Η μεγάλη μεταδοτικότητα του στελέχους του κορωνοϊού SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19 οδήγησε στο να κλείσουν οι παραλίες και οι προκυμαίες σε όλες τις παραθαλάσσιες χώρες του κόσμου. Η άρση των περιοριστικών μέτρων που αναμένεται μέσα σε λίγες μέρες γεννάει εύλογα το ερώτημα για το αν μπορούμε να επιστρέψουμε στις παραλίες, αν είναι ασφαλής η άμμος και πόσοι άνθρωποι θα πρέπει να βρίσκονται στην παραλία ταυτόχρονα;
Η αειφορική χρήση των παραλιών, δηλαδή η ισορροπημένη ανάπτυξή τους ώστε να προστατεύεται η ομορφιά του τοπίου, η βιοποικιλότητα, καθώς και να είναι ασφαλείς και ευχαριστημένοι οι λουόμενοι και οι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται σε αυτήν, είναι ένα θέμα που απασχολεί την ερευνητική κοινότητα και την τουριστική βιομηχανία ιδιαίτερα μετά την έναρξη της πανδημίας. Εχει επικρατήσει ο όρος «φέρουσα ικανότητα» της παραλίας που συγκεντρώνει την ισορροπημένη ανάπτυξή της ικανοποιώντας κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά κριτήρια και που εκφράζεται με τον αριθμό των τετραγωνικών μέτρων (τ.μ.) που έχει ο κάθε λουόμενος σε μια παραλία στη διάθεσή του. Στα περιβαλλοντικά κριτήρια συμπεριλαμβάνονται όροι υγειονομικοί, όπως για παράδειγμα η αποφυγή έκθεσης των λουομένων σε παθογόνους μικροοργανισμούς.
Επιβιώνουν οι ιοί στην άμμο;
Συνήθως, η άμμος είναι το φυσικό περιβάλλον στον οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται πάμπολλοι μικροοργανισμοί. Βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα και ιοί συναντώνται πάντοτε και σε τεράστιους αριθμούς στην άμμο, όπως και σε κάθε άλλο φυσικό περιβάλλον. Δεν είναι κατά κύριο λόγο βλαπτικοί για την υγεία του ανθρώπου. Το αντίθετο, συντελούν στην ισορροπία της φύσης. Ανάμεσά τους, ωστόσο, μπορεί να υπάρχουν και παθογόνοι μικροοργανισμοί.
Ανθρώπινες δραστηριότητες οδηγούν σε απόθεση παθογόνων στο περιβάλλον. Ο τρόπος που τα παθογόνα επιβαρύνουν την άμμο είναι από εκκρίσεις του ανθρώπου (ή ζώων) άμεσες και έμμεσες. Κόπρανα, λύματα, εκπλύσεις από τη βροχή, το γυμνό δέρμα όσων περπατούν στην άμμο και πάσχουν από δερματικές ασθένειες είναι επιβαρυντικοί παράγοντες. Η μοίρα των μικροοργανισμών αυτών μπορεί να είναι θάνατος ή μικρής διάρκειας επιβίωση, σπάνια πολλαπλασιασμός και διασπορά.
Πολύ λίγες επιστημονικές μελέτες υπάρχουν σχετικές με την παρουσία και επιβίωση ιών στην άμμο, και αφορούν σε ιούς προερχόμενους από γαστρεντερικό σωλήνα: εντεροϊούς και ρεοϊούς, νοροϊούς, αδενοϊούς, πολυομαϊούς και ιούς ηπατίτιδας Α και Ε. Λίγες μελέτες έχουν ελέγξει την επιδημιολογική σημασία της παρουσίας εντερικών ιών σε άμμο ακτών κολύμβησης. Ο λόγος δεν είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος της επιστημονικής κοινότητας για την υγεία των χρηστών της παραλίας (κολυμβητών, περιπατητών, ανθρώπων που επιδίδονται σε σπορ), αλλά η χαμηλή πιθανότητα μετάδοσης εντερικής νόσου από την άμμο.
Οπως είναι ο κανόνας με τα παθογόνα, ο παθογόνος ιός μπορεί να παραμείνει ενεργός εκτός του σώματος του ανθρώπου για χρονικό διάστημα που εξαρτάται από πολλές παραμέτρους (τύπος επιφάνειας πορώδης ή μη πορώδης, χημική σύσταση, θερμοκρασία, υγρασία κ.ά.). Προκειμένου για τον ιό SARS-CoV, σύμφωνα με δημοσιευμένες πληροφορίες, στο χώμα στελέχη του επιβιώνουν για λιγότερο από 6 ώρες. Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) τον καταστρέφει σε διάστημα μικρότερο της ώρας. Ηδη, έπειτα από έκθεση 15 λεπτών οι αριθμοί του ιού έχουν μειωθεί κατά τουλάχιστον 50%. Οι υψηλές θερμοκρασίες αδρανοποιούν τον ιό. Ο συνδυασμός υψηλής θερμοκρασίας και υπεριώδους ακτινοβολίας επιταχύνει την καταστροφή του ιικού σώματος.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στις παραλίες της Ελλάδας. Οταν η θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι 32 βαθμοί η άμμος, εκτεθειμένη στον ήλιο, έρχεται σε θερμοκρασίες που φθάνουν ή ξεπερνούν τους 50 βαθμούς. Η θερμοκρασία αυτή μπορεί να προκαλέσει έγκαυμα 2ου βαθμού στο ευαίσθητο δέρμα του ποδιού. Με βεβαιότητα καταστρέφει το ευαίσθητο περίβλημα του SARS-CoV.
