«Με ενδιαφέρον, και σε ορισμένα σημεία με θλίψη, διάβασα στην έγκριτη εφημερίδα σας το εκτενές ρεπορτάζ της 20ής-1-2002, που αναφέρεται στην κατάσταση των Πανεπιστημίων, με τον εντυπωσιακό τίτλο «Διαλυμένα πανεπιστήμια». Το ρεπορτάζ είναι τόσο εκτεταμένο και αναφέρεται σε τόσο πολλά και σύνθετα θέματα, που είναι πρακτικά αδύνατο να απαντηθούν σύντομα, σημείο προς σημείο. Θα μου επιτρέψετε, μερικά μόνο σχόλια:
Μολονότι σε πολλά σημεία συμφωνώ με τις επισημάνσεις των αρθρογράφων, μου προξένησε εντύπωση η γενίκευση των διαπιστώσεων και των περιγραφών, με ένα ύφος που έχουμε συνηθίσει να συναντούμε σε άλλα έντυπα. Ξεκινώντας από τον τίτλο («Οι πρυτάνεις πρωταγωνιστές της κακοδιαχείρισης») και την παρουσίαση των πρυτάνεων συλλήβδην, ως «δημοσιοσχετιστών», άβουλων, διαχειριστών και προσωπικών, συντεχνιακών ή κομματικών συμφερόντων, πιστεύω ότι όχι μόνο κακοποιείται η αλήθεια, αλλά προσφέρεται κακή υπηρεσία στην προσπάθεια θεραπείας των πραγματικών κακοδαιμονιών που ταλαιπωρούν τα πανεπιστήμιά μας. Στην προσπάθεια αυτή οι περισσότεροι, θεωρώ, των πρυτάνεων, αφιερώνουμε χρόνο, κόπο και ψυχική ηρεμία. Το ίδιο ισχύει και για τους «απόντες καθηγητές», γιατί αδικεί σημαντικότατο αριθμό συναδέλφων που, παρά τις δύσκολες συνθήκες υποδομής, τους χαμηλούς μισθούς και τις απαράδεκτες αυριανές συντάξεις, προσπαθούν καθημερινά να στηρίξουν το δημόσιο πανεπιστήμιο.
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει φτάσει σε οριακό σημείο και ότι απαιτούνται ριζικές, αλλά κυρίως μεθοδικές, και σε βάθος χρόνου, παρεμβάσεις για τη διασφάλιση των προοπτικών του. Το φαινόμενο, όμως, της τυχαίας και αόριστης διασποράς ευθυνών, σε απάντηση ερωτημάτων του τύπου «Τις πταίει», παρεμποδίζει, τελικά, τη συστηματική εξέταση των αιτιών των προβλημάτων και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας ουσιαστικής ανάλυσης. Το όλο πλέγμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πάσχει από δομικού και λειτουργικού τύπου αδυναμίες. Μερικές σύντομες σκέψεις στα σημεία αυτά.
Είναι προφανές ότι το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των AEI, που έχει πλέον εικοσάχρονη ιστορία, έχει εξαντλήσει τα διαχειριστικά αλλά και τα στρατηγικά του όρια. O νόμος 1268/82 και τροποποιήσεις του -δικαστικές ή νομοθετικές- αντικατέστησαν τον νόμο 5343/32 του K. Καραθεοδωρή, με στόχο τη διαδοχή τού «πανεπιστημίου» των καθηγητών από το «πανεπιστήμιο των ομάδων».
Διαδικασίες
Η σύγχυση που επικράτησε, με τις «δημοκρατικές» διαδικασίες ή το συντεχνιακό συμφέρον να υποκαθιστούν αρκετά συχνά την αξιοκρατία επέφεραν σημαντικά πλήγματα στην ουσία και στο κύρος του πανεπιστημίου, όπου πράγματι η «αριστεία και η διάκριση» θα έπρεπε να αποτελούν τη φιλοσοφία της καθημερινής πρακτικής.
