέπειες.
Στην κορύφωση της πανδημίας, τα νοσοκομεία μπορεί να ξεπεράσουν τις δυνατότητές τους, με αποτέλεσμα να βρίσκονται στην δυσάρεστη θέση να δίνουν προτεραιότητα σε κάποιους ασθενείς έναντι άλλων. Αυτό θα έχει επιπτώσεις και σε πάσχοντες από άλλα νοσήματα, άσχετα με τον κορωνοϊό, με αποτέλεσμα να είναι πιθανό να παρατηρηθεί αύξηση της θνησιμότητας σε άλλες ασθένειες. Το ίδιο ισχύει για τους τραυματίες τροχαίων ατυχημάτων, στα οποία δυστυχώς είναι πολύ αρνητικές οι επιδόσεις της χώρας μας.
Η οικονομική δραστηριότητα έχει περιοριστεί σημαντικά λόγω των μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης του ιού και οι αρνητικές συνέπειες στην παγκόσμια και την Ελληνική οικονομία θα συνεχιστούν και μετά το τέλος της πανδημίας. Η βιβλιογραφία έχει εξετάσει εκτενώς τις επιπτώσεις των οικονομικών κρίσεων και της ανεργίας πάνω στην υγεία. Αποτελέσματα πρόσφατων επιστημονικών μελετών μας καταδεικνύουν τις αρνητικές συνέπειες της ανεργίας στην υγεία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η αύξηση των δεικτών κατάθλιψης και αυτοκτονιών. Έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη κατά μέσο όρο πιθανότητα εκδήλωσης νόσων σε όσους μένουν άνεργοι, λαμβάνοντας υπόψη άλλους παράγοντες κινδύνου, ενώ συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία (διατροφή, άσκηση, αλκοόλ, κάπνισμα) μπορεί να επηρεαστούν ποικιλοτρόπως.
Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου είναι η ύπαρξη αβεβαιότητας, οικονομικής ή μη. Στην παρούσα φάση ο πληθυσμός βιώνει υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας που σχετίζεται τόσο με την υγεία την δική τους ή αγαπημένων προσώπων, όσο και με την οικονομική κατάσταση. Πρόσφατες έρευνές μας δείχνουν ότι η αβεβαιότητα για το μέλλον μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία, αλλά και να έχει λιγότερο προφανείς επιπτώσεις, όπως η αύξηση του κινδύνου πρόκλησης τροχαίων ατυχημάτων, λόγω διάσπασης προσοχής, άγχους και έλλειψης ύπνου.
Πέρα από τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας, ενδεχομένως να υπάρξουν μακροχρόνια και κάποιες θετικές επιπτώσεις. Η καθιέρωση της τηλε-εργασίας μετά το πέρας της πανδημίας μπορεί να περιορίσει τις άσκοπες μετακινήσεις εργαζομένων. Αυτό μπορεί να μειώσει τα επίπεδα ρύπανσης, η οποία σχετίζεται με διάφορες ασθένειες και στοιχίζει την ζωή σε 7 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Αλλαγές στη συμπεριφορά ενδέχεται να περιορίσουν την εξάπλωση της εποχικής γρίπης και άλλων ιών. Ο περισσότερος ελεύθερος χρόνος που απομένει στον εργαζόμενο λόγω περιορισμού της μετακίνησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, που να περιλαμβάνει προετοιμασία γεύματος στο σπίτι και τακτική άσκηση. Σημαντική θα είναι η διευκόλυνση ενασχόλησης με τα παιδιά και δημιουργίας οικογένειας, δεδομένης και της υπογεννητικότητας που αντιμετωπίζει η χώρα.
Συνολικά, ο κορωνοϊός αποτελεί μια τεράστια πρόκληση για τον πληθυσμό και τα συστήματα υγείας και οι επιπτώσεις του θα επηρεάζουν τις ζωές μας και τα επόμενα χρόνια, όταν θα έχει ξεπεραστεί η πανδημία.
*Ο Σωτήρης Βανδώρος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικών Υγείας στο King’s College London, και Adjunct Αναπληρωτής Καθηγητής στην Σχολή Δημόσιας Υγείας του Harvard University. Email: [email protected]