Το 1900 οι φυσικοί αισθάνονταν ανοήτως αυτάρεσκα. Πολλοί από αυτούς πίστευαν ότι είχαν βάλει σε μια τάξη το Διάστημα. Ο μαγικός μηχανισμός, τον οποίο είχε κουρδίσει ο Ισαάκ Νεύτων, έμοιαζε να δουλεύει όπως ακριβώς είχε προβλεφθεί. Δευτερεύουσες ανακαλύψεις στα πεδία της θερμότητας, του φωτός και του ηλεκτρισμού έδειχναν να συναρθρώνονται άψογα μέσα στο πλαίσιο της συνολικής ερμηνείας. Νέα τηλεσκόπια χαρτογραφούσαν τον ουρανό και αποκάλυπταν ότι η Γη και ο Ηλιος είναι μέρος ενός τεράστιου, αλλά μετρήσιμου συστήματος αστέρων, του γαλαξία μας, που έμοιαζε να περικλείει το σύνολο του σύμπαντος.
Μερικά χρόνια αργότερα είχαν όλα ανατραπεί. Δύο επιστημονικές υποθέσεις -η θεωρία των κβάντα και αυτή της σχετικότητας- και δύο ανακαλύψεις -ο πυρήνας του ατόμου και το γεγονός ότι ο γαλαξίας μας είναι μόνο ένας από τους αμέτρητους όμοιούς του- σκόρπισαν στον δρόμο τα μήλα της μέχρι τότε γνώσης. Επρεπε να τα ξαναμαζέψουμε από την αρχή.
Η θεωρία των κβάντα, την οποία πρωτοεισήγαγε ο Μαξ Πλανκ το 1900, και έγινε ακόμα πιο αλλόκοτη με τη διατύπωση της περίφημης Αρχής της Απροσδιοριστίας, του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, μελετάει τη συμπεριφορά των μικρότερων αντικειμένων που μπορούν να παρατηρηθούν με μηχανές. Στο άλλο άκρο της κλίμακας, οι θεωρίες του Αλμπερτ Αϊνστάιν για τη σχετικότητα (η ειδική θεωρία προτάθηκε το 1905 και η γενική το 1916) περιγράφουν την κατάσταση των μεγαλύτερων αντικειμένων που μπορούν να μετρήσουν οι μηχανές.
Με τη χρήση αυτών των θεωριών και των κατάλληλων μηχανών οι φυσικοί έχουν ανακαλύψει πολλά από τα θεμελιώδη σωματίδια που συγκροτούν τον κόσμο και τις δυνάμεις που τα ενοποιούν. Διαμορφώθηκε μία λογική εικόνα της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων, γνωστή ως καθιερωμένο πρότυπο, και μία αντίστοιχη εικόνα για το σύμπαν γνωστή ως κοσμολογία της μεγάλης έκρηξης. Για μιαν ακόμα φορά τα κομμάτια του παζλ έδειχναν να ταιριάζουν…
Αυτή τη στιγμή όμως κανείς δεν είναι εφησυχασμένος. Οι δύο θεωρίες, η θεωρία των κβάντα και η θεωρία της σχετικότητας, δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τα πράγματα με τους όρους της άλλης. Σαν τις παράλληλες γραμμές ποτέ δεν τέμνονται. Καμία από τις δύο δεν αποτελεί μια «θεωρία για τα πάντα». Και οι δύο δίνουν μία εικόνα του σημερινού σύμπαντος. Δεν μπορούν όμως να εξηγήσουν τις αιτίες που το διαμόρφωσαν. Πόσο μάλλον που έρχονται στην επιφάνεια ορισμένα φαινόμενα, ειδικά από το κοσμολογικό επίπεδο, που θέτουν υπό αμφισβήτηση το εάν ορισμένες από τις παρατηρήσεις είναι αρκετά σωστές για να στηρίξουν τις θεωρίες που κτίστηκαν επάνω τους.
Η επόμενη δεκαετία θα είναι ένα πεδίο μάχης ανάμεσα στις πάμπολλες θεωρίες που υπάρχουν γύρω μας, μερικές εξαιρετικά παράξενες για τα καθημερινά μας δεδομένα και πολλές όχι εύκολα ελέγξιμες. Αντίθετα με πολλούς επιστημονικούς κλάδους, η θεμελιώδης φυσική -η μελέτη του πολύ μεγάλου και του πολύ μικρού- δεν μπορεί να βασιστεί στο πλεονέκτημα του χειροπιαστού. Είναι προορισμένη να απαντάει συνεχώς στο ερώτημα «Γιατί;». Κατά κάποιον τρόπο μοιάζει με τη θεολογία.
Οπως οι θεολόγοι των πρώτων χρόνων, έτσι και οι επιστήμονες απαιτούν τεράστιους ναούς για τους σκοπούς τους. Μπορεί να μην είναι καθεδρικοί ή τζαμιά, αλλά τηλεσκόπια και μοριακοί επιταχυντές. Επίσης, οι πρωτοπόροι της επιστήμης αναφέρονται συχνά σαν απόστολοι. Οσο κι αν ακούγεται αστεία αυτή η σύγκριση, υπάρχει μια βασική ομοιότητα. Με κάποια έννοια, οι επιστήμονες αυτοί έχουν έναν ιερό ρόλο. Είναι οι δημιουργοί της αληθινής ιστορίας της δημιουργίας: οι σύγχρονοι μυθοπλάστες.