Εν τω μεταξύ, οι διεθνείς μεταβολές που επήλθαν στο πρότυπο του Πανεπιστημίου επέφεραν αλλαγές και στην κυβερνητική και κοινωνική αντίληψη για το τι συνιστά την «αιτία ύπαρξης» του πανεπιστημίου. H απαίτηση για ολοένα και μεγαλύτερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια επέφερε τη μαζικοποίησή τους, χωρίς κατ’ ανάγκην να διασφαλίζεται η διατήρηση της ποιότητας, ενώ οι γενικές εξελίξεις οδήγησαν αναγκαστικά στη δημιουργία νέων και εξειδικευμένων γνωστικών αντικειμένων και τμημάτων. H ανάγκη επίτευξης οικονομιών κλίμακας περιόρισε τις χρηματοδοτήσεις των πανεπιστημίων και τα εξανάγκασε να αναζητούν πόρους με επιχειρηματικού τύπου ερευνητικές δραστηριότητες και με την εκμετάλλευση των προϊόντων της έρευνας. Ως συνέπεια, η στοχοθέτηση της έρευνας τη στρέφει προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, περιορίζοντας την «παραδοσιακή» ερευνητική και ακαδημαϊκή ελευθερία, αφού δεν υπάρχουν πλέον πόροι γι’ αυτήν. Οι προβληματισμοί αυτοί ταλανίζουν εδώ και μία δεκαπενταετία την Ευρώπη. Το δυστύχημα στη χώρα μας είναι η συνύπαρξη δύο μείζονων αρνητικών παραγόντων: α) H εθνική και κοινωνική απαίτηση να αποτελέσουν τα Πανεπιστήμια αναπτυξιακούς μοχλούς, η οποία όμως ερμηνεύεται μέσα από στρεβλωτικούς παράγοντες (πολιτικούς, κομματικούς, τοπικιστικούς, συντεχνιακούς). β) H έλλειψη ουσιαστικής αυτονομίας των Πανεπιστημίων, η οποία εκφράζεται μέσα από θεσμικές και λειτουργικές κρατικές παρεμβάσεις.
Οι ανάγκες
Τα αποτελέσματα φαίνονται μέσα από μη αξιοκρατικά κατευθυνόμενες χρηματοδοτήσεις προς ιδρύματα, επιλεκτικές διοικητικές και νομοθετικές ρυθμίσεις, θέση αυθαίρετων προτεραιοτήτων για το ποιο τμήμα θα ιδρυθεί, σε ποιο χώρο και για ποιους φοιτητές, εκρηκτική αύξηση των εισακτέων κ.ά.
Συχνά δε τα αποτελέσματα μορφοποιούνται, πράγματι, με τον τρόπο που περιγράφηκε στην εφημερίδα σας.
Ισως, όμως, το κυριότερο χαρακτηριστικό της κατάστασης το οποίο αποσιωπάται πλήρως στο άρθρο σας, παρότι είναι γνωστό σε όσους βιώνουν τον πανεπιστημιακό χώρο, είναι οι έντονες διαφοροποιήσεις και το φαινόμενο των «νησίδων», που παρατηρούνται από τομέα σε τομέα, από τμήμα σε τμήμα, από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο. Κι αυτό, επειδή και διδασκαλία γίνεται στα ελληνικά πανεπιστήμια και έρευνα, και μάλιστα υψηλού επιπέδου, δεν γίνονται, όμως, με τρόπο ομοιόμορφο. Αρκεί να επισημανθεί το υψηλό επίπεδο μέρους των αποφοίτων (όπως φαίνεται κατά τις μεταπτυχιακές τους σπουδές εντός και εκτός Ελλάδας), η μεγάλη επιτυχία στη διεκδίκηση ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων μέρους των μελών ΔΕΠ (όπως φαίνεται από τους σχετικούς πίνακες της E.E.), και η διεθνής ακαδημαϊκή αναγνώριση μέρους των μελών ΔΕΠ (όπως φαίνεται από την απήχηση των εργασιών τους). Υπό αυτήν την έννοια, το ελληνικό πανεπιστήμιο αποτελεί ένα απόλυτα φυσιολογικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας με θαυμάσια επιμέρους υποσύνολα αλλά και με άλλα αδύναμα, με κενά και ελλείψεις. Το ζήτημα της διασφάλισης ενός υψηλού μέσου όρου, με μικρές αποκλίσεις από αυτό, είναι το κυρίαρχο.
Συνοψίζοντας, είναι βέβαιο ότι η χώρα έχει άμεση ανάγκη από συνεννόηση και σχεδιασμό για μία εθνική Στρατηγική Παιδείας, κι από ένα όραμα, που να μπορεί να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει το νεότερο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. H χώρα έχει ανάγκη από μια Παιδεία που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις. Σε αυτή την αναζήτηση που αποτελεί αδήριτη ανάγκη, χρειάζεται η τεκμηριωμένη κριτική προσέγγιση της βιούμενης πραγματικότητας. Αντίθετα, οι αποσπασματικές παρατηρήσεις και οι γενικευμένες απλουστεύσεις ελάχιστα βοηθούν».
