«Έφτασε η Μεγάλη Εβδομάδα του 1968. Αρκετοί από τους ποινικούς πήγαν στην εκκλησία. Δεν είχα πάει ποτέ. Ξαφνικά τη Μεγάλη Παρασκευή, το απομεσήμερο, μόλις είχαμε βγει στο προαύλιο, άκουσα ψαλμωδίες. Γύρισα και είδα να μπαίνει στην ακτίνα ο επιτάφιος της φυλακής. Πάντα με συγκινούσαν τα εγκώμια, που ήξερα να τα ψάλλω. Μπροστά πήγαινε ένας κρατούμενος που κρατούσε ένα μεγάλο σταυρό, πίσω ακολουθούσε ο επιτάφιος με μια ομάδα κρατουμένων που έψαλλαν τα εγκώμια. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή συγκινήθηκα βαθιά, βλέποντας και ακούγοντας ισοβίτες καταδικασμένους για ανθρωποκτονία να ψέλνουν «Μετά των κακούργων, ως κακούργος Χριστέ!» Είναι μια από τις σκηνές της ζωής μου στη φυλακή που δεν μπορώ να ξεχάσω».1
Τη σκηνή αυτή από τις φυλακές της Αίγινας μου περιγράφει συχνά ο πατέρας μου τη Μεγάλη Παρασκευή. Στην οικογένειά μας κανείς δεν ήταν θρήσκος. Στην Κρήτη εξάλλου, η σχέση με την επίσημη Εκκλησία δεν είναι η ίδια με την υπόλοιπη Ελλάδα, για ιστορικούς λόγους. Το «ανάθεμα» στο Βενιζέλο και το αίτημα για αφορισμό του Καζαντζάκη έπαιξαν το ρόλο τους. Μεγάλωσαν γενιές με τον «Τελευταίο Πειρασμό», τον «Καπετάν Μιχάλη» και το «ο Χριστός Ξανασταυρώνεται».
Άλλο όμως η Εκκλησία, άλλο η Ορθοδοξία. Και, ιδίως, άλλο η ενσυνείδητη πίστη σε μια θρησκεία, άλλο οι διαχρονικές, και παγκόσμιες ίσως, πάντως οι ελληνικές σταθερές στις κοινωνικές τελετουργίες. Όλοι πηγαίναμε και πηγαίνουμε στην εκκλησία για να ακούσουμε τα εγκώμια, κάθε μα κάθε χρόνο. Παλιότερα μάλιστα στο Ηράκλειο άκουγες συχνά να τα ψέλνουν στα μικρά παραδοσιακά ρακάδικα του κέντρου της πόλης. Σ’ αυτές τις μικρές εκκλησίες του δήμου, εντός και πέριξ της αγοράς, όπου ανακατεύονταν μεσομικροαστοί και κοινωνικό περιθώριο, επαγγελματίες της πόλης και επισκέπτες από τα χωριά.
Δεν είναι εύκολο να βρεις λόγια που να περιγράφουν τι μας συμβαίνει μπροστά στον Επιτάφιο, όταν ακούγεται ο πιο ποιητικός, σχεδόν ερωτικός θρήνος. Πώς να περιγράψεις μια έκρηξη εικόνων, αρωμάτων, μελωδίας, αρχέγονων λέξεων. Όταν ανάβεις κερί και βυθίζεσαι εντός σου, ενδοσκοπώντας, αποτιμώντας το χρόνο από το περσινό και όλα τα προηγούμενα Πάσχα, ενώ ταυτόχρονα συνάδεις, συμμετέχεις, κοινωνός σε μια πάνδημη τελετουργία. Όταν η θυσία ενός είναι κατ’ εξοχήν συνδεδεμένη με όλη την κοινωνική ιστορία. Και εν ταυτώ με τον κύκλο της ζωής στη φύση.
Η απουσία από τον Επιτάφιο φέτος επιβάλλεται. Βιώνεται δύσκολα αλλά o ιός πρέπει και θα νικηθεί. Και η ζωή πρέπει και θα ξαναβγεί στο ξέφωτο. Χωρίς υγειονομικές αποστασιοποιήσεις. Ακούμε τους γιατρούς μας, μέχρι να βρουν φάρμακα και εμβόλια. Αλλά δεν πρέπει να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι θα καταργήσουμε για πάντα την «κανονική» κοινωνικότητα, τις συναθροίσεις. Θα σχετιζόμαστε όπως και πριν, χωρίς μάσκες και γάντια.
Μέσα στην πανδημία, συνεχίζουμε τον αγώνα στην πλευρά της ζωής, για ένα καλύτερο αύριο. Αυτό πιστεύω.
1. Φοίβος Ιωαννίδης, Μια ζωή γεμάτη, υπό έκδοση από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
*Ο Γιάννης Φ. Ιωαννίδης είναι δικηγόρος, Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου