Στη Σ΄ ραψωδία της Ιλιάδας, ο Ομηρος μας χαρίζει μια μοναδική εικόνα. Μετά τον θάνατο του Πατρόκλου, ο Αχιλλέας αποφασίζει τελικά να ξαναριχτεί στη μάχη, αλλά επειδή η αρματωσιά του χάθηκε με το τραγικό τέλος του αδελφικού του φίλου, η μητέρα του η Θέτις ζητάει από τον σιδηρουργό των θεών Ηφαιστο να του φτιάξει μια καινούργια ασπίδα.
Ο Ομηρος μας χαρίζει μοναδικές λέξεις και γλαφυρές εικόνες για τη δουλειά του Ηφαίστου στη νέα ασπίδα του Αχιλλέα. Μας ανοίγει τον νου, με το χέρι του θεού-τεχνίτη να απεικονίζει τη φυσιολογική ζωή σε εποχή ειρήνης, συμβολίζοντας τον κόσμο πέρα από το πεδίο της μάχης και δίνοντας το μάθημα ότι ο πόλεμος είναι μόνο μία από τις πτυχές της ζωής.
Η ζωή που φαντάζει στην ασπίδα είναι γεμάτη γιορτές, χορούς και νέες συγκομιδές. Η νέα ασπίδα του Αχιλλέα μας θυμίζει ότι κάθε αναποδιά και κάθε δυσκολία θα περάσουν και ότι η ζωή έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει. Από την πρώτη φορά που διάβασα την Ιλιάδα, για μένα η ασπίδα του Αχιλλέα ήταν και είναι συνώνυμο ελπίδας, ομορφιάς, νέας ζωής, νέου ξεκινήματος μετά τη δυσκολία. Στις τωρινές συνθήκες της πανδημίας ίσως συμβολίζει τον μοναδικό και πολύτιμο ευρωπαϊκό τρόπο ζωής μας, που πρέπει όχι μόνον να αποκατασταθεί, αλλά και να ξαναχτιστεί ισχυρότερος, όσο ποτέ άλλοτε.
Τις πέντε τελευταίες εβδομάδες, η Ευρώπη έδειξε την ανθεκτικότητά της, την ικανότητά της και την αποφασιστικότητά της να πάρει δύσκολες αποφάσεις, ώστε να δοθεί συλλογική απάντηση στην πανδημία του κορωνοϊού. Πρόκειται για πρωτοφανή κατάσταση που βρίσκεται τώρα σε πλήρη εξέλιξη. Ελήφθησαν έκτακτα και άνευ προηγουμένου μέτρα – τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία. Πρωτόγνωρα περιοριστικά μέτρα κοινωνικής απομόνωσης, που συμβάλλουν στην επιβράδυνση της εξάπλωσης του ιού, δίνοντας συγχρόνως στα συστήματα υγείας μας τη δυνατότητα να ανταποκριθούν. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά έχουν σημαντικό κόστος και επιπτώσεις στις οικονομίες μας, στη λειτουργία της ενιαίας αγοράς μας και στις βασικές ελευθερίες και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο περιορισμός των πολιτικών ελευθεριών και της οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει τον νέο κανόνα, καθώς θα υπονόμευε βαθιά το μέλλον για γενιές Ευρωπαίων.
Εάν η αχίλλειος πτέρνα της Ευρώπης είναι η έλλειψη αλληλεγγύης και ο κατακερματισμός, τότε η ασπίδα του Αχιλλέα –και των Ευρωπαίων– είναι η ανεξάντλητη ανθεκτικότητά μας.
Τώρα είναι η ώρα του Ηφαίστου. Είναι η ώρα να αρχίσουμε να βλέπουμε το «μετά». Οι στρατηγικές μας για την άρση των περιοριστικών μέτρων πρέπει να είναι συντονισμένες. Ο ιός δεν γνωρίζει σύνορα και ασυντόνιστα ή μονομερή μέτρα θα είναι εντελώς αναποτελεσματικά. Είμαστε όλοι συνιδιοκτήτες ενός κοινού αγαθού που λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Ευρώπη γίνεται ισχυρότερη όταν δρούμε όλοι μαζί. Ενδεχόμενη έλλειψη αλληλεγγύης θα μετατραπεί για πάντα σε αχίλλειο πτέρνα μας.
Διαφορές ανάμεσα στα κράτη-μέλη είναι λογικό να υπάρχουν, και για τον χρόνο αντίδρασης και για τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Χρειαζόμαστε όμως τώρα ένα κοινό πλαίσιο λειτουργίας, που θα διασφαλίζει έναν κοινό ορίζοντα εξόδου από την πανδημία. Γι’ αυτόν τον λόγο η Επιτροπή παρουσίασε αυτή τη βδομάδα έναν οδικό χάρτη πορείας εξόδου προς την άρση των μέτρων περιορισμού του COVID-19.