Πώς, όμως, όλο αυτό μεταφράζεται σε σωστή χρήση της παραλίας, χωρίς την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας, που λαμβάνει υπόψη και υγειονομικούς παράγοντες; Συνήθως οι λουόμενοι συγκεντρώνονται σε μια στενή ζώνη, πολύ κοντά στην ακρογιαλιά, που συνήθως φθάνει το μέγιστο πλάτος των 25 μέτρων ανεξάρτητα από το μέγεθος της παραλίας. Μελέτες που έχουν γίνει σε τουριστικές παραλίες, έδειξαν ότι αν ο λουόμενος έχει κάτω από 5 τετραγωνικά μέτρα (τ.μ.) στη διάθεσή του, τότε αισθάνεται δυσφορία που σχετίζεται με τον συνωστισμό που δημιουργείται. Σε ημέρες και ώρες αιχμής, συνήθως τον Αύγουστο, υπολογίζεται να έχει ο κάθε λουόμενος 2,3 τ.μ. σε παραλίες όπως η Gandia Nord και 4,5 τ.μ. στη la Grava της Ισπανίας. Συνήθως, όμως, μια πραγματική τιμή που ικανοποιεί όλα τα κριτήρια είναι τα 8 τ.μ./λουόμενο, ενώ όταν λαμβάνονται υπόψη κριτήρια που αφορούν τις υπηρεσίες και κυρίως θέματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (π.χ. δημιουργία πλουμίων μέσα στη θάλασσα έπειτα από βροχοπτώσεις, ρύπανση της θάλασσας με λύματα) θα πρέπει αυτή η τιμή να διπλασιάζεται ή ακόμα και να πενταπλασιάζεται (16-40 τ.μ./λουόμενο). Στην περίπτωση του κορωνοϊού SARS-CoV-2 όπου η συνήθης πρακτική είναι 1,5 μέτρο αναγκαία απόσταση, προτείνεται η αύξηση της φέρουσας ικανότητας στα 10 τ.μ./λουόμενο.
Για παράδειγμα στην παραλία των Αγίων Αποστόλων στα Χανιά της Κρήτης που έχει μια έκταση κατά προσέγγιση 1,17 στρέμματα χρησιμοποιούνται για υπηρεσίες καντίνας, χημικής τουαλέτας και «ξαπλώστρες» 0.3 στρέμματα (πράσινη περιοχή στην εικόνα) και για το beach volley 0.3 στρέμματα. Αν αφαιρεθεί ο χώρος που χρησιμοποιείται σαν beach volley στα 0,87 στρέμματα αντιστοιχούν α) λαμβάνοντας τους όρους της πραγματικής φέρουσας ικανότητας των 8τ.μ/λουόμενο 108 άτομα, ενώ β) με πιο αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια η φέρουσα ικανότητα αυξάνεται στα 10 τ.μ/λούομενο που ισοδυναμεί με 87 άτομα, που σημαίνει η παραλία στην COVID-19 κολυμβητική περίοδο, δεν δύναται να φιλοξενήσει ταυτόχρονα περισσότερα από 87 άτομα.
Ενα σημαντικό θέμα που προκύπτει αφορά τον αριθμό των ενοικιαζόμενων ομπρελών και τη χωροθέτησή τους στην παραλία. Μέχρι τώρα στην παραλία των Αγίων Αποστόλων υπήρχαν 80 ομπρέλες, τοποθετημένες σε πέντε σειρές, ενώ τώρα με την έναρξη της κολυμβητικής περιόδου στη μετά COVID-19 εποχή θα πρέπει αυτές να χωροθετηθούν διαφορετικά, καλύπτοντας όλη την πράσινη περιοχή των υπηρεσιών, τηρώντας τη φέρουσα ικανότητα 10 τ.μ/λουόμενο. Εντούτοις, αυστηροί όροι καθαριότητας και απολύμανσης θα πρέπει να επικρατούν στη χρήση ξαπλωστρών και τουαλετών.
Συνεπώς, πρέπει να επιστρέψουμε στις παραλίες έχοντας πάντα οι Αρχές και οι επιχειρήσεις υπόψη τους ότι αρχικά θα πρέπει να ακολουθείται αυστηρά πιο σωστός χωρικός σχεδιασμός του χώρου στην παραλία και βαθμιαία να αυξάνεται ο αριθμός των επισκεπτών.
* Η κ. Ράνια Τζωράκη είναι επίκ. καθηγήτρια «Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης» και η κ. Αδαμαντία Ευστρατίου αναπλ. καθηγήτρια «Θαλάσσιας Μικροβιολογίας» στο τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.