Ο οδικός χάρτης προσφέρει στα κράτη-μέλη αντικειμενικά κριτήρια και συστάσεις για τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να επανέλθουμε στην κανονικότητα της καθημερινότητάς μας, προχωρώντας ταυτόχρονα και στην επανεκκίνηση της οικονομίας. Εχοντας υπόψη τα όσα ακόμη δεν γνωρίζουμε για τον ιό, είναι σαφές ότι πρέπει να βρισκόμαστε σε ετοιμότητα ώστε να αναθεωρήσουμε την προσέγγισή μας ανά πάσα στιγμή και ανάλογα με τις εξελίξεις. Ο περιορισμός της εξάπλωσης της απειλής θα είναι μια μάχη που ίσως χρειαστεί να δώσουμε πολλές φορές.
Ο κοινός μας χάρτης πορείας όμως πρέπει να έχει και ως κοινό παρονομαστή την ενίσχυση της αλληλεγγύης. Για να κερδίσουμε αυτήν τη μάχη, θα χρειαστούν περισσότερα και πιο συστηματικά τεστ δοκιμών, βελτίωση των πρωτοκόλλων θεραπείας και, τελικά η εφεύρεση του εμβολίου που θα μας προστατεύσει οριστικά από το κακό. Το εμβόλιο θα πρέπει να είναι ευρέως προσβάσιμο και προσιτό τόσο στην Ευρώπη όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στο μέλλον, η ανθεκτικότητα των συστημάτων μας θα είναι το βασικό ζητούμενο. Πρέπει να διδαχθούμε από όσα μας έμαθε η πανδημία. Πρώτα στον τομέα της υγείας, όπου οι πολίτες ζητούν πολλά από μια Ευρώπη που είναι αρμόδια για λίγα. Αλλά και μέσω της χρήσης των οικονομικών και βιομηχανικών μας στρατηγικών, της εκπαίδευσης, της απασχόλησης και της ασφάλειας. Από το να παράγουμε ξανά μάσκες και αναπνευστήρες μέχρι να κάνουμε τις ψηφιακές δεξιότητες κτήμα όλων, όχι μόνον των ειδικών. Από το να βρούμε πόρους για την οικονομική επανεκκίνηση χωρίς να χρειαστεί πρώτα να μαλώνουμε δημοσίως πριν συμφωνήσουμε.
Η κρίση έχει επίσης παγκόσμια διάσταση: θα ηττηθεί μόνο μέσα από τον διεθνή συντονισμό και τη διεθνή συνεργασία. Η Ε.Ε., ως ο μεγαλύτερος δωρητής ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας στον κόσμο και ηγετική οικονομική δύναμη, θα είναι στην πρώτη γραμμή και αυτής της προσπάθειας. Την ώρα που άλλοι υποχωρούν, η Ευρώπη αναλαμβάνει τις διεθνείς υποχρεώσεις της ως δύναμη ευθύνης. Η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν μου ανέθεσε να διοργανώσω ένα διαδικτυακό συνέδριο δωρητών στις 4 Μαΐου, ώστε να βρεθούν οι αναγκαίοι πόροι και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για τη διάγνωση, τη θεραπεία και την κυκλοφορία του μελλοντικού εμβολίου.
Τις τελευταίες εβδομάδες έχω διαβάσει και έχω ακούσει πολλές κριτικές για τη συλλογική ευρωπαϊκή απάντηση στην πανδημία. Ορισμένες ίσως είναι δίκαιες, αλλά πολλές είναι σίγουρα υπερβολικές. Το μόνο που θα ήθελα να ζητήσω είναι να μην κρίνουμε την Ενωσή μας από το πόσες φορές έχει κλονιστεί, αλλά από το πόσες φορές έχει επιστρέψει ισχυρότερη.
Αυτήν την πρόκληση μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε μόνον ενώνοντας τις κοινωνίες και τις δημοκρατίες μας και όχι σπέρνοντας τη διχόνοια.
Τώρα πρέπει να επικεντρωθούμε στην ανοικοδόμηση της Ευρώπης, μετά την πανδημία, θέτοντας τα θεμέλια για ένα νέο αύριο. Μετά τα γεγονότα της φετινής χρονιάς θα έχουμε αλλάξει για πάντα. Και αυτό θα πρέπει να γίνει προς το καλύτερο. Οπως θα το ήθελε και ο Ομηρος. Από την αχίλλειο πτέρνα της Ευρώπης, στην ευρωπαϊκή ασπίδα του Αχιλλέα.
* Ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς είναι αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.